Abdestte Boynun Mesh Edilmesiyle İlgili İhtilafların Değerlendirilmesi

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 1, 43 - 68, 30.06.2025

Murat Polat

Öz

İslam’da pek çok ibadetin geçerli ve makbul olması abdest alma şartına bağlanmıştır. Abdest ibadeti bazı organların yıkanması ve mesh edilmesinden müteşekkildir. Fukaha arasında farklı kanaatler bulunmakla birlikte mesh edilen organlardan birisi de boyundur. Boynun mesh edilmesinin hükmü hususunda fukaha farklı gerekçelere dayanarak farklı hükümler ileri sürmüştür. Bu makalede abdestte boynu mesh etmeyle ilgili kavramlar, boynu mesh etmenin keyfiyeti, boynun meshiyle ilgili hadislerin analizi ve meshin hükmü hususunda âlimlerin ileri sürdüğü görüşler ve gerekçeleri gün yüzüne çıkarmak ve bu konudaki farklı nakilleri değerlendirerek bir bilgi demeti sunmak amaçlanmıştır. Sonuçta; boynun mesh edilmesi meselesi ve hükmünün mütekaddimîn dönemden ziyade hicrî dördüncü asırdan itibaren tartışmaya açıldığı, abdestte sadece ense tarafının mesh edilip boğaz tarafının mesh edilmediği, baş ve kulakların meshinden arda kalan ıslak ellerin sırt kısmıyla meshin ifa edildiği, boynun meshiyle ilgili hadisler ve birtakım deliller gerekçe gösterilerek boynun meshi mevzuunda fakihlerden sünnet, mendup, mekruh ve bid’at olmak üzere dört farklı görüşün günümüze kadar nakledile geldiği açıkça tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku , Taharet , Abdest , Mesh , Boynun Meshi.

Evaluation of Disputes Regarding Rubbing with Water the Neck During al-Wudū

Öz

In Islam, the validity and acceptance of many worships is conditioned on ablution. The ritual of ablution consists of washing and rubbing with water some limbs. Although different opinions prevail among jurisprudents one of the limbs that is rubbing with water is the neck. Jurisprudents have put forward different fatwas based on different reasons regarding the ruling of rubbing with water the neck. In this article, it is aimed to reveal the concepts related rubbing with water the neck during ablution, the circumstance of rubbing with water the neck, the analysis of hadiths about to rub with water the neck and the opinions and justifications put forward by jurisprudents regarding the ruling of rubbing with water and to present a bundle of information by evaluating different narrations on this subject. In conclusion, it has been determined that the issue and ruling on rubbing with water the neck has been discussed since the fourth century of the Hijra rather than the earlier period and only the nape of the neck is rubbing with water during ablution, but the throat is not wiped and rubbed with water is done with the wet back of the hands left after to rub with water the head and ears and citing the hadiths and some evidence regarding the rubbing with water of the neck as justification, it has been clearly determined that four different views have been transmitted from jurisprudents to the present day, namely Sunnah, recommended, reprehensible and heresy regarding the wiping of the neck.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law , Cleanliness , Ablution , Rubbing with Water , Rubbing with Water the Neck.

