An Analysis of the Verses in the Qur'an Where the Roots Shu'ur and Ş-a'-r Are Mentioned

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 2, 579 - 619, 31.12.2023

Hasan Fehmi Ulus

https://doi.org/10.47425/marifetname.vi.1351028

Öz

The word “şuū’r” comes from the root “ş-a'-r”, which means hair, feather, hair. There are forty words in different forms from this root in the Qur'an. We see that twenty-seven of these words, set in forty different verses, are included as verbs in the form of gaib and interlocutor, and thirteen as nouns. Since the derivatives mentioned as verbs are explained with the infinitive ”shū'r” in exegesis, in the study, priority was given to determining the meaning of this word in the syllabary and terminology. The close meanings of the word Shu'ur in the sources; It can be said that it is possible to determine knowledge and perception based on intelligence, attention and sensitivity and delicacy. It has been determined that twenty-one of the derivatives from the rout take place in the form of verb-i muzârî gâib with the preposition "māandlā" in different verses.We see that ten of the words in which the expression efy-i shuūr are related top asttribes, eight to polytheists, two to the People of the Book, and two to ohypocrites. Two of the three verses in which the derivative in the form of verb-i muzâri inter locator with the preposition “lā” nefy take place are about believers and one is about the general. A verse containing the derivative in the form of verb-i muzârî with the preposition "lev" is about the people of Noah, and another verse in which the derivative with the question preposition "ma" is about believers. We have handled other words that come from the original root with a certain classification. In our research, we tried to examine the word “Şuū‘r”and other words from the root “ş-a‘-r” through the verses by going down to the sources. Examples of the use of root in Arabic poetry and hadiths of the Jahiliyya period are also given.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Shu'ur, Hadith, Culture, Society.

Kur’ân-ı Kerîm’de Şu‘ūr ve Ş-a‘-r Kökünün Geçtiği Ayetler Üzerinde Bir İnceleme

Öz

Şuū‘r kelimesi kıl, tüy, saç manasındaki ş-a‘-r kökünden gelmektedir. Kur’ân-ı Kerîm’de, bu kökten gelen farklı formlarda kırk kelime bulunmaktadır. Kırk farklı ayette geçen bu kelimelerin yirmi yedisinin gâib ve muhatap formunda fiil ve on üçünün isim olarak yer aldığını görüyoruz. Fiil olarak geçen türevler tefsirlerde şuū‘r masdarıyla açıklandığından, çalışmada öncelik bu kelimenin lügat ve terminolojideki manasının tespitine verilmiştir. Şu‘ūr kelimesinin, kaynaklardaki birbirine yakın manalarını; zekâya, dikkat ve duyarlılığa, inceliğe dayalı bilgi, algı şeklinde belirlemenin mümkün olduğu söylenebilir. Kökten gelen türevlerden yirmi birinin farklı ayetlerde mā ve lā nefy edatıyla birlikte fiil-i muzârî gâib formunda yer aldığı tespit edilmiştir. Nefy-i şuū‘r ifadesinin yer aldığı ayetlerden onunun geçmiş kavimlerle, sekizinin müşriklerle, ikisinin ehl-i kitâp, ikisinin de münâfıklarla ilgili olduğunu görüyoruz. Lā nefy edatıyla gelen fiil-i muzâri muhâtap formundaki türevin yer aldığı üç ayetten ikisi mü’minlerle, biri de genelle ilgili bulunmaktadır. Lev temennî edatlı fiil-i muzârî formundaki türevi içeren bir ayet Nuh kavmiyle, mā soru edatlı türevin geçtiği bir ayet de mü’minlerle ilgilidir. Kökten isim olarak gelen diğer kelimeleri de belli bir tasnifle ele aldık. Araştırmamızda kaynaklara inerek, Şuū‘r kelimesini ve ş-a‘-r kökünden gelen diğer kelimeleri ayetler üzerinden incelemeye çalıştık. Kökün câhiliye dönemi Arap şiiriyle, hadîslerdeki kullanımından da örnekler verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Şuū‘r, Kur’ân, Hadîs, Kültür, Toplum.

