Nevevî’nin “El-Usûl ve’d-Davâbıt” Adlı Eseri: Tercüme ve Tahlîl

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 2, 433 - 466, 26.12.2022

Mahsum Aslan

https://doi.org/10.47425/marifetname.vi.1143561

Öz

Kırk beş sene gibi kısa bir ömre nice başarıları sığdırmış yetkin bir ilim adamı olan Nevevî, telifleri ve yetiştirdiği talebelerle sadece fıkıh alanında değil İslami ilimlerin diğer alanlarında da adından söz ettirmiştir. Telifleri, tahkikleri ve görüşleri, sonraki âlimler tarafından mutemet kabul edilmiştir. İlim dünyasında görüşlerine değer verilen Nevevî, hadis, fıkıh, usûl, dil, tabakât, terâcim ve diğer alanlara dair elliye yakın eser yazmıştır. Şâfiî mezhebinin önemli temsilcilerinden biri olup, özelde bu mezheple ilgilenmiş olsa da ortaya koyduğu eserlerle İslam hukuku genelinde önemli bir konum elde etmiştir. Tercüme ve değerlendirmesini yaptığımız el-Usûl ve’d-davâbit adlı eseri araştırdığımız kadarıyla Türkiye’de hakkında herhangi bir çalışma yapılmamıştır. Mezkur eser, isminden de anlaşılacağı üzere usûl ve kavâid ile ilgili önemli bir eserdir. Nevevî
bu eserinde, ilim talebesi için önem arz eden fıkhî kaideler ile usûl ve makâsıda dair dokuz mesele zikretmekte ve bu meselelere dayanan fürû-i fıkhın hükümlerini açıklamaktadır. Nevevî’nin bu eseri kaleme almasının amacı, fıkhî kaidelere dair bir eser telif etmek değil, ilim talebelerinin ihtiyaç duyacağı bazı kaide ve
kuralları zikretmektir. Bu çalışmada Nevevî’nin söz konusu eseri tercüme edilmiş, metinde geçen kavramlar
tanıtılmış, kapalı ve anlaşılmayan konular vuzuha kavuşturulmuştur. Ayrıca ihtiva ettiği konular üzerinde
ilmî bir değerlendirme yapılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Yöntem, Kaide, Nevevî, el-Usûl ve’d-Davâbıt

The Translation of Nawawī’s Work Entitled “al-Usūl wa ad-Dawābit” and Its Analysis

Öz

Nawawî, who is a competent scholar achieving many successes in a short life span of forty-five years, has
made a name for himself not only in the field of Islamic law (fiqh), but also in the area of other Islamic sciences. His works, investigations and opinions have been fiducially accepted by later scholars. Nawawî, who
is his views are appreciated in the Islamic world, wrote nearly fifty works on hadith, fiqh, methodology
(usûl), language, biography (tabaqât), and other fields. Nawawî, who is one of the important representatives
of the Shafi'i sect, has gained an important position in Islamic law with his works, although he was particularly interested in this sect. The work called “al-Usûl wa ad-Dawâbit”, which we have translated and evaluated, is about usûl and qawâid, as you can understand from it’s name. In this work, Nawawî mentioned nine
issues related to fiqh rules, method and point, which are important for the student of science, and explained
the rules of fiqh based on these problems. The purpose of Nawawî's writing this work is not to compose a
work on fiqh’s rules, all science students will need. In this study, Nawawî's aforementioned article has been
translated, the concepts in the text have been introduced, and the sealed and incomprehensible issues have
been clarified. In addition, a scientific evaluation has been done on the subjects it contains. 

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Method, Principles, Nawawî, el-Usûl ve’d-Davâbıt

