CHP-DP Rekabetinin Siyasal Psikolojik Zemini (1946-1950): Hasımlardan Rakiplere

Yıl 2022, Cilt: 10 Sayı: 1, 51 - 77, 29.03.2022

Melih Nadi Tutan

https://doi.org/10.14782/marmarasbd.1053865

Öz

Türkiye’de çok partili hayata dönüşün nedenlerine dair birçok çalışma bulmak mümkünken, bu dönüşümde rol alan aktörlerin birbirlerini nasıl algıladıkları genellikle ihmal edilmiş ve derinlemesine bir incelemeye tabi tutulmamıştır. Bu çalışma, 1946-1950 yıllarındaki siyasal dönüşümde başat rol oynayan siyasal parti gruplarının birbirlerine ilişkin algılamalarını ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır. Bu amaçla çalışmada siyasal grupların davranışlarını ve algılamalarını inceleyen sosyal psikoloji ve siyaset psikolojisi literatüründen faydalanılarak, grupların karşılıklı algılamalarını ortaya çıkarabilecek olan 1947 ve 1949 yılı bütçe görüşmeleri içerik analizi ile betimsel ve sayısal analiz kullanılarak incelenmiştir. Bunun için ilk kısımda sosyal psikolojide grupların neden birbirlerine ayrımcılık davranışında bulunduğunu açıklamaya çalışan realistik çatışma ve toplumsal kimlik kuramları ile grupların birbirlerine dair imgelerini konu alan imge kuramlarının temel kavram ve argümanları sunulmuştur. Çalışmanın metodolojik altyapısının sunulduğu ikinci bölümün ardından üçüncü bölümde, incelenen bütçe görüşmelerinde bulunan kodlar aktarılmıştır. Bir sonraki başlıkta bu kodların arka planı analiz edilmiş ve dönem içerisinde grupların ilişkilerine yön veren olgu ve olaylar değerlendirilmiştir. Çalışmanın sonucunda CHP ve DP grupları arasında karşılıklı hasım imgesiyle başlayan ilişkilerin, dönemin ikinci yarısında olağan bir rakipliğe dönüştüğü görülmüştür. Bu dönüşümün sağlanabilmesinde sosyal rekabetlerin, materyal rekabetlere göre daha arka planda olmasının etkili olduğu, dolayısıyla uzlaşıya kapalı kimliksel konuların bulunmadığı bir ortamda grupların, siyasal hayatın olağan akışını birtakım düzenlemelerle sürdürebildiği öne sürülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Siyaset psikolojisi, Çok partili hayat, CHP, Demokrat Parti, Stereotip

Political Psychological Roots of the CHP-DP Rivalry (1946-1950): From Adversaries to Competitors

Öz

In Turkish politics research, it is often neglected how the actors involved in the process of returning to multiparty politics perceive each other, though there are many studies on the reasons of this transformation. This study aims to reveal the perceptions of political party groups that were the dominant actors of the process. For this purpose, by the light of social and political psychology theories, the 1947 and 1949 budget debates, which could uncover the mutual perceptions of groups were examined by using descriptive, content, and numerical analysis. In the first part of the study, theories of realistic conflict and social identity, that try to explain why groups discriminate against each other, and image theories on images of mutual perceptions of groups are introduced. Following the methodological design, the codes detected in the budget debates are presented in the third part. The background of these codes is analysed, and the facts and events that shaped the relations of the groups during the period are evaluated in the next section. As a result of the study, it is concluded that relations between the CHP and DP groups, which initiated with mutual adversariness, transformed to an ordinary competitor image in the second half of the period. It is asserted that the fact that social competitions, which were perceived weaker than material competitions contributed positively to this transformation and therefore, political groups were able to maintain the normal flow of political life with the help of some regulations in an environment where there are no uncompromisable identity issues.

