Neither Anarchy nor Despotism: The Birth of the City-State and the Limits of Democracy in Aiskhylos’ Tragedies

Yıl 2025, Cilt: 13 Sayı: 1, 161 - 180, 31.03.2025

Fırat Mollaer

https://doi.org/10.14782/marmarasbd.1553511

Öz

The aim of this paper is to analyze the relations between the city-state (polis), politics and democracy in Aiskhylos’ tragedies. In his Poetics, Aristotle argues that tragedy emerged from the precursors of dithyrambos - performed in the name of the god Dionysus. Some commentators have linked this birth to the general structure of tragedy and the city-state: Tragedy is not entirely incompatible with the city-state in the same way that the god Dionysus is alien to the Greek order (or pantheon) of gods. Nevertheless, tragedy has been an art form directly linked to the city-state. Athenian tragedy experienced its development with the rise of the city-state in the fifth century BC, and one of the common points of the three great tragedians, Aiskhylos, Sophocles and Euripides, was to address the problems of the city-state in their plays. Aiskhylos is a pioneer among the great tragedians in the sense that his works were staged earlier and he made the connection between tragedy and the city-state much clearer. Although Aiskhylos’ position has not been sufficiently recognized in philosophy and social theory, it has been determined by the comedic bard Aristophanes, known for his plays depicting the Athenian public of the period. In Aristophanes’ play The Frogs, Aiskhylos is the most influential representative of the art of tragedy. In Aiskhylos’ tragedies, the birth of the city-state and democracy are both affirmed and shown its limits. In his tragedy The Persians, staged in Athens in 472 BC, Aiskhylos expresses the political reasons for Athens' victory in the Persian wars shortly after its victory. The Oresteia trilogy, staged in 458 BC, when the democratic regime was gradually developing, is based on religious, legal and political reforms that revise the old order of the city-state. The trilogy differs from the previous play in that Aristophanes’ ethical-political stance is more explicit. In the last part of the trilogy, Atena, the god of Athens, asserts that the city-state must be founded on a measure: Neither tyranny nor anarchy.

Anahtar Kelimeler

Aeschylus, Tragedy, Tyranny, City-State, Democracy

Ne Anarşi Ne de Despotizm: Aiskhylos Tragedyalarında Kent-Devletin Doğuşu ve Demokrasinin Sınırları

Öz

Bu yazının amacı, Aiskhylos tragedyalarında kent-devlet (polis), politika ve demokrasi arasındaki ilişkileri incelemektir. Aristoteles Poetika adlı kitabında tragedyanın -tanrı Dionysos adına yapılan- dithyrambosun öncülerinden ortaya çıktığını iler sürer. Bazı yorumcular, bu doğumu tragedya ve kent-devletin genel yapısıyla ilişkilendirmiştir: Tragedya, tanrı Dionysos’un Yunan tanrılar düzenindeki (ya da panteonundaki) yabancılığına benzer biçimde, kent-devletle bütünüyle örtüşmez. Gelgelelim tragedya kent-devletle doğrudan bağlantılı bir sanat biçimi olmuştur. Atina tragedyası, gelişimini milattan önce beşinci yüzyılda kent-devletin yükselişiyle yaşamış ve üç büyük tragedya ozanının (Aiskhylos, Sophokles ve Euripides’in) ortak noktalarından biri kent-devletin sorunlarını oyunlarında ele almak olmuştur. Aiskhylos, büyük tragedya ozanları arasında yapıtlarının daha önce sahnelenmesi ve tragedya ile kent-devlet bağlantısını çok daha açık bir biçimde ortaya koyması açısından bir öncüdür. Aiskhylos’un bu konumu felsefe ve sosyal kuramda yeterince teslim edilmemişse bile dönemin Atina kamuoyunu anlatan oyunlarıyla bilinen komedya ozanı Aristophanes tarafından belirlenmiştir. Aristophanes’in Kurbağalar oyununda tragedya sanatının en etkili temsilcisi Aiskhylos’tur. Aiskyhlos tragedyalarında kent-devletin doğuşu ve demokrasinin hem onaylanması hem de sınırlarının gösterilmesi söz konusudur. Aiskhylos MÖ 472’de Atina’da sahnelenen Persler tragedyasında Atina’nın Pers savaşlarındaki zaferinden kısa bir süre sonra bunun politik nedenlerini ifade eder. Demokratik rejimin gitgide geliştiği MÖ 458’de sahnelenen Oresteia üçlemesi ise, kent-devleti, eski düzeni gözden geçiren dinsel, hukuksal ve politik reformlar üzerinde temellendirir. Üçlemenin önceki oyundan farklı bir yanı da, Aiskhylos’un etik-politik tutumunu daha açık bir biçimde ortaya koymasıdır. Üçlemenin son bölümünde Atina’nın tanrısı Atena, kent-devletin ölçülülük üzerine kurulması gerektiğini ileri sürer: Ne anarşi ne de tiranlık.

Anahtar Kelimeler

Aiskhylos, Tragedya, Tiranlık, Kent-Devlet, Demokrasi

Kaynakça

• Adam, J. (2019) Antik Yunan’ın Din Adamları. Çev. Ö. Orhan. İstanbul: Pinhan Yayınları.
• Aiskhylos (2015) Persler. Çev. G. Sev. İstanbul: Pinhan Yayınları.
• Aiskhylos (2016) Oresteia. Çev. Y. Onay İstanbul: Mitos Boyut Yayınları.
• Arıcı, O. (2005) Muğlaklık ve Tragedya [yayınlanmamış doktora tezi]. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.y
• Aristophanes (1946) Kurbağalar. Çev. N. Hatko. Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• Aristoteles (1996) Metafizik. Çev. A. Arslan. İstanbul: Divan Yayınları.
• Aristoteles (2012) Poetika. Çev. N. Kalaycı. Ankara: Pharmakon Yayınları.
• Aristoteles (2018) Atinalıların Devleti. Çev. A. Çokona İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Aristoteles (2018) Politika. Çev. Ö. Orhan. İstanbul: Pinhan Yayınları.y
• Bettalli, M. (2021) Yunanistan’da Savaş. U. Eco (der.), Antik Yunan (ss. 219–230). Çev. L. T. Basmacı. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Cornford, F. M. (2021) Dinden Felsefeye. Çev. Ö. Orhan. İstanbul: Albaraka Yayınları.
• De Coulanges, F. (2011) Antik Site. Çev. İ. Kılınç. Ankara: Epos Yayınları.
• Detienne, M. (2012) Arkaik Yunan’da Hakikatin Efendileri. Çev. A. Beyaz. İstanbul: Pinhan Yayınları.
• Dodds, E. R. (2023) Antik Yunanistan’da Rasyonel ve İrrasyonel. Çev. A. Demirhan. İstanbul: Albaraka Yayınları.
• Engels, F. (2021) Ailenin, Özel Mülkiyetin ve Devletin Kökeni. Çev. M. Tüzel. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Friedell, E. (1999) Antik Yunan’ın Kültür Tarihi. Çev. N. Aça. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• Girard, R. (2003) Şiddet ve Kutsal. Çev. N. Alpay. İstanbul: Kanat Yayınları.
• Hartog, F. (1997) Herodotos’un Aynası. Çev. E. Özcan. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• Hesiodos (1977) İşler ve Günler. Çev. S. Eyuboğlu & A. Erhat. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Jeager, W. (1946) Paiedia: The Ideals of Greek Culture, Vol. I. London: Henderson & Spalding.
• Jeager, W. (2016) İlk Yunan Filozoflarında Tanrı Düşüncesi. Çev. G. Ayas. İstanbul: İthaki Yayınları.
• Kitto, H. D. F. (2017) Yunanlar. Çev. A. Yurdaçalış. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Lafargue, P. (2001) Marx ve Edebiyat. Sanat ve Edebiyat Üzerine. Çev. M. Belge. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Latacz, J. (2016) Antik Yunan Tragedyaları. Çev. Y. Onay. İstanbul: Mitos Boyut Yayınları.
• Nicolai, R. (2021) Yunanistan’da Eğitim. U. Eco (der.), Antik Yunan (ss. 259–273). Çev. L. T. Basmacı. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Lucy, N. (2012) Derrida Sözlüğü. Çev. S. Gürses. Ankara: Bilgesu Yayınları.
• Martin, T. R. (2021) Perikles. Çev. Ü. E. Uysal. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Platon (2016) Devlet. Çev. H. Demirhan. İstanbul: Islık Yayınları.
• Sezer, D. (2017) Başkalarının Acısına Bakmak: Persler ve Troyalı Kadınlar’da Demokratik Eleştiri ve Kozmopolit Bellek. D. Sezer & N. Kalaycı (der.), Siyasalın Peşinde: Dünyaya Tragedyalarla Bakmak (ss. 23–78). İstanbul: Metis Yayınları.
• Sophokles (1993) Antigone. Çev. S. Ali. Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• Sophokles (2017) Kral Oidipus. Çev. B. Tuncel. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Springborg, P. (2020) Batı Cumhuriyetçiliği ve Şark Hükümdarı. Çev. F. B. Aydar. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Stuttard, D. (2016) Antik Yunan Tarihi. Çev. E. Gökyaran. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Thomson, G. (1990) Aiskhylos ve Atina. Çev. M. H. Doğan. İstanbul: Payel Yayınları.
• Thomson, G. (1997) İlk Filozoflar. Çev. M. H. Doğan. İstanbul: Payel Yayınları.
• Thukydides (2019) Peloponnesos Savaşları. Çev. F. Akderin. İstanbul: Belge Yayınları.
• Vernant, J. P. & Vidal-Naquet, P. (2012) Eski Yunan’da Mit ve Tragedya. Çev. S. Tamgüç & R. F. Çam. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Vernant, J. P. (2016) Eski Yunan’da Mit ve Din. Çev. M. Erşen. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Vernant, J. P. (2022) Antik Yunan’da Mit ve Düşünce. Çev. N. C. Serbest. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Vidal-Naquet, P. (2015) Homeros’un Dünyası. Çev. D. Çetinkasap. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Yalazı, E. (2020) Klasik Çağ Hellen Siyasi İmgeleminde Persler: Bir Kent-devleti Tasavvuru. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi 7(3), 1718–1757.
• Zimmermann, R. (2017) Antik Yunan Komedyaları. Çev. A. Selen. İstanbul: Mitos Boyut Yayınları.