Kaynakça

• Aktan, Hamza. “Damân”. Türkiye Diyanet İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDVY., 1993.
• Alphan, Mehmet Bahattin. el-Minhâc Adlı Eseri Çerçevesinde İmam Nevevî’nin Şafiî Mezhebine Katkıları. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi SBE, 2014.
• Âmidî, Ebu’l-Hasen Seyfuddîn Ali. el-İhkâm fî Usûli’l-Ahkâm, thk. Abdurrezzak el-Afîfî, Beyrut: el-Mektebu’l-İslâmî, ty. Apaydın, Yunus. “Muhayyerlik”, Türkiye Diyanet İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDVY. 2006.
• Aybakan Bilal. “İkâle”. Türkiye Diyanet Ansiklopedisi. İstanbul: 2000.
• Aslan, Abdulğalip. Eyyûbîler Dönemi Fıkıh Çalışmaları. Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
• Aslan, Abdulğalip. “Eyyûbîler Döneminde Fıkıh Eğitimi”. Din ve Bilim - Muş Alparslan Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi 4/2 (Aralık 2021), 150-175. https://doi.org/10.47145/dinbil.1013019.
• Aslan Bedri. “Seferilik Tespiti Hususunda İmam Ebû Hanife ve İmam Şafiî’nin Görüşlerinin Sonraki Dönemlere Yansımaları Üzerine Bir Değerlendirme”. Artuklu Akademi Dergisi. Mardın: 2016/3(1), 81-105.
• Aslan Bedri. “Te’vilin Fıkhî Meselelere Etkisi”, Arap Dili Ve Fıkıh Usûlünde Delâlet”, ed. Muhammed Latif Altun ve Mohammed Abdulkareem Yaseen. Sonçağ Akademi. Ankara: 2021, 212.
• Bâcilân, Cemâl Muhammed Fakî Resûl. er-Ravâbıt ale’l-usûl ve’d-dâvâbıt. Erbil: Matbaatu Vizâreti’z-Zirâe 2005.
• Baktır, Mustafa, “Kaide” Türkiye Diyanet İslam Ansiklopedisi. Ankara: 2001.
• Bâz, Selim Rüstem. Şerhu Mecelleti’l-ahkâmi’l-adliyye, Riyad: 2001.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyn. es-Sünenu’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdulkâdır ‘Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye 2003.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. es-Sahîh, thk. Muhammed Zuheyr b. Nâsır en-Nâsır, Beyrut: Dâru’t-Tavki’n-Necât, 1422.
• Berki, Ali Himmet. Açıklamalı Mecelle. İstanbul: Hikmet Yayınevi 1985.
• Cürcânî, Ali b. Muhammed b. Ali eş-Şerif. et-Ta‘rîfât. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye 1403/1983.
• Cüveynî, Ebü’l-Meâlî Abdülmelik b. Abdullah b. Yusuf (İmâmü’l-Haremeyn Muhammed). el-İrşâd ilâ kavâtii’l-edille fî usûli’l-itikâd. Kahire: 1. Baskı 2009.
• Cüveynî, Ebü’l-Meâlî Abdülmelik b. Abdullah b. Yusuf (İmâmü’l-Haremeyn Muhammed). Nihâyetu’l-matlab fî edilleti’l-mezheb, thk. Abdulazîm Mahmud ed-Dîb, Cidde: Dâru’l-Minhâc, 1428/2007.
• Çeker, Orhan. İslam Hukukunda Akitler. Konya: Tekin Kitabevi 2014.
• Çolak, Abdullah. “İslam Ceza Hukuku’nda Trafik Kazalarında Tarafların Suç Oranının Diyet, Kefaret, Mirastan Mahrumiyet ve Maddi-Manevî Zararı Tazmine Etkisi”, Din ve Trafik (Trafik, Kader, Kazâ, Tevekkül, İrade, Ahlak ve Kul Hakkı), 2016, cilt: I, 445-477.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Neşriyat 2013.
• Erturhan, Sabri. İslam Ceza Hukuku. İstanbul: Hikmetevi Yayınları 2020.
