MEKÂNI ALGILAMA VE ZİHİN HARİTALARININ GELİŞTİRİLMESİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA

Yıl 2017, Sayı: 36, 48 - 56, 10.07.2017

Hamza Akengin , Yakup Ayaydın

Öz

Bu çalışma öğrencilerin yaşadıkları çevre ile ilgili
mekânsal algılarını geliştirmek, bunların zihin haritalarına yansıması ve
yaşadıkları çevre ile ilgili varsa yanılgılarını düzeltmek, geliştirmek
amacıyla yapılmıştır. Araştırma nitel araştırma yöntemine uygun olarak
yapılmıştır. Araştırmada nitel araştırma desenlerinden durum çalışması deseni
kullanılmıştır. Öğrencilerin okul ve çevresine ilişkin olarak çizdikleri
krokiler içerik analizi yoluyla analiz edilmiştir. Araştırmanın çalışma grubunu
İstanbul’da Milli Eğitim Bakanlığına bağlı bir okuldaki 13 altıncı sınıf
öğrencisi oluşturmaktadır. Araştırma grubu kolay ulaşılabilirlik dikkate
alınarak seçilmiştir. Veriler araştırma grubunu oluşturan öğrencilerin okul ve
çevresi ile okuldan eve gidiş yolları üzerinde hatırlayabildikleri mekân
unsurlarını içeren çizimlerden ortaya çıkan krokilerin analizi ile elde
edilmiştir. Öğrencilerin kroki çizimleri belli aralıklarla tekrar edilmiş,
süreç içerisinde öğrencilerin mekân algılarını geliştirmek ve çevreyi
tanımalarını sağlamak için öğrencilerle yaşadıkları çevre ile ilgili
konuşma-tartışma ve değerlendirmeler yapılmıştır. Öğrencilerin süreç içerisinde
çizdikleri krokilerde meydana değişmeler de dikkate alınarak elde edilen
veriler yorumlanmıştır. Araştırma sürecinde oluşturulan krokiler
incelendiğinde; ilk uygulama ile son uygulama arasında öğrencilerin mekân
algılarında önemli değişiklikler olduğu, zaman içerisinde mekânı daha dikkatle
gözlemledikleri ve gözlemlerini daha yoğun bir şekilde krokilere yansıttıkları
anlaşılmaktadır. Yapılan değerlendirmelerle öğrencilerin çevreleri ile ilgili
algılarının değiştiği ve geliştiği çevrelerini algılamaya yönelik
yanılgılarının düzeldiği görülmüştür. Öğrencilerin okul ve çevresine ilişkin
zihin haritaları cinsiyetlerine, akademik başarılarına göre
değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mekânı algılama, zihin haritası, algı, ortaokul

Kaynakça

• Akengin, H. (2011). Zaman ve mekâna ilişkin becerilerin öğretimi. C. Öztürk (Ed.), Sosyal bilgiler öğretimi demokratik vatandaşlik eğitimi içinde (s.235-254). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Bahar, H. H., Sayar, K. & Başıbüyük, A. B. (2010). İlköğretim öğrencilerinin kroki okuma becerilerinin incelenmesi (Erzincan örneği). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(1), 229-246.
• Erbilen, S. Ü. (2012). Kentsel mekan algılamasına bir örnek: Gazimağusa (İsmet İnönü Bulvarı). Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Özel Sayı, 1, 157-166.
• Goodall, B. (1985). Dictionary of Human Geography. London: Penguin Reference Books. ISBN: 0-14-051095-8.
• Işık, H. (2014). İlköğretim 6. sınıf ve ortaöğretim 9. sınıf öğrencilerinin mekânsal biliş ve kronoloji bilgilerinin karşılaştırılması. Journal of International Social Research, 7(30), 112-121.
• Köşker, N. (2012). Sınıf Öğretmeni adaylarının mekânsal biliş yeterliliklerine ilişkin düşünceleri. Journal of World of Turks, 4(3), 161-173.
• Merç, A. (2011). Sosyal bilgiler ve okul öncesi öğretmenliğinde öğrenim gören öğrencilerin mekân bilişi ve harita okuma becerileri. (Yayınlanmamış Yüksek Lisan Tezi, Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Öcal, A. (2007). İlköğretim Sosyal bilgiler dersinde 6. sınıf öğrencilerinin mekânsal biliş becerilerinin incelenmesi. (Yayınlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara).
• Öcal, A. (2008). Sosyal bilgilerde mekânsal biliş becerisi ve öğretimi. B. Tay & Â. Öcal (ed.), Özel öğretim yöntemleriyle sosyal bilgiler öğretimi içinde (s. 361-388). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Öcal, A., Polat, R. & Altınok, A. (2011). İlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin “önemli yer” algısı. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 24(1), 61-79.
• Öymen Özak, N. & Pulat Gökmen, G. (2009). Bellek ve mekân ilişkisi üzerine bir model önerisi. İstanbul Teknik Üniversitesi Dergisi, 8(2), 145-155.
• Safi, H. (2010) Sosyal bilgiler öğretim programında yer alan mekânı algılama becerisinin geliştirilmesi hakkında öğretmen görüşleri. (Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü).
• Silverman, I. & Eals, M. (1992). Sex differences ın spatial ability: Evolutionary theory and data. In J.H. Barow, L. Costmides & J. Tobby (Eds.), The adapted mind: Evolutionary psychology and the generation of culture, (pp. 533-549). New York: Oxford University Press.
• Taş, H. İ. (2004). Zihinsel haritalama ve öğrencilerin zihni haritalarını geliştirme yolları. Marmara Coğrafya Dergisi, 8, 1- 18.
• Tunçel, H. (2002). Türk öğrencilerin zihin haritalarında İslam ülkeleri. Fırat Üniversitesi sosyal bilimler Dergisi, 12(2), 83- 103.
• Turgay, O. (2009). Mekânın kurgulanmasında ve algılanmasında “bellek” in belirleyici etkisinin analizi. (Sanatta yeterlilik Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi).
• Uğurlu, N. B. & Aladağ, E. (2015). Mekânsal düşünmenin Türkiye’de sosyal bilgiler öğretim programındaki yeri ve öğretmenlerin bu beceri hakkındaki görüşleri. Marmara Coğrafya Dergisi, (32), 22-42.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2013). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yılmaz, G. (2010). Çocukta mekân algısının gelişimde masalın etkisi/önemi. (Yüksek lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü).