Mitoloji ve İlahi Dinlerde İnsanın Yaratılışı

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 1, 217 - 244, 30.06.2022

Ayşegül Hafızoğlu

https://doi.org/10.47425/marifetname.vi.1064044

Öz

Düşünce tarihi boyunca ilk insanın nasıl var olduğu ve varlığının anlamı zihinleri hep meşgul etmiştir. İnsanın nasıl ve niçin yaratıldığı konusu varlığını anlamlı kılma açısından insan için hayati öneme sahiptir. Bu bağlamda en eski uygarlıklarda yaratılışa dair anlatıların olduğunu görmekteyiz. Çeşitli kültür ve coğrafyalarda toplumsal zihnin inşa ettiği bu yaratılış mitoslarında farklılıklar olduğu gibi benzer noktalar da tespit etmek mümkündür. İlahî dinlerde de ilk insanın yaratılış anlatıları ayrı bir önemi haizdir. Bu çalışmada mitolojilerle ilahî dinlerin yaratılış anlatıları arasındaki benzerliklerin ortaya konması ve değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Araştırmada yöntem olarak öncelikle Sümer, Babil, İran ve Türk mitolojilerindeki yaratılış anlatıları incelenmiş daha sonra Yahudilik, Hıristiyanlık ve İslamiyet’te ilk insanın yaratılışı ortaya konarak benzerlikler tespit edilmiş ve değerlendirmeler yapılmıştır. Sümer, Babil, İran ve Türk mitolojilerinde ilk insanın yaratılışında kullanılan en temel maddenin toprak olduğu görülmektedir. Bazı mitolojilerde toprakla birlikte tanrılara ait kan ve gözyaşı insanın yaratılışında hammadde olmuştur. İlahî dinlerde de ilk insan topraktan yaratılmış ve ona Tanrı tarafından ruh üflenmiştir. Hem mitolojilerde hem de dinlerde ilk insanın yaratılış gayesi en genel anlamda Tanrı’ya ya da tanrılara hizmet etmektir. Mitolojilerle ilahî dinlerin yaratılış anlatıları arasındaki benzerlikleri Allah’ın her topluma elçiler göndermesi dolayısıyla aynı kaynaktan bilgilendirilmiş olması gerçeğiyle açıklamak mümkün görünmektedir.