• Feyyûmî, Ahmed b. Muhammed b. Ali el-Mukrî. el-Misbâhu’l-Münîr fî Ğarîbi’ş-Şerhi’l-Kebîr li’r-Râfiî. Kum/İran: Dâru’l-Hicret 1405.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b Muhammed. el-Mustasfâ min ılmi’l- usûl. thk. Muhammed Abdusselm Abduşâşfî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye 1413.
• Günay, Hacı Mehmed. Evlenme Akdinde Batıl-Fasit Ayrımı. İstanbul: Nun Yayıncılık 2008.
• Hamevî, Ahmed b. Muhammed. Ğemzu uyuni’l-basâir Şerhu Kitâbi’l-eşbâh ve’n-nezâir. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye 1405/1985.
• Heytemî, Ebû’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Ali. Tuhfetu’l-muhtâc bi-şerhi’l-Minhâc (Hâşiyetu’ş-Şirvânî ve Hâşiye İbn Kâsım el-Abbâdî ile birlikte). Kahire: el-Mektebetu’t-Ticâriyyeti’l-Kübrâ 1357/1938.
• İbn Emîri’l-Hâc, Ebû Abdullah Şemsuddîn Muhammed. et-Takrîr ve’t-Tahbîr. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1403/1983.
• İbn Kâdî Şuhbe, Bedruddîn Ebi’l-Fadl Muhammed b. Ebî Bekr. Bidâyetu’l-muhtâc fî şerhi’l-Minhâc. Cidde, Dâru’l-minhâc 2011.
• İbn Kudame, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed el-Makdisî, el-Muğnî, Beyrut: Dâru’l-Fikr 1404/1984.
• İbn Manzûr, Cemalüddin Muhammed b. Mükerrem. Lisanu'l-Arab. thk. Abdullah Ali el-Kebir vd., Kahire: Daru'l-Maarif ty.
• İbn Mulakkın, Sirâcuddîn Ebû Hafs Ömer b. Ali. Kavâid (el-Eşbâh ve’n-nezâir). Riyad: Daru İbnu’l-Kayyım 1431/2010.
• İbn Mulakkın, Sirâcuddîn Ebû Hafs Ömer b. Ali. ‘Ucâletu’l-muhtâc ilâ tevcîhi’l-Minhâc. Ürdün: Dâru’l-Kitâb 1421/2001.
• İbnü'r-Rif‘a, Ebü’l-Abbâs Necmüddîn Ahmed b. Muhammed el-Ensârî, Kifâyetu’n-Nebîh Şerhu’t-Tenbîh fi’l-Fıkhi’l-İmâmi’ş-Şâfiî thk. Mecdî Muhammed Surûr, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye 2009.
• İbn Receb, Zeynuddîn Abdurrahman. el-Kavâid. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye ty.
• İbn Teymiyye, Takiyyuddîn Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Abdulhalim. Mecmûu’l-Fetâvâ. thk. Abdurrahman b. Muhmmed b. Kasım. Medine: Macmau’l-Melik Fahd 1995.
• İmrânî, Ebu’l-Hüseyn b. Yahya el-Yemenî (v. 558/1162). el-Beyân fî Mezhebi’l-İmâmi’ş-Şâfiî. thk. Kâsım Muhammedu’n-Nûrî. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 2000.
• İsfahânî, Ebü'l-Kasım Huseyn b. Muhammed Ragıb. el-Müfredat fi garibi'l-Kur'an. Beyrut: Daru'l-Ma'rife 1431/2010.
• İsnevî, Cemaleddin Ebû Muhammed Abdurrahim b. Hasan. et-Temhîd fî tahrîci’l-furû ale’l-usûl. Thk. Muhammed Hasan Hîto, Beyrut: Müessesetu’r-Risâle 1400/1980.
• İsnevî, Cemaleddin Ebû Muhammed Abdurrahim b. Hasan. el-Hidâye ilâ Evhâmi’l-Kifâye, (Kifâyetü’n-Nebîh’le birlikte) thk. Mecdî Muhammed Surûr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye 2009.
• Kahraman, Abdullah. İslâm Borçlar Hukukunda Kefâlet Sözleşmesi ve Günümüzdeki Tatbikatı. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları 2008.
• Kala’cî, Muhammed Revvâs Fıkıh Lugatı, ter. Ayhan Ak, İstanbul: Ocak Yayıncılık 2012.
• Karaman, Hayrettin. Mukayeseli İslam Hukuku II. İstanbul: Nesil Yayınları 1991.
