Râfiî el-Kazvînî ve Tenkîh Faaliyetindeki Rolü

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 1, 157 - 186, 30.06.2022

İbrahim Sizgen

https://doi.org/10.47425/marifetname.vi.1068851

Öz

Şâfiî müctehidlerin muteber şahsiyetlerinden biri olan Râfiî el-Kazvînî, ilk olarak babası Muhammed b. Abdilkerîm el-Kazvînî (ö. 580/1184) ve annesinin dayısı Ebü’l-Hayr Ahmed et-Tâlkânî’nin (ö. 589/1193) rahle-i tedrisinde bulunduktan sonra alanında uzman birçok kişiden tefsir, hadis ve fıkıh sahasına ilişkin seviyeli bir eğitim almıştır.
Yaşadığı asrın ileri gelen ulemasından İslâmî ilimleri okuyarak fıkıh ilminde ihtisas sahibi olan Râfiî, Kazvîn’de ders halkaları oluşturarak tedris faaliyetinde bulunmuş; dönemin halifeleri tarafından Şam ve Mısır baş kadılık görevine atanan Ahmed b. Halîl el-Mühellebî (ö. 638/1240), Zekiyyüddin el-Münzirî (656/1258) ve İbn Sükkerî (ö.713/1313) gibi önemli simalar yetiştirmiştir.
Zekâsı, aklı ve özellikle haiz olduğu fıkhî meseleleri ayırt etme yetisiyle Râfiî, doktrin içerisinde yer alan dağınık görüşleri toplayarak ilgili görüşlerden hangisinin daha kuvvetli olabileceğine dair tespitlerde bulunup mezhebi tahrîr/tenkîh etmiş, bir bakıma mezhebin görüşlerini ilmî elekten geçirip ayıklamıştır. Mezhep içerisindeki görüşleri inceleyerek farklı tarikleri birleştirme ve dağınık bilgileri ayıklayıp mezhep birikimini veciz ifadelerle yansıtma faaliyetinden dolayı ulemanın dikkatini üzerine çeken Râfiî, mezhepte iki otoriteden biri anlamına gelen Şeyhân’dan biri olma -diğeri ise Nevevî (ö. 676/1277)- unvanına layık görülmüştür. Bu yüzden onun hayatına ve ilmî kişiliğine Şâfiî terâcim eserlerinde oldukça yer verilmiştir.
Bu çalışmada, sonraki dönemlerde mezhep görüşünü temsilde belirleyici olan Râfiî’nin ilmî kişiliği yanında mezhebi tahrîr/tenkîh etmesindeki rolüne yer verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, Şâfiî Mezhebi, Müctehid, Râfiî el-Kazvînî, Tenkîh