Anahtar Kelimeler

Political psychology, Multiparty politics, CHP, The Democrat Party, Stereotype

Kaynakça

• Acar, A. (2012). Basında “Tan Olayı” – 4 Aralık 1945. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 43, 1-22.
• Ağaoğlu, S. (1993). Siyasi Günlük: Demokrat Parti’nin Kuruluşu. C. Koçak (yay. haz.), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ahmad, F. (2014). Modern Türkiye’nin Oluşumu. Y. Alogan (Çev.), İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Ahmad, F. (2015). Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980). A. Fethi (Çev.), İstanbul: Hil Yayın.
• Ahmad, F. ve Ahmad, B. T. (1976). Türkiye’de Çok Partili Hayatın Açıklamalı Kronolojisi 1945-1971. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Akandere, O. (2009). 1946 Genel Seçimleri ve Sonuçları Üzerinde İktidar ve Muhalefet Partileri Arasında Yapılan Tartışmalar I. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 25(75), 437-464.
• Alagözlü, N. ve Şahin, S. (2010). Political Power and Insults in Turkish Political Discourse. 15th International Conference on Turkish Linguistics, Szeged: University of Szeged, 59-70.
• Alexander, M. G., Brewer, M. B. ve Herrmann, R. K. (1999). Images and Affect: A Functional Analysis of Out-Group Stereotypes. Journal of Personality and Social Psychology, 77(1), 78-93.
• Aydemir, Ş. S. (1969). Menderes’in Dramı?. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Aydemir, Ş. S. (1975). İkinci Adam. 2. Cilt, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Bayar, C. (1967). Başvekilim Adnan Menderes. İ. Bozdağ (Der.), İstanbul: y.y.
• Billig, M. G. ve Tajfel, H. (1973). Social Categorization and Similarity in Intergroup Behaviour. European Journal of Social Psychology, 3(1), 27-52.
• Blumer, H. (1958). Race Prejudice as a Sense of Group Position. The Pacific Sociological Review, 1(1), 3-7.
• Boulding, K. (1969). The Image: Knowledge in Life and Society. Ann Arbor: The University of Michigan Press.
• Campbell, D. T. Ve Levine, R. A. (1967). Psychological versus Sociological Explanations of Ethnocentrism. American Psychological Association Meeting, Washington.
• Cottam, M. L. (1986). Foreign Policy Decision Making: The Influence of Cognition. Boulder: Westview Press.
• Cottam, M. L., Mastors, E., Preston, T. ve Dietz, B. (2017). Siyaset Psikolojisine Giriş. M. Şenol (Çev.), Ankara: BB101 Yayınları.
• Cottam, R. W. (1977). Foreign Policy Motivation: A General Theory and a Case Study. Pittsburgh: University of Pittsburgh Press.
• Creswell, J. W. ve Creswell, J. D. (2018). Research Design: Qualitative, Quantitative, and Mixed Methods Approaches. Londra: SAGE Publications.
• Çavuşoğlu, H. (2021). 12 Temmuz Beyannamesi Süreci ve Beyannamenin Türk Siyasal Hayatına Etkisi Üzerine Bir Değerlendirme. Bartın Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 12(23), 141-154.
• Demirel, A. (2018). Tek Partinin İktidarı: Türkiye’de Seçimler ve Siyaset (1923-1946). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Demirel, T. (2020). Türk Siyasetini Anlamak: Yaklaşımlar Hakkında Bir Deneme. Ankara: Liberte Yayınları.
• Erdoğan, H. ve Pişkin, Ç. (2020). Demokrat Parti Dönemi İktidar-Muhalefet Çekişmesinin Bir Ürünü: Nevşehir’in İl, Kırşehir’in İlçe Olması. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 10(2), 577-590.
• Erim, N. (2005). Günlükler. 1. Cilt, A. Demirel (yay. haz.), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Eroğul, C. (2013). Demokrat Parti: Tarihi ve İdeolojisi. İstanbul: Yordam Kitap.
• Goloğlu, M. (1982). Demokrasiye Geçiş (1946-1950). İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Haste, H., Jones, J. ve Monroe, K. (2016). Political Psychology. M. Bevir ve R. A. W. Rhodes (Ed.), Routledge Handbook of Interpretive Political Science (309-323) içinde. Abingdon: Routledge.
• Hay, C. (2016). Social Constructivism. M. Bevir ve R. A. W. Rhodes (Ed.), Routledge Handbook of Interpretive Political Science (99-112) içinde. Abingdon: Routledge.
• Heper, M. (2008). İsmet İnönü: Yeni Bir Yorum Denemesi. S. Yalçın (Çev.), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Herrmann, R. K. (1985). Perceptions and Behavior in Soviet Foreign Policy. Pittsburgh: University of Pittsburgh Press.
• Huddy, L. (2003). Group Identity and Political Cohesion. D. O. Sears, L. Huddy ve R. Jervis (Ed.), Oxford Handbook of Political Psychology (511-558) içinde. Oxford: Oxford University Press.
• Ilie, C. (2015). Parliamentary Discourse. K. Tracy, C. Ilie ve T. Sandel (Ed.), The International Encyclopedia of Language and Social Interaction, Volume 3 (1-15) içinde. New Jersey: John Wiley & Sons.
• Kaan, O. (2021a). İktidar ve Muhalefet İlişkileri Çerçevesinde Demokrat Partinin Birinci Kongresi. Akademik Hassasiyetler, 8(15), 165-187.
• Kaan, O. (2021b). Demokrat Partinin İkinci Kongresinde Kabul Edilen “Milli Teminat Andı”nın İktidar-Muhalefet İlişkilerine Etkisi. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14(37), 507-539.
• Kalaycıoğlu, E. (2001). Turkish Democracy: Patronage versus Governance. Turkish Studies, 2(1), 54-70.
• Karaömerlioğlu, M. A. (2006). Turkey’s “Return” to Multi-Party Politics: A Social Interpretation. East European Quarterly, 40(1), 89-107.
• Karpat, K. H. (1972). Political Developments in Turkey, 1950-1970. Middle Eastern Studies, 8(3), 349-375.
• Karpat, K. H. (2017). Türk Demokrasi Tarihi: Sosyal, Kültürel, Ekonomik Temeller. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Katz, D. ve Braly, K. W. (1933). Racial Stereotypes of One Hundred College Students. The Journal of Abnormal and Social Psychology, 28(3), 280-290.
• Katz, D. ve Braly, K. W. (1935). Racial Prejudice and Racial Stereotypes. The Journal of Abnormal and Social Psychology, 30(2), 175-191.
• Kaynar, M. K. (der.) (2007). Cumhuriyet Dönemi Siyasi Partileri: 1923-2006. Ankara: İmge Kitabevi.
• Lewis, B. (2017). Modern Türkiye’nin Doğuşu. B. B. Turna (Çev.), Ankara: Arkadaş Yayınevi.
• McCally, S. P. (1956). Party Government in Turkey. The Journal of Politics, 18(2), 297-323.
• McDermott, R. (2020). Political Psychology, Social Psychology and Behavioral Economics. L. Curini ve R. Franzese (Ed.), The SAGE Handbook of Research Methods in Political Science and International Relations (161-172) içinde. Londra: SAGE Publications.
• Mouffe, C. (2011). On the Political. Abingdon: Routledge.
• Neumann, W. L. (2014). Social Research Methods: Qualitative and Quantitative Approaches. Essex: Pearson Education Limited.
• North, R. (2010). Political Realism: Introduction. European Journal of Political Theory, 9(4), 381-384.
• Özbudun, E. (1995). Turkey: Crises, Interruptions and Reequilibrations. L. Diamond, J. J. Linz ve S. M. Lipset (Ed.), Politics in Developing Countries (219-261) içinde. Boulder, CO: Lynne Rienner Publications.
• Philp, M. (2010). What Is to Be Done? Political Theory and Political Realism. European Journal of Political Theory, 9(4), 466-484.
• Sherif, M., Harvey, O. J., White, B. J., Hood, W. R. ve Sherif, C. W. (1961). The Robbers Cave Experiment: Intergroup Conflict and Cooperation. Connecticut: Wesleyan University Press.
• Şahin, İ. (2017). İktidar-Muhalefet İlişkileri Çerçevesinde İnönü ve Menderes’in Siyaset Dili. Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Dergisi, 1(1), 191-216.
• Şeyhanlıoğlu, H. (2012). 12 Temmuz Beyannamesi’nin Siyasal Etkileri ve Önemi: Siyasal Hayatımızda Çatışma Çözümüne Bir Başarı Örneği. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16, 77-102.
• Tachau, F. (2000). Turkish Political Parties and Elections: Half a Century of Multiparty Democracy. Turkish Studies, 1(1), 128-148.
• Tajfel, H. (1970). Experiments in Intergroup Discrimination. Scientific American, 223(5), 96-103.
• Tajfel, H. (1974). Social Identity and Intergroup Behaviour. Social Science Information, 13(65), 78-82.
