Geomorphologic Features of Çölovası Polje (Dinar/AFYON)

Yıl 2018, Sayı: 37, 290 - 305, 30.01.2018

Neşe Duman İsmail Ege

https://doi.org/10.14781/mcd.386382

Öz

In Turkey, comprehensive studies about karst
geomorphology are being carried out recently. In our country situates on the
Alpine-Himalayan fold system and there are very large limestones of almost
every geologic era. Again, in this area have tectonic factors and appropriate
processes. So, karst studies are very huge in this belt. In this study, it was
aimed to reveal the geomorphological properties and geomorphological development of polje by
using Geographical Information Systems (GIS). The study addressed the
anthropogenic effects, natural and human environmental problems and the findings
of land use in the polje. The polje bottom is completely flat and is a suitable
area for agricultural activities. Each
passing day the fall of the groundwater level is a major problem and deeper
drilling is taking place. Many hums, dipsticks, drainage system and tectonic
indications and polje evidences are presented. Polje is a large scale base
level (taban seviyesi) type of polje in the classification. Formation was
started in the Miocene period and formed in the end of the Pliocene period. The
ultimate state is won in Quaternary. As there are many poljes in the western Taurus,
there are problems here such as watering (pondering), inadequacy of the drops
(sinkhols).

Anahtar Kelimeler

Çölovası Polje, Karst Geomorphology, GIS, Dinar-Afyonkarahisar

ÇÖLOVASI (DİNAR-AFYON) POLYESİ’NİN JEOMORFOLOJİK ÖZELLİKLERİ

Öz

Alp-Himalaya
kıvrım sistemi üzerinde bulunan Türkiye’de, kireçtaşlarının zenginliği,
tektonik etmenler ve uygun süreçler karst jeomorfolojisi ile ilgili kapsamlı
çalışmalar yapılmasını sağlamaktadır.  Bu
çalışma da Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) kullanılarak Çölovası Polyesi’nin
jeomorfolojik özellikleri ve jeomorfolojik gelişiminin ortaya çıkarılması
amaçlanmış ve polye içerisindeki antropojenik etkiler, doğal ve beşeri çevre
sorunları ile arazi kullanımına yönelik bulgular ele alınmıştır.  Çölovası Polyesi Afyonkarahisar il sınırları
içinde, Dinar ilçesi doğusunda, kuzeydoğu-güneybatı uzanışlı Kumalar-Karakuş
Dağları arasında uzanan kapalı bir depresyondur. Taban kesimi tamamen düz ve
tarımsal faaliyetler açısından uygun bir alan teşkil etmektedir. Gün geçtikçe
yeraltı su seviyesinin düşmesi önemli bir sorun oluşturmakta ve daha derin
sondajlar yapılmaktadır. Birçok hum, düden, drenaj sistemi ve tektonik
belirtileri ile polyenin delilleri ortaya konulmuştur. Çölovası Polyesi,
polyeler sınıflandırmasında büyük ölçekli baselevel (taban seviyesi) tipinde
bir polyedir. Oluşumu Miyosen döneminde başlamış, Pliyosen dönemi sonlarında
şekillenmiş, nihai durumunu Kuvaterner’de kazanmıştır. Batı Toroslarda birçok
polyede olduğu gibi bu polyede de su basması (göllenmeler), düdenlerin
yetersizliği gibi problemler mevcuttur. 