Kaynakça

• Abdürrezzâk b. Hemmâm. el-Musannef. thk. Habîbürrahmân el-Aʻzamî, Beyrut: Mektebetü’l-İslâmî, 1970-1983.
• Aybakan, Bilal. “Râfiî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34/394-396. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• ---------- “Şâfiî Mezhebi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/233-247. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Aynî, Bedrüddîn Muhammed b. Ahmed. el-Binâye şerhu’l-Hidâye. thk. Emîn Sâlih Şa‘bân, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Bağdâdî, İsmâîl Paşa. Hediyyetü’l-‘ârifîn. Beyrut: Müessesetü’t-târîhi’l-arabî, 1951.
• Cüveynî, Abdülmelik b. Abdillah b. Yûsuf. Nihâyetü’l-matlab fî dirâyeti’l-mezheb. thk. Abdulazîm Mahmûd ed-Dîb, Beyrut: Dâru’l-Minhâc, 2007.
• Dâğıstânî, Murtezâ Alî b. Muhammed el-Muhammedî. el-Medhal ilâ usûli’l-imâm eş-Şâfiî. Dağıstan: Dâru’s-Selâm, 2008.
• Dimyâtî, Ebûbekir Muhammed Şettâ. İ’ânetu’t-tâlibîn. Halep: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-‘Arabî, ts.
• Ensârî, Ebû Yahyâ Zekeriyyâ b. Muhammed. Esne’l-metâlib şerhu ravzi’t-tâlib. Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, 1313.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed. el-Vasît fi’l-mezheb. thk. Ahmed Mahmud İbrahim, Kahire: Dâru’s-Selâm, h. 1417.
• Gufeys, Halit b. Muhammed b. Cârullah, Tahkîku hâdimi’r-Râfiî ve’r-ravda. Arabistan: el-Mektebetü’l-‘Arabiyyetu’s-Suudiyye, 2015.
• Habîb, Tâhir. el-Fıkhu’l-mâlikî ve edilletüh. Lübnan: Dâru İbn Hazm, 1998.
• Hâcı Halîfe, Mustafa b. Abdillah er-Rûmî. Keşfu’z-zunûn ‘an esâmi’l-kütübi ve’l-fünûn. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1992.
• Heytemî, Ahmed b. Muhammed b. Ali b. Hacer. Tuhfetü’l-muhtâc fî şerhi’l-minhâc. Mısır: el-Mektebetu’t-Ticâriyyetü’l-Kübrâ, 1983.
• Hüseynî, Ebû Bekir b. Hidâyetillah. Tabakâtu’ş-şâfiîyye. thk. Adil Nuveyhıd, Beyrut: Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde, 1979.
• İbnü’l-‘İmâd, Ebü’l-Felâh Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed es-Sâlihî el-Hanbelî. Şezerâtu’z-zeheb fî ahbâri men zeheb. thk. Mahmûd el-Arnavût, Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1991.
• İbn Kesîr, İmâdüddîn İsmail b. Ömer, Tabakâtu’ş-şâfiîyye. thk. Abdulhafîz Mansûr, Beyrut: Dâru’l-medâri’l-İslâmî, 2004.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Abdullah b. Ahmed b. Muhammed el-Makdisî. el-Kâfî. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Turkî, Beyrut: Daru Hicr, ts.
• İbnü’l-Mülakkın, Sirâcuddîn Ebû Hafs Ömer b. Alî b. Ahmed eş-Şâfiî. el-Bedru’l-münîr fî tahrîci’l-ehâdîs ve’l-âsâri’l-vâkı‘a fi’ş-şerhi’l-kebîr. thk. Mustafa Ebü’l-ğayt Abdulhay, Arabistan: Daru’l-Hicret, 2004.
• İbn Neccâr, Takiyyüddîn Ebu’l-Bekâ Muhammed b. Ahmed b. Abdilazîz b. Alî el-Fetûhî. Şerhu’l-kevkebi’l-münîr. thk. Muhammed ez-Zuhaylî, Beyrut: Mektebetu’l-‘Abîkân, 1997.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Berekât Abdüsselâm b. Abdillah, el-Muharrer fi’l-fıkh. Riyad: Mektebetü’l-Maarif, 1984.
• İsnevî, Cemâlüddîn Abdürrahîm b. el-Hasen b. Ali el-Ümevî. el-Mühimmât fi şerhi’r-Râfiî ve’r-ravza. thk. Ebu’l-Fadl ed-Dimyâtî, Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2009.
• İmrânî, Ebü’l-Hüseyn Yahyâ b. Ebi’l-Hayr. el-Beyân fî mezhebi’l-imâmi’ş-Şâfiʻî. nşr. Kâsım Muhammed en-Nûrî, Cidde: Dâru’l-Minhâc, 2000.
• Karâfî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. İdrîs. ez-Zahîre. thk. Muhammed Haccî vdğ. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1994.
