Tanrı’nın Varlığını Kanıtlamanın (İsbât-ı Vâcib) Kelâm Bilgi Teorisindeki Yeri: Kādî Abdülcebbâr Örneği

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 1, 13 - 53, 30.06.2022

Mehmet Bulgen

https://doi.org/10.47425/marifetname.vi.1097347

Cited By: 4

Öz

Tanrı’nın varlığı kanıtlama (isbât-ı vâcib) kelâm ilminin diğer tüm meselelerin kendisine dayandığı en başta gelen gayesidir. Kelâmcıların özelliği inşa ettikleri bir bilgi teorisi ekseninde bunu ortaya koymaya çalışmalarıdır. Kelâmda mevcut, ma’dum, kadîm, muhdes, cevher, araz gibi ontolojik kavramların daha genelde bilinenler (malumat) kümesinin unsurları olmasından da anlaşılacağı üzere kelamcılar Tanrı’nın varlığı konusunu bilgiye konu olmak bakımından ele almaktadırlar. Bu durum kelâmcılara göre Allah’ın varlığının bilgisine (marifetgullah) ulaşmanın bir epistemoloji meselesi olduğunu ortaya koyar. Bu makalede Mu’tezile kelamında önemli bir yeri olan Kādî Abdülcebbâr’ın (ö. 415/1025) Tanrı’nın varlığını benimsediği bilgi teorisi ekseninde nasıl ispat etmeye çalıştığı ortaya konulacaktır. Bu doğrultuda makalede öncelikle Kādî’nin bilgiyi nasıl tanımladığı ve bu tanımında kendisinden önceki kelâmcılardan benzeşip farklılaştığı yerler ele alınacaktır. Ardından Kādî’nin bilgi edinme kaynaklarını “zorunlu” ve “iktisabi” bilgi türleri kapsamında nasıl tasnif ettiği ele alınacaktır. Son olarak Kādî’nin Tanrı’nın varlığını ortaya koyduğu bilgi teorisini ekseninde akli delilere dayalı olarak nasıl ispat etmeye çalıştığı ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

isbât-ı vâcib, Kelâm, Tanrı, epistemoloji, marifetullah

Kaynakça

• Abdülkāhir el-Bağdâdî, Usûlü’d-dîn, İstanbul: Matbaatü’d-Devle, 1928.
• Bulgen, Mehmet, “Cevher-Araz Teorisi (Kelâm Geleneği)”, İslam Düşüncesinde Teoriler-I: Metafizik, ed. Ömer Türker, İstanbul: Ketebe Yayınları, 2021, II, 540-586.
• Kādî Abdülcebbâr, el-Muğnî fi ebvâbi’t-tevhîd ve’l-adl, XII, “en-Nazar ve’l- Ma’ârif”, nşr. İbrâhim Medkûr, Kahire: ed Dârü’l-Mısriyye li’t-Te’lîf ve’t-Terceme, 1963.
• Kādî Abdülcebbâr, Fazlu’l-İ‘tizâl ve Tabakātü’l-Mu‘tezile, nşr. Fuâd Seyyid, Tunus: Dârü’t-Tunusiyye; Cezâir: el-Müessesetü’l-Vataniyye li’l-Kitâb, 1986.
• Kādî Abdülcebbâr, Şerhu’l-Usûli’l-hamse, Mu’tezile’nin Beş İlkesi, (metin-Çeviri, İlyas Çelebi) (İstanbul: Yazma Eserler Kurumu, 2013),
• Kādi Abülcebbar, Kitâbu’l-Mecmû‘ fi’l-muhît bi’t-teklîf, I, nşr. el-Eb Jean Yusuf Houben el-Yesui, Beyrut: el-Matbaatü’l-Katolikiyye (Imprimerie Catholique), 1965.
• İmâmü’l-Harameyn el-Cüveynî, eş-Şâmil fî usûli’d-dîn, nşr. Ali Sâmi en-Neşşâr-Süheyr Muhammed Muhtâr-Faysal Bedir Avn (İskenderiye: Münşeâtü’l-Maârif, 1969).
• İbn Metteveyh, et-Tezkire fî ahkâmi’l-cevâhir ve’l-a‘râz, nşr. Daniel Gimaret (Beyrut: el-Ma’hedu’l-‘İlmî el-Fransî li’l-Âsâri’ş-Şarkiyye bi’l-Kahire, 2009), I.
• Mâtürîdî, Ebû Mansur, Kitâbü’t-Tevhîd (nşr. Bekir Topaloğlu-Muhammed Aruçî), Ankara: TDV Yayınları 2017.
• Nesefî, Ebü’l-Muîn, Tebsıratü’l-edille (nşr. Hüseyin Atay) Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 1993), I.