Kaynakça

• Abdulbâkî, Muhammed Fuâd. el-Mu‘cemu’l-müfehres li elfâẓı’l Ḳur’âni’l-Kerîm. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, ts.
• Abbas b. Mirdâs es-Selemî, Dîvânu’l-ʿAbbas b. Mirdâs es-Selemî, nşr. Yahya el-Cebbûrî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1991.
• Ahmed b. Hanbel, Müsnedü Ahmed b. Hanbel. thk. Şuayb el-Arnaût vd. 50 Cilt. Beyrut: Müesseseü’r-Risâle, 1419/1998.
• Ahmed Muhtâr Omer. Mu‘cemu’l-Luġati’l-‘Arabiyyeti’l-mu‘âṣıra. 4 Cilt. Kahire: Âlemü’l-Kütüb, 1429/2008.
• Âlûsî, Şehâbeddin Mahmûd. Rûhu’l-Ma‘ânî. 30 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Antere b. Şeddâd el-Absî, Dîvânu ʿAntere, şrh. el-Hatîbu’t-Tebrîzî. thk. Mecîd Tarad. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1993.
• Askerî, Ebû Hilâl el-Askerî, el-Furûḳu’l-Luġaviyye. thk. Muhammed İbrahim Selîm. Kahire: Dâru’l-İlm ve’s-Seḳâfe, 1997.
• Beğavî, Ebû Muhammed el-Huseyn b. Mes’ûd el-Beğavî. Ma‘âlimü’t- Tenzîl. thk. Muhammed Abdullah en-Nemr - Osman Cum’a Dumeyriye - Süleyman Salîm el- Hareş. 8 Cilt. Riyad: Dâru Tayyibe, 1412.
• Beydâvî, Nâsıruddîn Ebu Saîd Abdullah b. Omer. Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-te’vîl. thk. Muhammed Subhî Hasen Hallâk, Mahmûd Ahmed el-Etraş. 3 cilt. Beyrut: Dâru’r- reşîd Müessesetü’l-îmân, 2000.
• Bikâî, Burhâneddîn Ebü’l-Hasen İbrahim b. Omer. Naẓmu’d-Dürer fî Tenâsübi’l-Âyâti ve’s- Süver. 22 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, 1984.
• Cevherî, İsmail b. Hammâd. es-Ṣıḥâḥ. thk. Ahmed Abdulğafûr Attâr. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlmi Ii’l-Melâyîn, 1984.
• Curcânî, Seyyid Şerîf el-Curcânî. Mu‘cemu’t-taʿrîfât. thk. Muhammed Sddîk el-Minşâvî. Kahire: Dâru’l-fazîle, ts.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as b. İshak el-Ezdî es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvûd. murâcaa: Sâlih b. Abdulazîz b. Muhammed b. İbrahi Âlu’ş-şeyh. Riyad: Dâru’s-selâm li’n-neşr, 1420/1999.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yusuf el-Endelusî. el-Baḥru’l-Muḥîṭ. thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd-Ali Muhammed Muavvad. 8 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye,1993.
• Ebussuûd b. Muhammed el-İmâdî. İrṣâdu’l-‘Akli’s-Selîm ilâ Mezâye’l- Kitâbi’l-Kerîm. thk. Ahmed Atâ. 5 cilt. Riyad: Mektebetu’r-Riyadı’l-hadîse, ts.
• Eren, Hasan vd., Türkçe Sözlük 2 K-Z, 2 Cilt. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1988.
• Ezherî, Muhammed b. Ahmed. Tehẕîbu’l-Luġa. thk. Abdusselâm Muhammed Hârûn-Muhammed Ali en-Neccar. 15 cilt. Kahire: el- Müessesetü’l-Mısrıyyeti’l-âmme Ii’t-te’lîf ve’l-enbâ’ ve’n-Neşr-ed-Dâru’l-Mısrıyye Ii’t-te’lîf ve’t-terceme, 1964.
• Ferrâ, Yahyâ b. Ziyâd. Meʿâni’l-Ḳurʾân. Beyrut: Âlemu’l-Kütüb, 1983.
• Ferâhîdî, el-Halil b. Ahmed. Kiâbu’l-‘Ayn. thk. Dr. Abdulhamid Hindâvî. 4 cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübü’l-ilmiyye,1424/2002.
• Fîrûzâbâdî, Mecduddîn Muḥammed b. Ya‘û. el-Ḳâmûsu’l-Muḥîṭ. thk. Mektebetü Tahkîki’t-Türâs fî müesseseti’r-Risâle, Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 2005.