• Kâtib Çelebî. Hacî Halîfe Mustafa b. Abdillah el-Kostantinî. Keşfüz-zunûn an esâmi’l-kutubi ve’l-funûn. Bağdat: Mektebetu’l-Müsennâ 1941.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed. el-Hâvi’l-kebîr fî fıkhi mezhebi’l-İmâmi’ş-Şâfiî, thk. Ali Muhammed Muavvıd-Adıl Ahmed Abdulmevcûd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Merğînânî, Burhânuddîn Ali b. Ebî Bekr (v. 593/1196), el-Hidâye fî Şerhi’l-Bidâyeti’l-mübtedî, thk. Talâl Yusuf, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, ty.
• Nevevî, Ebû Zekeriyya Muhyiddîn Yahya b. Şeref. el-Usûl ve’d-davâbıt, thk. Muhammed Hasan Hîto. Beyrut: Daru’l-Beşâiri’l-İslamiyye 1406/1986.
• Nevevî, Ebû Zekeriyya Muhyiddîn Yahya b. Şeref. Kitâbü’l-mecmû‘ şerhi’l-Mühezzeb li’ş-Şîrâzî, Beyrut: Dâru’l-Fikr, ty.
• Nevevî, Ebû Zekeriyya Muhyiddîn Yahya b. Şeref. Minhâcü’t-tâlibîn ve ‘umdetü’l-müftîn, Beyrut: Dârü'l-Fikr, 2005.
• Nevevî, Ebû Zekeriyya Muhyiddîn Yahya b. Şeref. Ravzatu’t-Tâlibîn ve ‘Umdetu’l-Müftîn, thk. Züheyr eş-Şaviş, Beyrut: el-Mektebu’l-İslâmî, 1991.
• Özel, Ahmet. “Usûl”. Türkiye Diyanet Ansiklopedisi. İstanbul: 1991.
• Şirâzî, Ebu’l-İshâk, el-Mühezzeb fi’l-fıkhi’l-İmâm es-Şâfiî. thk. Muhammed ez-Zuhaylî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ty.
• Sehâvî, Şemsuddîn Muhammed b. Abdirrahman. el-Menhelü’l-azbu’r-revî fî tercimeti kutbi’l-evliyâ en-Nevevî. thk. Ahmed Ferîd el-Mezîdî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye 2005.
• Suyûtî, Celaleddin Abdurrahman. el- Eşbâh ve’n-nezâir fî kavâidi ve fürûü fıkhı’ş-Şâfiiyye. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye 1983.
• Sübkî, Tâcuddîn Abdulvahhâb b. Ali. el-Eşbâh ve’n-nezâir. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye 1411/1991.
• Şâfiî, Ebû Abdullah Muhammed b. İdris. el-Ümm, Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1410/1990.
• Şimşek, Murat. “Tartışmalı Diğer İstidlâl Yöntemleri”. Fıkıh Usulü El Kitabı. ed. Talip Türcan. Ankara: Grafiker Yayınları 2019, 323-354.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed el-Hatîb. Muğnî’l-muhtâc ilâ marifeti meânî elfâzi’l-Minhâc. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye 1994.
• Tehânevî, Muhammed b. Ali. Keşşâfu İstalâhâti’l-funûn ve’l-ulûm. thk. Dr. Ali Dahrûc. Beyrut: Mektebetu Lübnan Nâşirûn 1996.
• Temîmî, Ebû Hatim Muhammed b. Hibbân. es-Sahih. thk. Şuayb el-Arnavût. Beyrut: Müessetu’r-Risâle 1414/1993.
• Yaman, Ahmet. “Bir Kavram Olarak “Fıkıh Kâideleri” ya da İslam Hukukunun Genel İlkeleri”. Marife: Dini Araştırmalar Dergisi. 2001, cilt: I, sayı: 1, 49-94.
• Zebîdî, Muhammed Murtaza. Tâcu'l-arus min cevahiri'l-Kamus. thk. Abdussettar Ahmed Ferrac. Kuveyt: et-Turasiı'l-Arabi, 1385/1965.
• Zerkeşî, Ebû Abdullah Bedreddîn. el-Mensûr fi’l-kavâidi’l-fıkhîyye, Kuveyt: Vizâretu’l-Evkâfi’l-Kuveytiyye, 1405/1985. Ziriklî, Hayreddîn. el-A‘lâm. Beyrut: Dâru’l-İlmi li’l-Melâyîn, 2002.
• Zuhaylî, Muhammed Mustafa. el-Kavâidu’l-fıkhiyye ve tatbîkatuhâ fi’l-mezâhibi’l-Erba‘a, Dımaşk: Dâru’l-Fikr 1427/2006.