Anahtar Kelimeler

Mitoloji, Yaratılış, İnsan, Adem, Havva

Kaynakça

• Agitoğlu, Nurullah. Hz. Âdem İle İlgili Rivayetlerin Tespiti ve Değerlendirilmesi. Elazığ: Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
• Armstrong, Karen. Mitlerin Kısa Tarih. çev. Dilek Şendil. İstanbul: Merkez Yayınları, 2005.
• Aydemir, Abdullah. Tefsirde İsrâiliyyât. Ankara, ts.
• Banarlı, Nihad Sami. Resimli Türk Edebiyatı Ansiklopedisi. 2 Cilt. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1983.
• Batuk, Cengiz. “Âdem ve Havva’nın Kitabı: Eski Ahit Apokrifasında Âdem ve Havva’nın Hayatı”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/2 (2006).
• Batuk, Cengiz. Mitoloji ve Tarihsellik. İstanbul: İz Yayıncılık, 2006.
• Bolay, Süleyman Hayri. “Âdem”. 1/358-363. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Bolle, Kees W. “Myth”. Encyclopedia of Religion. ed. Lindsay Jones. C. 9. USA: Thomson Gale, 2005.
• Campbell, Joseph. Batı Mitolojisi. çev. Kudret Emiroğlu. Ankara: İmge Kitabevi, 2003.
• Challaye, Félicien. Dinler Tarihi. çev. Semih Tiryakioğlu. İstanbul: Varlık Yayınları, 1960.
• Chipman, Leigh N. B. “Mythic Aspects of the Process of Adam’s Creation in Judaism and Islam”. Studia Islamica.
• “Adam”. The Oxford Dictionary of the Christian Church. ed. Frank Leslie Cross. New York: Oxford University Press, 1997.
• Dağıstanlı, Mustafa Alp (ed.). Mitoloji. İstanbul: NTV Yayınları, 3. Basım, 2010.
• Eliade, Mircea. Dinin Anlamı ve Sosyal Fonksiyonu. çev. Mehmet Aydın. Konya: Din Bilimleri Yayınları, 2004.
• Eliade, Mircea. Dinler Tarihi-İnançlar ve İbadetlerin Morfolojisi. çev. Mustafa Ünal. Konya: Serhat Kitabevi, 2005.
• Eliade, Mircea. Mitlerin Özellikleri. çev. Sema Rifat. İstanbul: Om Yayınevi, 2001.
• Erdem, Mustafa. Hz. Âdem. Ankara: TDV Yayınları, 2007.
• Fishbane, Michael. “Eve”. Encyclopedia of Religion. thk. Lindsay Jones. C. 5. USA: Thomson Gale, 2005.
• Gleiser, Marcelo. “Myth”. Encyclopedia of Science and Religion. ed. J. Wentzel vd. Van Huyssteen. 590-591. USA: Macmillan Reference, 2003.
• Gürkan, Salime Leyla. “Yahudi ve İslam Kutsal Metinlerinde İnsan’ın Yaratılışı ve Cennet’ten Düşüş”. İslâmî Araştırmalar Dergisi 9 (2003).
• Gürkan, Salime Leyla. Yahudilik. İstanbul: İSAM Yayınları, 2008.
• Hamilton, Edith. Mitologya. çev. Ülkü Tamer. İstanbul: Varlık Yayınları, 2002.
• Heidel, Alexander. Enuma Eliş: Babil Yaratılış Destanı. çev. İsmet Birkan. Ankara: Ayraç Yayınları, 2000.
• Hooke, Samuel Henry. Ortadoğu Mitolojisi. çev. Alaeddin Şenel. Ankara: İmge Kitabevi, 1993.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Azîm. Beyrut: Dâru’l-Kalem, ts.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer. Tefsîru’l-Kur’ani’l-azîm. Beyrut: Dâru’l-Kalem, ts.
• İbni Kesir. Hadislerle Kur’an-ı Kerim Tefsiri. çev. Bekir Karlığa - Bedrettin Çetiner. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1984.
• J. Millard, Erickson. Christian Theology. USA: Baker Book House Company, 1990.
• Kramer, S. Noah. Sümer Mitolojisi. çev. Hamide Koyukan. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 1999.
• Küçük vd., Abdurrahman. Dinler Tarihi. İstanbul: Berikan Yayınevi, 2015.
• Mesudî. Murûc ez-Zeheb-Altın Bozkırlar. çev. Ahsen Batur. İstanbul: Selenge Yayınları, 2011.
• Mevdudi, Ebu’l-A’lâ. Tefhimu’l-Kur’an, İnsan Yay., İst-1986. çev. Muhammed Kayan vd. İstanbul: İnsan Yayınları, 1988.
• Müslim. Sahih-i Müslim Tercüme ve Şerhi. çev. Ahmed Davudoğlu. İstanbul: Sönmez Neşriyat, 1983.
• Müslim, Ebu’l-Hasan el-Kuşeyrî el-Haccac. Sahihu Müslim. Beyrut: Dâru Türasi’l-ʿArabîyye, ts.
• Oymak, İskender. Zerdüştilik (İnanç, İbadet, Adetler). Elazığ, 2003.
• Ögel, Bahaeddin. Türk Mitolojisi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2010.
• Râzî, Ebû Abdillâh Zeynüddîn Muhammed b. Ebî Bekr Fahruddin er-. Mefâtîhu’l-ġayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981.
• Rosenberg, Dona. Dünya Mitolojisi. çev. Koray Akten vd. Ankara: İmge Kitabevi, 4. Basım, 2006.
• Sepetçioğlu, M. Necati. Yaratılış ve Türeyiş. İstanbul: İrfan Yayınevi, 2010.
• Seyidoğlu, Bilge. Mitoloji Üzerine Araştırmalar. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2010.
• Seyyid Kutub. Fizilâl-il-Kur’an. çev. İ. Hakkı Şengüler vd. 16 Cilt. İstanbul: Hikmet Yayınları, ts.
• Süleyman, Ateş. Kur’an-ı Kerim Tefsiri, 1995. 6 Cilt. Milliyet, 1995.
• Şehristânî, Ebu’l-Feth Tâcüddîn Muhammed b Abdilkerîm. el-Milel ve’n-nihal. thk. Emîr Ali Mehnâ - Ali Hasan Faûr. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Marife, 2001.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr et-. Câmiü’l-beyân an te’vili âyi’l-Kurân. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2000.
• Taş, İsmail. İslam Felsefesinin Teşekkülüne Katkıları Açısından İslam Öncesi Türk Düşüncesinde Kozmogonik ve Kozmolojik Meseleler. Konya: SeSelçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1999.
• Tığlı, Asiye. Zerdüşt, Hayatı ve Öğretisi. İstanbul: Beyan Yayınları, 2004.
• “The Bundahishn (‘Creation’), or Knowledge from the Zand”. çev. Edward William West. Erişim 22 Mart 2021. http://avesta.org/mp/bundahis.html#chapter15
• Yar, Erkan. “Kur’an’ın İnsan Öğretisi”. İslâmî İlimler Dergisi 1 (2007).
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Ku’an Dili. 10 Cilt. İstanbul: Eser Neşriyat, ts.
• Yıldırım, Nimet. İran Mitolojisi. İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2012.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî ez-. el-Keşşâf ʿan hakāʾikı ġavâmiżi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-ekāvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. thk. Adil Ahmed Abdülmevcûd - Ali Muhammed Muavvid. 6 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Abikân, 1998. New Advent. “Catolic Encylopedia: Adam”. Erişim 07 Kasım 2021. https://www.newadvent.org/cathen/01129a.htm Kitab-ı Mukaddes. İstanbul: Kitab-ı Mukaddes Şirketi, 1991.