Cemal Safi’nin Na‘tları ve Tahlili

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 1, 116 - 145, 30.06.2025

Mehmet Şahin

Öz

Makale, Türk edebiyatında Hz. Muhammed’e duyulan sevgi ve bağlılığın şiir yoluyla ifade edildiği na‘t geleneğinin, modern dönem şiirinde nasıl sürdürüldüğünü ve biçimsel olarak nasıl dönüştüğünü, Cemal Safi’nin “Na‘t-ı Şerif/ Senin Üstüne” ve “Na‘t/ Efendim” adlı şiirleri üzerinden ele almaktadır. Çalışmanın temel amacı, klasik na‘t estetiğinin çağdaş şiir anlayışıyla nasıl bütünleştiğini ve bu birleşimin edebî açıdan ne tür yenilikler ortaya koyduğunu analiz etmektir. Bu bağlamda, çalışma nitel bir yöntemle, metin çözümlemesi ve tematik analiz teknikleriyle gerçekleştirilmiştir. İlk aşamada Türk edebiyatında na‘t türünün tarihî gelişimi, işlevi ve sanatsal bağlamı teorik olarak sunulmuş, ardından Safi’nin seçili şiirleri tematik, dilsel ve üslupsal açılardan incelenmiştir. Analiz sonucunda, Safi’nin na‘tlarında klasik yapının korunduğu, ancak içerik ve dilde modern duyarlılıklar taşıyan özgün bir söylemin geliştirildiği tespit edilmiştir. Şairin istifham ve nida gibi edebî sanatları yoğun biçimde kullanarak Hz. Muhammed’in mutlak aşkınlığını, şefaat vasfını, peygamberlik mucizelerini ve manevî güzelliğini çağdaş Türkçeyle ve halk şiiriyle uyumlu bir biçimde yansıttığı görülmektedir. Ayrıca Safi’nin Hz. Peygamber’in hayatından sahneleri, ahlakî ve metafizik yönleriyle ele alırken okuyucuda iman, minnet, aşk ve umut duyguları uyandırmayı hedeflediği sonucuna varılmıştır. Bu yönüyle Safi, hem geleneksel na‘t zincirine dâhil olmakta hem de onu çağdaş bir biçimde yeniden üretmektedir.

Anahtar Kelimeler

Türk-İslâm Edebiyatı , Na‘t , Hz. Muhammed , Türk Dinî Şiiri , Cemal Safi.

Cemal Safi's Na'tlari and Analysis

Öz

The article examines how the na‘t tradition—poetic expressions of love and devotion toward the Prophet Muhammad in Turkish literature—has been sustained and transformed in modern poetry through an analysis of Cemal Safi’s poems “Na‘t-ı Şerif/Senin Üstüne” and “Na‘t/Efendim.” The main objective of the study is to explore how classical na‘t aesthetics have been integrated into contemporary poetic sensibilities and what literary innovations this synthesis has produced. In this context, the study employs a qualitative methodology, utilizing textual analysis and thematic interpretation techniques. The initial phase presents a theoretical overview of the historical development, function, and artistic context of the na‘t genre in Turkish literature. Subsequently, selected poems by Cemal Safi are analyzed in terms of their themes, language, and stylistic features. The analysis reveals that while Safi maintains the structural framework of traditional na‘t poetry, he introduces a unique discourse enriched with modern sensibilities in terms of content and language. It is observed that the poet frequently employs rhetorical devices such as interrogation and apostrophe to express the Prophet Muhammad’s absolute transcendence, his role as intercessor, his prophetic miracles, and his spiritual beauty in a style harmonious with both contemporary Turkish and the folk poetic tradition. Furthermore, by portraying scenes from the Prophet’s life along with his moral and metaphysical attributes, Safi aims to evoke feelings of faith, gratitude, love, and hope in the reader. In this regard, Safi both participates in the traditional chain of na‘t poetry and contributes to its contemporary revitalization.

Anahtar Kelimeler

Turkish Islamic Literature , Na , Prophet Muhammad , Turkish Religious Poetry , Cemal Safi.

