The Flat Room (Yassıoda). and Beyond: The Impact of May 27, 1960, Coup d’État on the Turkish Ministry of Foreign Affairs

Yıl 2021, , 361 - 386, 26.09.2021

Hüseyin Sert

https://doi.org/10.14782/marmarasbd.865372

Cited By: 1

Öz

27 Mayıs 1960 günü Türkiye’de gerçekleştirilen askeri müdahale bir yandan ülkede ortalama on yılda bir tekrar edecek askeri bürokrasinin sivil siyasete müdahale geleneğini başlatırken diğer yandan da getirmiş olduğu yasal ve anayasal düzenlemelerle sadece siyasi hayatın değil bürokratik yapıların da yeniden tanımlanmasına yol açmıştır. O güne değin iç siyaset rüzgarlarından bağımsız bir şekilde, milli bir konu olduğu varsayılan dış politikayı özerk alanı içerisinde yürütmekle yükümlü olan Hariciye Vekaleti, 27 Mayıs’ın estirdiği rüzgardan en çok etkilenen sivil bürokratik kurumlardan birisi olmuştur. Darbe öncesi dönemin önde gelen bürokratları görevinden alınmış, Bakanlığın yasa ile tanımlanmış belirli yetkileri diğer bakanlıklara veya kurumlara devredilmiş ve daha önce başlatılmış kimi uygulamalar ya sonlandırılmış ya da değişikliğe uğratılmıştır. Üstelik bu kararlar, kuruma ilişkin mesleki gerekliliklerle değil de daha ziyade devrilen iktidara duyulan tepkinin bir sonucu olarak konjonktürel gerekçelerle alınmıştır. Bu çalışmada, 27 Mayıs 1960 askeri müdahalesinin Türk Dışişleri bürokrasisine etkisi döneme ilişkin tanıklıkların mukayeseli bir incelemesi sonucunda ele alınmıştır. Bu kapsamda hem 27 Mayıs’ın sivil bürokratik kurumlar açısından doğurduğu sonuçların ele alınması hem de iç siyaset etkilerine görece bağışıklığı olduğu düşünülen Dışişleri Bakanlığının darbe sonrası deneyiminin incelenmesi amaçlanmaktadır. Bu tür bir çaba ile 27 Mayıs askeri müdahalesi sonrası dönemin ihmal edilmiş yönlerinden birisine ışık tutulmasının yanı sıra Dışişleri bürokrasisi örneği üzerinden Türkiye’nin yakın tarihine ilişkin belirli ön kabullerin geçerliliğinin sorgulanması öngörülmektedir.

Anahtar Kelimeler

May 27 coup d’état, Foreign Ministry, Military-Civil Bureaucracy Relationship

“Yassıoda” Ve Ötesi: 27 Mayıs 1960 Askeri Darbesinin Türk Dışişleri Bakanlığına Etkisi

Öz

27 Mayıs 1960 günü Türkiye’de gerçekleştirilen askeri müdahale bir yandan ülkede ortalama on yılda bir tekrar edecek askeri bürokrasinin sivil siyasete müdahale geleneğini başlatırken diğer yandan da getirmiş olduğu yasal ve anayasal düzenlemelerle sadece siyasi hayatın değil bürokratik yapıların da yeniden tanımlanmasına yol açmıştır. O güne değin iç siyaset rüzgarlarından bağımsız bir şekilde, milli bir konu olduğu varsayılan dış politikayı özerk alanı içerisinde yürütmekle yükümlü olan Hariciye Vekaleti, 27 Mayıs’ın estirdiği rüzgardan en çok etkilenen sivil bürokratik kurumlardan birisi olmuştur. Darbe öncesi dönemin önde gelen bürokratları görevinden alınmış, Bakanlığın yasa ile tanımlanmış belirli yetkileri diğer bakanlıklara veya kurumlara devredilmiş ve daha önce başlatılmış kimi uygulamalar ya sonlandırılmış ya da değişikliğe uğratılmıştır. Üstelik bu kararlar, kuruma ilişkin mesleki gerekliliklerle değil de daha ziyade devrilen iktidara duyulan tepkinin bir sonucu olarak konjonktürel gerekçelerle alınmıştır. Bu çalışmada, 27 Mayıs 1960 askeri müdahalesinin Türk Dışişleri bürokrasisine etkisi döneme ilişkin tanıklıkların mukayeseli bir incelemesi sonucunda ele alınmıştır. Bu kapsamda hem 27 Mayıs’ın sivil bürokratik kurumlar açısından doğurduğu sonuçların ele alınması hem de iç siyaset etkilerine görece bağışıklığı olduğu düşünülen Dışişleri Bakanlığının darbe sonrası deneyiminin incelenmesi amaçlanmaktadır. Bu tür bir çaba ile 27 Mayıs askeri müdahalesi sonrası dönemin ihmal edilmiş yönlerinden birisine ışık tutulmasının yanı sıra Dışişleri bürokrasisi örneği üzerinden Türkiye’nin yakın tarihine ilişkin belirli ön kabullerin geçerliliğinin sorgulanması öngörülmektedir.