• Tajfel, H. (1978). Individuals and Groups in Social Psychology. British Journal of Social and Clinical Psychology, 18, 183-190.
• Tajfel, H. ve Turner, J. C. (1979). An Integrative Theory of Intergroup Relations. S. Worchel ve W. G. Austin (Ed.), The Social Psychology of Intergroup Relations (33-47) içinde. Monterey:Brooks/Cole.
• Tajfel, H. ve Turner, J. C. (1986). The Social Identity Theory of Intergroup Behaviour. W. G. Austin ve S. Worchel (Ed.), Psychology of Intergroup Relations (7-24) içinde. Chicago: Nelson-Hall Publishers.
• Tajfel, H. ve Wilkes, A. L. (1963). Classification and Quantitative Judgement. British Journal of Psychology, 54(2), 101-114.
• Tajfel, H., Billig, M. G., Bundy, R. P. ve Flament, C. (1971). Social Categorization and Intergroup Behaviour. European Journal of Social Psychology, 1(2), 149-178.
• TBMM (18.12.1946). Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanak Dergisi. D: 8, C: 3.
• TBMM (19.12.1946). Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanak Dergisi. D: 8, C: 3.
• TBMM (20.12.1946). Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanak Dergisi. D: 8, C: 3.
• TBMM (21.2.1949). Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanak Dergisi. D: 8, C: 16.
• TBMM (22.2.1949). Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanak Dergisi. D: 8, C: 16.
• TBMM (23.12.1946). Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanak Dergisi. D: 8, C: 3.
• TBMM (23.2.1949). Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanak Dergisi. D: 8, C: 16.
• TBMM (24.12.1946). Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanak Dergisi. D: 8, C: 3.
• TBMM (24.2.1949). Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanak Dergisi. D: 8, C: 16.
• TBMM (25.2.1949). Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanak Dergisi. D: 8, C: 16.
• TBMM (26.12.1946). Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanak Dergisi. D: 8, C: 3.
• TBMM (26.2.1949). Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanak Dergisi. D: 8, C: 16.
• TBMM (27.2.1949). Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanak Dergisi. D: 8, C: 16.
• TBMM (30.12.1946). Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanak Dergisi. D: 8, C: 3.
• TESAV (t.y.). Çok Partili Dönemde Yapılmış Olan Milletvekili Seçimlerindeki Yenilenme Oranları. Erişim adresi: http://www.tesav.org.tr/cok-partili-donemde-milletvekili-yenilenme-oranlari/.
• Toker, M. (1990). Demokrasimizin İsmet Paşa’lı Yılları 1944-1971: Tek Partiden Çok Partiye 1944-1950. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Tuna, I. (2017). Türkiye’de Çok Partili Dönemin Başlangıcından 27 Mayıs Darbesine Kadar İktidar-Muhalefet İlişkileri (1946-1960) (Doktora Tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Turner J. C., Brown, R. J. ve Tajfel, H. (1979). Social Comparison and Group Interest in Group Favouritism. European Journal of Social Psychology, 9(2), 187-204.
• Turner, J. C. (1975). Social Comparison and Social Identity: Some Prospects of Intergroup Behaviour. European Journal of Social Psychology, 5(1), 5-34.
• TÜİK (2012). Milletvekilleri Genel Seçimleri, 1923-2011. Ankara: Türkiye İstatistik Kurumu Matbaası.
• Uran, H. (2017). Meşrutiyet, Tek Parti, Çok Parti Hatıralarım (1908-1950). C. Çobanlı ve P. Güven (yay.haz.), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Yalman, A. E. (1970). Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim (1945-1971). 4. Cilt, İstanbul: Rey Yayınları.
• Yetkin, N. (2006). A Pragmatic Analysis of Derogation in the Discourse of Political Criticism in the Turkish Grand National Assembly. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 3(1), 48-59.
• Yılmaz, H. (1997). Democratization from Above in Response to the International Context: Turkey, 1945-1950. New Perspectives on Turkey, 17, 1-37.
• Zürcher, E. J. (2015). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi. Y. Saner (Çev.), İstanbul: İletişim Yayınları.