Kaynakça

• Aclûnî, İsmâil b. Muhammed. Keşfü’l-ḫafâʾ ve müzîlü’l-ilbâs ʿamme’ştehere mine’l-ehâdîs ʿalâ elsineti’n-nâs. nşr.
• Ahmed el-Kalâş, I-II, Beyrut: Mektebetü’t-türâsi’l-İslâmî, 1985.
• Ahatlı, Erdinç. “Nübüvvet Mührü (Târîhî Süreçteki Algılanması ve Anlamlandırılması)”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3 (2001), 281-302.
• Ak, Murat. Na‘tların Tasavvufî Temelleri ve Na‘t Mecmuaları. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Eski Türk Edebiyatı Bilim Dalı, Doktora Tezi, 2014.
• Ak, Murat. Şair ve Peygamber Na‘t Geleneğinde Hz. Peygamber İmgesi. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2018.
• Arar, Ersin. Cemal Safi'nin Hayatı ve Edebi Kişiliği. Trabzon: Avrasya Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, Lisans Tezi, 2019.
• Arslan, Mustafa. "Cemal Safi'nin 'Kâinatın Ulu İmparatoru' Adlı Şiiri Klasik Tarzda Yazılmış Modern Bir Tevhit Midir?". Dinî Araştırmalar 10/28 (2007), 197-211.
• Âsım Efendi, Mütercim. el-Okyânûsu’l-Basît fî Tercemeti’l-Kâmûsi’l-Muhît (Kâmus Tercümesi). C. 1. İstanbul: Matbaa-i Osmâniyye, 1304/1886.
• Atik, Hikmet. Türk İslam Edebiyatı. Ankara: Bilay Bilimsel Araştırma Yayınları, 2020.
• Aydın, Mehmet. "Faraklit". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 12, s. 165. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Balcı, İsrafil. Peygamberlik Öncesi Hz. Muhammed. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2014.
• Bolat, Tuncay. Cemal Safi Üzerine Bir İnceleme. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, Lisans Tezi, 2010.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. el-Câmiu’s-sahîh. thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır. 2. Basım. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 1422/2001.
• Çelebioğlu, Âmil. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları. İstanbul: MEB Yayınları, 1998.
• Çetişli, İsmail. Türk Şiirinde Hz. Peygamber 1860-2011. Ankara: Akçağ Yayınları, 2012.
• Çiçekler, Mustafa. "Na‘t". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/436. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Demir, Hiclâl. "Zanbak ve Klasik Türk Şiirindeki İzleri". Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 27 (Aralık 2021), 127-157.
• Demirci, Mehmet. Nûr-i Muhammedî. İstanbul: Nefes Yayınları, 2013.
• Fayda, Mustafa. "Bedir Gazvesi". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/325-328. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Fayda, Mustafa. “Hâlid b. Velîd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/289-292. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Fayda, Mustafa. “Câhiliye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/17-19. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Hamîdullah, Muhammed. "Uhud Gazvesi". Redaksiyon Casim Avcı. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/30-33. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• İbn İshâk, Muhammed b. Yesâr. Sîretü İbn İshâk. thk. Muhammed Hamîdullah. Konya, 1981.
• İbn Manzûr, Ebu’l- Fazl Cemâluddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-Arab. C. 2. Kahire: Dâru’l-Maarif, 1308/1890.
• İbn Sa‘d, Muhammed b. Sa‘d. et-Tabakâtü’l-kübrâ. C. 1. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, t.y.
• Kandemir, M. Yaşar. “Şemâil”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/497-500. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Karakoç, Sezai. Edebiyat Yazıları 1. İstanbul: Diriliş Yayınları, 1992.
• Kasır, Hasan Ali. Peygamber Şiirleri. İstanbul: Denge Yayınları, 1997.
• Kavalcı, Osman. "Na‘t-ı Mevlânâ". İlahiyat Tetkikleri Dergisi 11 (1993), 452-458.
• Kaya, Remzi. “Kur’ân-ı Kerim’de İnsân-ı Kâmil”. Kocatepe İslami İlimler Dergisi 4/2 (Aralık 2021), 410-434. https://doi.org/10.52637/kiid.1002319
• Kubbealtı Lugatı. Erişim 5 Ocak 2025. http://lugatim.com/
• Kur'ân Yolu Türkçe Meal ve Tefsir. Komisyon. Erişim 5 Ocak 2025. https://kuran.diyanet.gov.tr
• Levend, Agâh Sırrı. "Dinî Edebiyatımızın Başlıca Ürünleri". Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten (1972), 35-36.
• Mehmed Rifat. Mecâmi'u'l-Edeb. İstanbul: Kasbar Matbaası, 1308/1890.
• Mehmed Salâhî. Kâmûs-ı Osmânî. C. 4. İstanbul: Mahmud Bey Matbaası, 1322/1904.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiu’s-sahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1374-75/1955-56.
• Öğüt, Salim. "Harem". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/127-131. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Özaydın, Abdülkerim. "Asr-ı Saâdet". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/500-502. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Özbek, Durmuş. Hârikulâde Olaylar (Mu’cize-İrhâs-Kerâmet-Meûnet-İstidrac-İhânet/Hizlan), Selçuk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 7 (1997), 167-230.
• Özer, Ahmet. Türk Edebiyatında Naatler. İzmir: Kaynak Kültür Yayın Grubu, 2008.
• Safi, Cemal. Kıyamete Kırk Kala. Ankara: Ayrıntı Basımevi, 2002.
• Safi, Cemal. Sende Kalmış. Ankara: Ayrıntı Basımevi, 2000.
• Safi, Cemal. Vurgun. Ankara: Ayrıntı Basımevi, 1993.
• Safi, Cemal. Vurgun. Ankara: Beste Yayınları, 2021.
• Safi, Cemal. Ya Evde Yoksan. Ankara: Ayrıntı Basımevi, 2008.
• Safi, Cemal. Ya Evde Yoksan. Ankara: Beste Yayınları, 2018.
• Tahiru'l-Mevlevî (Olgun). Edebiyat Lügati. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1973.
• Uzun, Şerife. "Na‘t Geleneğinde Şeyh Gâlib Örneği". Turkish Studies 9/6 (Bahar 2014), 1093-1106.
• Ünal, Sadettin. “Kâbe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/14-21, İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Yavuz, Salih Sabri. "Mi‘rac". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ek-2/252-256. İstanbul: TDV Yayınları, 2016.
• Yavuz, Yusuf Şevki. "Şefaat". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/409-412. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Yeniterzi, Emine. Dîvan Şiirinde Na‘t. Ankara: TDV Yayınları, 1993.
• Yüzbaşı, Ali Ömer. Cemal Safi Hayatı ve Şiiri. Ağrı: Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.