Anahtar Kelimeler

27 Mayıs Darbesi, Dışişleri Bakanlığı, askeri-sivil bürokrasi ilişkisi

Kaynakça

• Afra, H. (1999) Hariciyeciler Dedikoduyu Sever. Bilgi Yayınevi. Ankara.
• Akay, E. (2010) Dışişlerinde 40 Yıl, 2 Ay, 21 Gün. İstanbul: ERKO Yayıncılık.
• Altuğ, K. (1991). 27 Mayıs’tan 12 Mart’a. Ankara: Yılmaz Yayınları.
• Aşula, M. (2000). Dışişleri Albümü. Ankara.
• Aytaman, R. (1996). Sinirli Yıllar: Dışişlerinde 42 Yıl. İstanbul: Milliyet Yayınları.
• Baytok, T. (2005). Dış Politikada Bir Nefes: Anılar. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Berberian, H. (2008) History, Memory and Iranian-Armenian Memoirs of Iranian Constitutional Revolution. Middle East Critique, 17(3), 261-292. Doi: 10.1080.1066993080340456.
• Çilingiroğlu, A. (2010). “Plânlı Kalkınma Serüveni: 1960’larda Türkiye’de Plânlama Deneyimi”, Türkcan, E. (Der.) Attila Sönmez’e Armağan: Türkiye’de Planlamanın Yükselişi ve Çöküşü 1960-1980 içinde (113-152). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Deibel, T. L. (2002). Teaching Foreign Policy with Memoirs. International Studies Perspectives, 3(2), 128-138. doi: 10.1111/1528-3577.00085.
• Dikerdem, M. (1989). Hariciye Çarkı: Anılar. İstanbul: Cem Yayınevi.
• Dinç, N. (1998). Gönüllü Diplomat. İstanbul: İthaki Yayınları.
• Divanlıoğlu, İ. (2007). Emekli Büyükelçi Horoz Gibi Ötünce. İstanbul: Doğan Kitap.
• Doğru, O. (1998). 27 Mayıs Rejimi. İstanbul: İmge Kitabevi.
• Erner, E. (1993) Davulun Sesi: Dışişlerinde 44 Yıl. İstanbul: Bilgi Yayınevi.
• Esin, N. (2005) Devrim ve Demokrasi: Bir 27 Mayısçının Anıları. İstanbul: Doğan Kitap.
• Girgin, K. (2007). Diplomatik Anılarla Dış İlişkilerimiz (Son Elli Yıl: 1957-2016). İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yayıncılık.
• _________. (1998). Dünya’nın Dört Bucağı: Bir Diplomatın Anıları. İstanbul: Doğan Kitap.
• _________. (1995) Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemleri Hariciye Tarihimiz: Teşkilat ve Protokol. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Gökmen, O. (2006). Diplomasi: Diplomaside 40 Yıl, 11 Ay, 17 Gün. İstanbul: Yamaç Ofset.
• Göze, E. (1990). (Yay. Haz.) Hariciyemizin İç Yüzü. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Güler, Z. (2013). (Der.) Salon Verir Sokak Alırız. İstanbul: Yazılama.
• Günver, S. (1985) Fatin Rüştü Zorlu’nun Öyküsü. İstanbul: Bilgi Yayınevi.
• Gürün, K. (1994). Akıntıya Kürek: Bir Büyükelçinin Anıları. İstanbul: Milliyet Yayınları.
• İnan, K. (2010). Bir Ömür. İstanbul: Berikan Yayınevi.
• İskit, T. (2007) Diplomasi: Tarihi, Teorisi, Kurumları ve Uygulaması. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Kansu, G. (2004). Planlı Yıllar: Anılarla DPT’nin Öyküsü. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Karavelioğlu, K. (2007). Bir Devrim, İki Darbe. 27 Mayıs, 12 Mart, 12 Eylül. İstanbul: Gürer Yayınları.
• Koçak, C. (2010). 27 Mayıs Tek Parti Dönemi Tutanakları. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Kuneralp, Z. (1999). Sadece Diplomat: Anılar-Belgeler. İstanbul: İSİS Yayınları.
• Le Goff, J. (1992). History and Memory. New York: Columbia University Press.