Kaynakça

• Abdülmün’im, Mahmud. Mu’cemü’l-mustalahât. 3 Cilt. b.y.: Daru’l-Fazilet, ts.
• Aclûnî, Ebü’l-Fidâ İsmail b. Muhammed. Keşfu’l-hafâ ve müzîlü’l-ilbâs. 2 Cilt. b.y.: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2000.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed. el-Müsned. 8 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1998.
• Atar, Fahrettin. Makâlât İlmihal. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2017.
• Aynî, Ebû Muhammed Bedreddin b. Ahmed. el-Binâye şerhu’l-Hidâye. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütüb, 2000.
• Azîmâbâdî, Ebü’t-Tayyib Muhammed. Avnü’l-ma’bûd. 14 Cilt. Medine: el-Mektebetü’s-Selefiyye, 1968.
• Bâbertî, Ekmelüddin Ebû Abdullah. el-İnâye şerhu’l-Hidâye. 10 Cilt. b.y.: Dâru’l-Fikr, ts.
• Bardakoğlu, Ali. “İslam Dini – Fıkıh – Temizlik”, İlmihal. 2 Cilt. 141-215. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2002.
• Bereketî, Muhammed Amîm. et-Ta’rîfâtü’l-fıkhiyye. Beyrut: Dâru’l-Kütüb, 2003.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük İslam İlmihâli. İstanbul: Ravza Yayınları, 2007.
• Buhârî, Ebû Abdullah b. İsmail. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. 8 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 2001.
• Cündî, Ebü'l-Mevedde Ziyaeddin Sidi Halîl. Muhtasaru Halîl. Kahire: Dâru’l-Hadis, 2005.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî. Nihâyetü’l-matlab fî dirâyeti’l-mezheb. 20 Cilt. b.y.: Dâru’l-Minhâc, 2007.
• Demir, Mahmut – Özafşar, M. Emin. “Zayıf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 44/157-160. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Demîrî, Kemâleddin b. İsa. en-Necmü’l-vehhâc fî şerhi’l-Minhâc. 10 Cilt. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 2004.
• Derdîr, Ebü’l-Berakât Ahmed. eş-Şerhü’s-sağîr. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütüb, 1995.
• Dübyân, Dübyân b. Muhammed. Mevsûatü ahkâmi’t-tahâre. 13 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2005.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as es-Sicistanî. Sünenü Ebî Dâvûd. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, ts.
• Ebû Hubeyb, Sa’dî. el-Kâmûsu’l-fıkhî. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1988.
• Elbânî, Ebû Abdurrahman Nâsıruddin. Temâmü’l-minne fi’t-ta’lîk alâ Fıkhi’s-Sünne. b.y.: Dâru’r-Râye, ts.
• Ensârî, Muhammed b. Zekeriyyâ. el-Gurerü’l-behiyye. 5 Cilt. b.y.: el-Matbaatü’l- Mimniyye, ts.
• Ensârî, Muhammed b. Zekeriyyâ. Esne’l-metâlib fî şerhi Ravzı’t-Tâlib. 4 Cilt. b.y.: Dâru’l-Kitabi’l-İslami, ts.
• Erdoğan, Mehmet. “Mesh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 29/301-303. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Erkaya, Mahmud Esad. Hanefî Fakihlerin Zayıf Hadisle Hüküm Verme Gerekçeleri. Ankara: Araştırma Yayınları, 2015.
• Firûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn. Sifrü’s-saâde. Kahire: Merkezü’l-Kitab, 1997.
• Gazzâlî, Ebû Hamid Muhammed. el-Vasîd fi’l-mezheb. 7 Cilt. Kahire: Dâru’s-Selam, 1417.
• Haraşî, Muhammed b. Abdullah. Şerhu Muhtasari Halîl ve Hâşiyetü’l-Adevî. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Hısnî, Takıyyüddîn b. Abdilmün’im. Kifâyetü’l-ahyâr. Dımaşk: Dâru’l-Hayr, 1994.
• Irâkî, Zeynüddîn Abdurrahîm b. Abdurrahmân. et-Takyîd ve’l-Îzâh şerhu Mukaddime İbni’s-Salâh. Medine: el-Mektebetü’s-Selefiyye, 1969.
• İbn Abdüsselam, İzzeddin Abdülaziz. el-Gâye fî İhtisâri’n-Nihâye. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’n-Nevâdir, 2016.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin. Reddü’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-Muhtâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1992.