• Hilmi Ziya Ülken, Genel Felsefe Dersleri. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1972.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir. et-Taḥrîr ve’t-Tenvîr. 30 cilt. Tunus: ed-Dâru’t-Tûnisiyye li’n-neşr, 1984.
• İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Galib b. Atıyye el-Endülüsî. el- Muḥarrerü’l-vecîz fī tefsîri’l-Kitâbi’l-‘Azîz. thk. Abdüsselâm Abdüşşâfî Muhammed. 8 cilt. Beyrut: Dârü’l- kütübi’l-ilmiyye, 2. Basım. 1422/2001.
• İbn Ebî Hâtim, Tefsîru’l-Ḳur’âni’l-‘Aẓîm. thk. Es’ad Muhammed et- Tayyib. 10 cilt. Mekke & Riyad: Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, 1997.
• İbnu’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Cemaleddin Abdurrahman b. Ali b. Muhammed. Zâdu’l-Mesîr fî ‘İlmi’t-Tefsîr. 9 cilt. Beyrut - Dımaşḳ: Mektebetü’l-İslâmî, 3. Basım. 1984.
• İbn Düreyd, Ebu Bekr Muhammed b. el-Hasen b. Düreyd. Cemheretul’l-Luġa. thk. Remzî Munîr Be‘albekî. 3 Cilt. Beyrut: Daru’l-İlmi Ii’l-Melâyîn, 1987.
• İbn Fâris, Ebü’l-Huseyn Ahmed b. Faris, Mücmelü’l-Luġa. thk. Züheyr Abdulmuhsin Sultân. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1986.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân el-Horasânî. Ṣaḥîḥu İbn Ḥibbân. thk. Halil b. Me’mûn Şeyha. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1425/2004.
• İbn Kesîr, İsmail b. Omer. Tefsîru’l-Kur’ânı’l-‘Aẓîm. thk. Sâmî b. Muhammed es- Selâme. 15 cilt. Riyad: Dâru tayyibe, 1420/1999.
• İbn Manzûr, Cemaleddin Muhammed b. Mükrrem. Lisânu’l-‘Arab, thk. Abdullah Alî el-Kebîr. Muhammed Ahmed Hasbullah, Hâşim Muhammed eş-Şâzelî. 6 cilt. Kahire: Dâru’l-Meʿarif, ts.
• İsfahânî, er-Râğıb el-İsfahânî. el-Müfredâtu fî ġarîbi’l-Ḳur’ân. thk. Muhammed Seyyid Keylânî. Beyrut: Dâru’l-ma’rife, ts.
• Kefevî, Ebü’l-Bekâ’ el-Kefevî, el-Külliyyât, thk. Adnan Derviş- Muhammed el-Mısrî (Beyrut: Müüessesetü’r-Risâle, 1998), “şaʻr”, 537.
• Kur’ân Yolu. Erişim 1 Ocak 2022. https://kuran.diyanet.gov.tr
• Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Ebî Zekeriyyâ. el-Câmi‘u li Aḥkâmi’l-Kur’ân.Thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. 24 cilt. Beyrut: Müessetü’r-Risâle, 2006.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed el-Mâturîdî. Teʾvîlâtu’l-Ḳurʾân. thk.Halil İbrahim Kaçar. murâcaʿa. Bekir Topaloğlu. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2006.
• Mâverdî, Ebû’l Hasen Ali b. Muhammed b. Habîb el-Mâverdî. en-Nüket ve’l-‘Uyûn. thk. Esseyyid b. Abdulmaksûd b. Abdurrahîm. 6 cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, ts.
• Mecmûa Mine’l-Müellifîn, el-Mevsûa‘tü’l-Ḳur’âniyyetü’l-Müteḫaṣṣıṣa. Kahire: el-Meclisü’l-Aʻlâ li’ş-şuûni’l-İslâmiyye, 2003.
• Mecmûa mine’l-müellifîn, Mu‘cemu muṣṭalaḥati’l-‘ulûmi’ṣ-ṣer‘iyye. 4 Cilt. Riyad: Mektebetü’l- Melik Fehd el-Vataniyye, 1439/2017.
• Meydânî, Abdurrahman Hasen Habenneke el-Meydânî, Ḳavâ‘idu’t-Tedebburi’l-Emsel. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, t.y.. Munâvî, Abdurraûf b. el-Munâvî. et-Tevḳîf ‘alâ muhimmâti’t-tea‘rîf. thk. Abdulhamîd Sâlih Hamdân. Kahire: Âlemu’l-kütüb, 1410/1990.
• Muallim Naci. Lüğat-ı Naci. nşr. Kirkor. y.y.,b.y. ts.Tıpkıbs. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1978.