• Neumann, I. (2008) Globalization and Diplomacy, Hocking, B. ve Maley, W. (Der.), Global Governance Diplomacy: The Worlds Apart? içinde (15-28). New York: Palgrave. doi: 10.1057/9780230227422_2.
• Olgaçay, İ. B. (1998). Tasmalı Çekirge. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Özcan, G. (2017). “Altmışlı Yıllarda Dış Politika”, Kaynar, M. K. (Der.) Türkiye’nin 1960’lı Yılları içinde (217-256). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Özdağ, Ü. (2004). Menderes Döneminde Ordu Siyaset İlişkileri ve 27 Mayıs. İstanbul: Boyut Yayın Grubu.
• Özdemir, K. (2015) Bir Dışişleri Bakanı Olarak İlter Türkmen (1980-1983). İstanbul: Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi.
• Sedes, İ. (2009). Bir Dönem Babıali ve Avrupa Konseyi. İstanbul: Toroslu Yayınevi.
• Sert, H. (2018). Aynılar İçinde Bir Ayrı: Mahmut Dikerdem’in Dışişleri Memuriyeti, Toplumsal Tarih, 292 (Nisan 2018), 84-90.
• Tamkoç, M. (1976). The Warrior Diplomats: Guardians of the National Security and Modernization of Turkey. Utah University Press, Salt Lake City.
• Uzgel, İ. (2001). TDP’nin Uygulanması. Oran, B. (Der.) Türk Dış Politikası I: 1919-1980 içinde (54-93). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yavuzalp, E. (1996) Liderlerimiz ve Dış Politika. İstanbul: Bilgi Yayınevi.
• Yayla, T. (2014). Diplomat Hasan Esat Işık’ın Biyografisi (1916-1989). İstanbul: Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi.
• 6/3732 Büyükelçi Atama Kararnamesi (1964, 13 Ekim). Resmi Gazete (Sayı: 11831 (Mükerrer)). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/11831.pdf.
• Devlet Başkanı ve Başbakan Cemal Gürsel’in 13/7/1960 Günü İki Yunanlı Gazeteciye Verdiği Mülakat (1960, 27 Temmuz). Resmi Gazete (Sayı: 10562 (Mükerrer)). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/10562.pdf.
• Dışişleri Bakanlığından (1960, 4 Temmuz). Resmi Gazete (Sayı: 10542 (Mükerrer)). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/10542.pdf.
• Dışişleri Bakanlığı Kuruluşu Hakkındaki 3312 Sayılı Kanuna Ek Kanun (1960, 17 Kasım). Resmi Gazete (Sayı: 10567 (Mükerrer)). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/10657.pdf.
• Komisyon: Darbe (12 Eylül) (2012, 15 Ekim) TBMM Tutanak Hizmetleri Daire Başkanlığı. Erişim Adresi: https://www.tbmm.gov.tr/arastirma_komisyonlari/darbe_muhtira/docs/tutanak_son/12_eylul_alt_komisyonu/12_eylul_alt_komisyonu/15.10.2012/%C4%B0lter%20T%C3%BCrkmen-15.10.2012.pdf.
• Milletlerarası İktisadi ve Mali Münasebetlerimizin Tanzimi Hakkında Geçici Kanun (1960, 11 Temmuz). Resmi Gazete (Sayı: 10548 (Mükerrer)). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/10548.pdf.
• O Günlerin Fevkaladelikleri Dolayısıyla Resmi Gazeteye Girmeyen Yayınlar (1960, 30 Haziran). Resmi Gazete (Sayı: 10539 (Mükerrer)). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/10539.pdf.
• Yüksel Menderes’in Başkatipliğe Terfii Usulsüz Yapılmış (1960, 9 Eylül) Milliyet. Erişim Adresi: http://gazetearsivi.milliyet.com.tr/GununYayinlari/Y4HCIskRiL3SZ5bMKp6sfw_x3D__x3D_.
• Yüksel Menderes “Duruşmalar Adil Geçiyor” Dedi (1961, 9 Nisan) Milliyet. Erişim Adresi: http://gazetearsivi.milliyet.com.tr/GununYayinlari/1hSqFz0kLU2Fmci44bqp7Q_x3D__x3D_.
• Temel İskit, Emekli Diplomat (24.02.2016).