• İbn Bâz, Abdülaziz b. Abdurrahman. Mecmûu fetâvâ ve makâlât mütenevvia. 24 Cilt. Riyad: Dâru’l-Kâsım, 1420.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Ali. et-Telhîsu’l-habîr. 4 Cilt. Mısır: Müessesetü Kurtuba, 1995.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Âfâk, ts.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdullah Şemsüddîn. el-Menâru’l-münîf fi’s-sahîh ve’z-zaîf. Halep: Mektebetü’l-Matbaa, 1970.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdullah Şemsüddîn. Zâdü’l-meâd fî hedyi hayri’l-ibâd. 5 Cilt. Kuveyt: Mektebetü’l-Menâr, 1994.
• İbn Kudâme, Ebü’l-Ferec Şemsüddin el-Makdisî. eş-Şerhü’l-Kebîr. 12 Cilt. b.y.: Dâru’l-Kitab, ts.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddîn Ebû Muhammed. el-Muğnî. 10 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Kahire, 1968.
• İbn Manzûr, Muhammed. Lisânü’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sadr, 1414.
• İbn Mâze, Ebü’l-Meâlî Burhânüddin. el-Muhîtu’l-burhânî fi’l-fıkhi’n-Nu’mânî. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütüb, 2004.
• İbn Nüceym, Zeynüddin b. Muhammed. el-Bahru’r-râik şerhu Kenzi’d-dekâik. 9 Cilt. b.y.: Dâru’l-Kitabi’l-İslâmî, ts.
• İbn Teymiyye, Takıyyuddin Ebü’l-Abbas. el-Fetâva’l-kübrâ. 6 Cilt. by.: Dâru’l-Kütüb, 1987.
• İbn Yakub el-Basârâ, Ebû Huzeyfe Nebil. Enîsü’s-sârî fî tahric ve tahkîki’l-ehâdis. 11 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Reyyân, 2005.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddin. Fethu’l-Kadîr. 10 Cilt. b.y.: Dâru’l-Fikr, ts.
• İbnü’l-Mülakkin, Ebû Hafs Sirâceddin. el-Bedru’l-münîr fî tahrîci’l-ehâdis. 9 Cilt. Riyad: Dâru’l-Hicret, 2004.
• İsyûbî, Muhammed b. Ali Vellevî. Zahîratü’l-ukbâ. 42 Cilt. b.y.: Dâru’l-Mirac, 1996.
• Kâdîhan, Ebü’l-Mehâsin el-Fergânî. Fetâvâ Kâdîhan. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütüb, 2009.
• Kahhâle, Ömer Rıza. Mu’cemü’l-müellifîn. 15 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Müsennâ, ts.
• Kahil, Navaf b. Avaz. “Hükmü meshi’r-rakaba fi’l-vuzû”. Humanities – Natural Sciences Journal 4/4 (2023), 112-121. https://doi.org/10.53796/hnsj448.
• Karevî, Muhammed el-Arabî. el-Hülâsatü’l-fıkhiyye alâ mezhebi sâdeti’l-Mâlikiyye. Beyrut: Dâru’l-Kütüb, ts.
• Kârî, Ebü’l-Hasan Nureddin Molla. el-Esrâru’l-merfûa. Beyrut: Dâru’l-Emâne, ts.
• Kâsânî, Alâuddîn Ebû Bekr. Bedâiu’s-sanâi’ fî tertîbi’ş-şerâi’. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütüb, 1986.
• Kaşgarî, Sedîdüddîn Muhammed b. Ali. Münyetü’l-musallî ve gunyetü’l-mübtedî. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 2007.
• Kevkeb Abîd, el-Hâce. Fıkhu’l-ibâdât ale’l-mezhebi’l-Mâlikî. Dımaşk: Matbaatü’l-İnşâ, 1986.
• Kuhistânî, Şemseddin Muhammed. Câmiu’r-rumûz. Kalküta: Müzhiru’l-Acâib, 1274.
• Kureşî, Abdülkadir b. Nasrullah. el-Cevâhiru’l-muziyye. 2 Cilt. Keratşi: Mir Muhammed Kütüphane, ts.
• Leknevî, Muhammed Abdülhay. Tuhfetü’t-talebe fî tahkiki meshi’r-rakabe. Ürdün: Merkezü Envâri’l-Ulemâ, 2020.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen b. Habîb. el-Hâvi’l-kebîr. 19 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütüb, 1999.
• Mehâmilî, Ebü’l-Hasan Muhammed. el-Lübâb fi’l-fıkhi’ş-Şâfiî. Medine: Dâru’l-Buhârâ, 1416.
• Merdâvî, Alaeddin Ebü’l-Hasan b. Ahmed. el-İnsâf fî marifeti’r-râcih mine’l- hılâf. 30 Cilt. Kahire: Hecr li’t-tıbâa, 1995.
• “Mesh”, el-Mevsûatü’l-Fıkhiyyetü’l-Kuveytiyye. ed. Vizâratü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye. 37/256. Kuveyt: Dâru’s-Selâsil, 1427.
• Mevsılî, Abdullah b. Mahmud. el-İhtiyâr li-ta’lîli’l-Muhtâr. 5 Cilt. Kahire: Matbaatü’l-Halebî, 1937.
• Mevvâk, Ebû Abdullah Muhammed. et-Tâc ve’l-iklîl li-Muhtasari Halîl. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütüb, 1994.