• Kehhâle, Ömer Rızâ. Mu‘cemü’l-mü’ellifîn. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1993.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habîb. el-İkna‘ fi’l-fıkhi’ş-Şâfiî. thk. Hıdır Muhammed Hıdır, İran: Dâru İhsan, 2000.
• Memduhoğlu, Adnan. Şâfiî Mezhebi'nin Sistemleşmesine Katkısı Bağlamında Bir Fakih Olarak İmam Nevevî. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2017.
• Mustafa Öz. “Münetecebüddîn el-Kummî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/26. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. Ravdatu’t-tâlibîn ve ‘umdetu’l-müftîn. Dımaşk: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1991.
• ---------- Tehzîbü’l-esmâ ve’l-luğât. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• ---------- Tashîhu’t-tenbîh. thk. Muhammed el-İbrâhîm, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1996.
• --------- el-Mecmû‘ şerhu’l-Mühezzeb. Mısır: İdâretü’t-Tıbâ‘ati’l-Münîriyye, ts.
• Râfiî, Abdülkerîm b. Muhammed b. Abdilkerîm b. el-Fadl el-Kazvînî. et-Tedvîn fî ahbâri Kazvîn. thk. Abdullah el-Atâridî, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1987.
• ---------- el-Muharrer fî furû‘i’ş-Şâfiî. thk. Ebû Yakûb Neş’et b. Kemâl, Kahire: Dâru’s-Selâm, 2013.
• ---------- et-Teznîb fi’l-fürû‘. thk. Ahmed Ferîd el-Müzeyyedî, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• ---------- Şerhu müsnedi’ş-Şâfiî. thk. Ebû Bekr Vâil Muhammed Bekr Zehrân, Katar: Vizâretü’l-evkâfi’ş-şüûni’l-İslâmiyye, 2007.
• ---------- Sevâdü’l-‘ayneyn fî menâkıbi’l-gavs ebi’l-‘alemeyn. Mısır: Matba‘âtü’l-Mîrîyye, h. 1301.
• ---------- el-‘Azîz şerhu’l-Vecîz. thk. Şeyh Alî Muhammed Mu‘avvad, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Sâbık, Seyyid. Fıkhü’s-sünne. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1977.
• Safedî, Salahuddîn Halîl b. Aybek. el-Vâfî bi’l-vefiyyât. thk. Ahmed el-Arnaût, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 2000.
• Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. el-Mebsût. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1989.
• Semerkandî, Alâüddîn. Tuhfetü’l-fukahâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1984.
• Sübkî, Ebû Nasr Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Alî b. Abdilkâfî. Tabakâtü’ş-şâfiîyyeti’l-kübrâ. thk. Abdulfettah Muhammed el-Hılû, Beyrut: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-‘Arabî, ts.
• Şîrâzî, Ebû İshâk Cemâlüddîn İbrâhîm b. Alî b. Yûsuf. el-Mühezzeb fî fıkhi’l-İmami’ş-Şâfiî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed el-Hatîb. Muğni’l-muhtâc ilâ ma‘rifeti ma‘âni elfâzi’l-Minhâc. thk. Ali Muhammed Muavved, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Şâyi‘, Abdurrahman b. Süleyman b. Hamîd. el-Emâli’ş-şâriha li müfredâti’l-fâtiha. Suudi Arabistan: Ümmü’l-Kurâ Üniversitesi, 2007-2008.
• Taşköprü Zâde, Ahmed b. Mustafa. Miftâhu’s-sa‘adeti ve misbâhu’s-siyâdeti fî mevdu‘ati’l-‘ulûm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
• Zehebî, Ebû Abdillah Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân, Siyeru a’lâmi’n-nübelâ. thk. Beşşâr Avvâd Marûf, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1996.
• Ziriklî, Hayerddîn. el-A‘lâm. Beyrut: Dâru’l-‘ilm li’l-melâyîn, 2002.
• Zuhaylî, Vehbe. el-Gazzâliyyu’l-fakîh ve kitâbuhu’l-Vecîz. Dımaşk: Mecelletu’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1986.
• ---------- el-Fıkhü’l-İslâmî ve edilletüh. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1985.