• Muhammed Hasen Hasen Cebel, Mu’cemu’l-iştikâki’l-muassıl li elfâzı’l-Kur’âni’l-Kerîm. Kahire: Mektebetü’l-adab, 2010.
• Muhammed Bâsim Mikati vd., el-Ḳuṭûf min Luġati’l-Ḳurʾân: Muʿcemu’l-Elfâẓ ve’t-Terâkîb el-Luġaviyye mine’l-Ḳurʾâni’l-Kerîm. Beyrut: Mektebetü Lübnan Nâşirûn, 2007.
• Mücâhid b. Cebr. Tefsîru Mücâhid. thk. Muhammed Abdusselâm Ebu’n-Nîl. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-İslâmî el-Hadîse, 1989. Mukâtil b. Süleyman. Tefsîru Muḳâtil b. Süleymân. thk. Abdullah Mahmûd Şahâta. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’t-târîhi’l-Arabî, 2. Basım. 1423/2002.
• Mustafavî, et-Taḥḳîḳ fī Kelimâti’l-Ḳurʾâni'l-Kerîm. Tahran – İran: Merkezü Neşri Âsâri’l-Allâme el-Mustafavî, 1385/1965. Müslim, Ebu’l-Huseyn Müslim b. el-Haccâc. Ṣaḥîḥ-u Müslim. hz. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. Rıyad: Dâru’s-selâm, 1421/2000.
• Mütercim Âsım Efendi, Kâmûsu’l-Muhît Tercümesi. Hazırlayanlar: Mustafa Koç - Eyyüp Tanrıverdi. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, Ankara 2014. Nehhâs, Ebû Ca’fer Ahmed b. Muhammed b. İsmail. İ‘râbu’l-Ḳur’ân. thk. Halid el-Ali, Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 2. Basım. 2008.
• Nesâî, Ahmed b. Ali en-Nesâî, Sünenü’n-Nesâî. thk. Râid b. Sabri İbn Ebî Alfe. Riyad: Dâru’l-Hadâra, 2. Basım. 1436/2015.
• Râzî, Muhammed er-Râzî Fahreddîn b. Allâme Zıyâeddîn Omer. Mefâtîḥu’l-ġayb. 32 Cilt. Beyrut-Lübnan: Dâru’l-Fikr, 1401/1981.
• Sâhib b. Abbâd. el-Muḥîṭ fi’l-Luġa. thk. Muhammed Hasen Al Yasîn. 11 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1994. Sa’dî, Abdurrahman b. Nâsır es-Sa’dî, Teysîrü’l-Kerîmi’r-Raḥmân fî tefsîri kelâmi’l-Mennân. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2005.
• Şemseddin Sami. Kamus-ı Türki. Dersaadet. 1317/1899. Tıpkıbs. İstanbul: Çağrı yayınları, 1978.
• Şenferâ el-Ezdî, Dîvânu’ş-Şenferâ ve Yelîhi Dîvânu’s-Suleyk b. es-Suleke ve Dîvanu ‘Amr b. Burâk, nşr. Talal Harb (Beyrut: Dâru Sâdır, 1996
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b.Cerîr. Câmi‘u’l-Beyân ‘an Te’vîl-i ‘Âyi’l-Ḳur’ân. Thk. Abdullah Abdulmuhsin et-Türkî. 25 cilt. Kahire: Dâru Hecr, 2001.
• Tehânevî, Muhammed Ali et-Tehânevî, Keşşâfu Iṣṭılâḥâti’l-Funûn ve’l- ʿUlûm. mürâca’a: Refiḳ el-Acem, thk. Ali Dehruc vd. Beyrut: Mektebetü Lubnan Naşirûn, 1996.
• Vâhidî, Ebû’l-Hasen Ali b. Ahmed b. Muhammed. et-Tefsîru’l-Basîṭ. thk. Nûra bint Abdulazîz el-Versân. 25 cilt. Riyad: Câmiatu İmam Muhammed b. Suûd el-İslâmiyye-İmâdetu’l-Bahsi’l-İlmî, 1430.
• Zebîdî, Muhammed Murtadâ el-Huseynî. Tâcu’l-‘Arûs. thk. Mahmûd Muhammed et-Tanâhî. 40 cilt. Kuveyt: Vezâretu’l-i’lâm fi’l- Kuveyt, 1993.
• Zeccâc, Ebû İshak İbrahîm b. es-Seriyy. Meʿâni’l-Ḳurʾân ve iʿrâbuh. thk. Abdulcelîl Abduh Şelebî. 4 cilt. Beyrut: Âlemu’l-Kütüb, 1988.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Cârullah Mahmud b. Omer ez-Zemahşerî, el- Keşşâf ‘an ḥaḳâiḳi’t-Tenzîl ve ‘uyûni’l-Eḳâvil fī vucûhi’t-Te’vil, thk. Adil Ahmed Abdulmevcud-Ali Muhammed Muavvad (Riyad: Mektebetu’l-Ubeykan,1998
• Zerkeşî, Bedreddîn Muhammed b. Abdillah ez-Zerkeşî, el-Burhân fī‘ulûmi’l-Ḳur’ân. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. Dâru’t- türâs, Kahire 1404/1984.