• Molla Hüsrev, Muhammed b. Ferâmuz. Dürerü’l-Hükkâm şerhu Gureri’l-ahkâm. b.y.: Dâru İhyâi’l-Kütüb, ts.
• Mustafa, İbrahim. v.dğr. Mu’cemü’l-vasîd. 2 Cilt. b.y.: Dâru’d-Dava, ts.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâs, ts.
• Müttakî el-Hindî, Alaaddin Ali b. Hüsameddin. Kenzü’l-Ummâl fi’s-Süneni’l-akvâl. 16 Cilt. by.: Müessesetü’r-Risâle, 1981.
• Nesâî, Ebû Abdirrahman Ahmed b. Ali. Sünen. 8 Cilt. Halep: Mektebü’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, 1986.
• Nesefî, Ebü’l-Berakât Abdullah Hafizüddîn. Kenzü’d-dekâik. b.y.: Dâru’l-Beşâir, 2011.
• Nevevî, Muhyiddin Yahyâ b. Şeref. el-Erbeûn. Beyrut: Dâru’l-Minhâc, 2009.
• Nevevî, Muhyiddin Yahyâ b. Şeref. el-Mecmu’ şerhu’l-Mühezzeb. 9 Cilt. Cidde: Mektebetü’l-İrşad, ts.
• Nevevî, Muhyiddin Yahyâ b. Şeref. Ravzatü’t-tâlibîn ve umdetü’l-müftîn. 12 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1991.
• Önder, Muharrem. “İslam Fıkhında Meçhul Râvinin Naklettiği Hadislerin Hukûkî Değeri”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi. 12 (2008), 99-126.
• Râfiî, Abdülkerim b. Muhammed el-Kazvinî. Fethu’l-azîz bi şerhi’l-Vecîz. 12 Cilt. b.y.: Dâru’l-Fikr, ts.
• Râzî, Ebû Abdullah b. Abdülkadir. Muhtâru’s-sıhâh. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1999.
• Râzî, Zeynüddin Muhammed bin Ebî Bekir. Tuhfetü’l-mülûk. Beyrut: Dâru’l-Beşâir, 1417.
• Rûyânî, Ebü’l-Mehâsin Abdülvahid b. İsmail. Bahru’l-mezheb fî fürûi mezhebi’l-İmami’ş-Şâfiî. 14 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütüb, 2009.
• Sâvî, Ebü’l-Abbas Ahmed. Hâşiyetü’s-Sâvî ale’ş-Şerhi’s-sağîr. 4 Cilt. b.y.: Dâru’l-Maârif, ts.
• Suğdî, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed. en-Nütef fi’l-fetâvâ. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Furkan, 1984.
• Sübkî, Mahmud Hattab. ed-Dînü’l-hâlis ve irşâdü’l-hak. 9 Cilt. b.y.: el- Mektebetü’l-Mahmûdiye, 1977.
• Sübkî, Mahmud Muhammed Hattâb. el-Menhelü’l-azbü’l-mevrûd. 10 Cilt. Mısır: Matbaatü’l-İstikamet, 1353.
• Şener, Abdülkadir. “Abdest”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 1/68-70. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Şentürk, Lütfi – Yazıcı, Seyfettin. İslam İlmihali. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2009.
• Şevkânî, Ebû Abdullah Muhammed. es-Seylü’l-cerrârü’l-mütedeffik. b.y.: Dâru İbn Hazm, ts.
• Şevkânî, Ebû Abdullah Muhammed. Neylü’l-evtâr. 8 Cilt. Mısır: Dâru’l-Hadîs, 1993.
• Şîrâzî, Ebû İshâk İbrahim. el-Mühezzeb fî fıkhi’l-İmami’ş-Şâfiî. 3 Cilt. b.y.: Dâru’l-Kütüb, ts.
• Şürünbülâlî, Hasan b. Ammâr. Merâkı’l-felâh. b.y.: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2005.
• Şürünbülâlî, Hasan b. Ammâr. Nûru’l-îzâh ve necâtü’l-ervâh. b.y.: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2005.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed. el-Mu’cemü’l-kebîr. 25 Cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 1994.
• Tahâvî, Ebû Cafer Ahmed b. Selâme. Şerhu Meâni’l-âsâr. 5 Cilt. b.y: Âlemü’l-Kütüb, 1994.
• Tehânevî, Zafer Ahmed. İ’lâ’üs-Sünen. 22 Cilt. Keratşi: İdâretü’l-Kur’an, 1418.
• Tirmizî, Muhammed b. İsa b. ed-Dahhâk. Sünenü’t-Tirmizî. 5 Cilt. Mısır: Matbaa Mustafa el-Bâbî, 1975.
• Zebîdî, Ebû Bekir b. Muhammed. el-Cevheratü’n-neyyire. 2 Cilt. b.y.: el-Matbaatü’l-Hayriyye, 1322.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Abdurrezzak. Tâcu’l-arûs. 40 Cilt. b.y.: Dâru’l-Hidâye, ts.
• Zeylaî, Osman Fahreddin. Tebyînü’l-hakâik şerhu Kenzi’d-Dekâik. 6 Cilt. Kahire: el-Matlabu’l-Kübrâ, 1313.
• Ziriklî, Hayreddin bin Mahmud. el-A’lâm. 8 Cilt. b.y.: Dâru’l-İlm, 2002.
• Zuhaylî, Vehbe. el-Fıkhu’l-islâmî ve edilletüh. 10 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, ts.