Anahtar Kelimeler

Çölovası Polyesi, Karst Jeomorfolojisi, CBS, Dinar-Afyonkarahisar

Kaynakça

• Alagöz, C. A. (1944). Türkiye’de karst olayları hakkında bir araştırma. Ankara: Türk Coğrafya Kurumu Yayınları, 1.
• Ardel, A. (1957). Batı Toroslar’da kenar ovaları’nın jeomorfolojisi, (Xavier de Planhol’e göre). İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, 8(4), 1-15.
• Ardos, M. (1995). Türkiye Ovalarının Jeomorfolojisi, Cilt II, (2. baskı), İstanbul: Çantay Kitabevi.
• Atalay, İ. (1999). Land Use In The Karstic Lands In The Mediterranean Region, Int. J. Speleol. 28 B (1/4): 111 - 118
• Balcı, V. (2011). “1/100000 ölçekli Türkiye Jeoloji Haritaları. Afyon- L24, Afyon-L25 paftaları”, MTA Genel Müdürlüğü yayınları, 161-162.
• Bonacci, O. (2004). Poljes. In: Gunn, J. (Eds.), Encyclopedia of Caves and Karst Science. (599–600), New York, Fitzroy Dearborn.
• Bonacci, O. (2013). Poljes, Ponors and Their Catchments. In: John F. Shroder (Editor-in-chief), Frumkin, A. (Volume Editor). Treatise on Geomorphology, Vol 6, Karst Geomorphology, San Diego: Academic Press; 2013. (112-120). DOI: 10.1016/B978-0-12-374739-6.00103-2 https://www.researchgate.net/publication/281691719 adresinden edinilmiştir.
• Cvijic´, J., (1893). Das Karstphänomen. Versuch einer morphologischen Monographie. Geographischen Abhandlung. Wien V(3), 218–329.
• Davraz, A. & Balın, D. (2015). Çöl (Haydarlı/Afyon) Ovasının Hidrojeolojik ve Hidrojeokimyasal Değerlendirilmesi. Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 15 (1), 1-13.
• Doğan, U. (1996). Polye ve fluvio-karstik depresyonlar (seydişehir’in güneybatısından örnekler), Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 5, 229-246.
• Doğan, U. (2003). Sariot Polje, Central Taurus (Turkey): a border polje developed at the contact of karstic and non-karstic lithologies. Cave and Karst Science, 30(3), 117-124.
• Doğu, A.F, Çiçek, İ. & Gürgen, G. (1994). Orta Toroslarda karstlaşma tipleri, Ankara Üniversitesi Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 3, 129-140.
• Ege, İ. (2014). Amik Ovası ve Yakın Çevresinin Jeomorfolojisi. Malatya: Doğu Mat. Grup. Matbaacılık.
• Ege, İ. (2015a). Gezit polyesi (Kozan/Adana), Gezit Polje. ASOS JOURNAL, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 17, 177-199.
• Ege, İ. (2015b). Paşalı Polyesi (Feke/Adana) Paşalı polje (FEKE/Adana). Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, The Journal of International Social Research, 40 (8), 384-402,
• Ege, İ. (2017). Polyelerin Sınıflandırılması ve Kestelce Polyesi’nin (Kilis) Jeomorfolojik Özellikleri. Gelecek Vizyonlar Dergisi (Future Visions Journal), 1(1),33-51.
• Erinç, S. (1960). Konya Bölümünde ve İç Toros Sıralarında Karst Şekilleri Üzerinde Müşahedeler. Türk Coğrafya Dergisi, 20, 83-106.
• Erinç, S. (1971). Jeomorfoloji-II, İ.Ü. Yay No.1628, Coğ. Enst. Yay No. 23, İstanbul
• Erol, O. (1983). Türkiye’nin genç tektonik ve jeomorfolojik gelişimi. Jeomorfoloji Dergisi, 11, 1-22.
• Erol, O. (1993). Türkiye’nin Doğal Yöre ve çevreleri, Ege Coğrafaya Dergisi, 7, 13-41.
• Field, M. (2002). A Lexicon of Cave and Karst Terminology with Special Reference to Environmental Karst Hydrology. EPA National Center for Environmental Assessment, Washington DC, 214
• Ford, D. C. & Williams, P. W. (1989). Karst geomorphology and hydrology (Vol. 601). London: Unwin Hyman.
• Ford, D. C. & Williams, P. W. (2007). Karst Hydrogeology and Geomorphology. Wiley, Chichester, 562.
• Gams, I. (1973). The terminology of the Types of Poljes. In: I., Gams, J., Kunaver, D., Radinja, eds. (1973) Slovenska kraška terminologija. Ljubljana: Katedra za fizično geografijo, Oddelka za geografijo.
• Gams, I. (1978). The polje: the problem of definition. Zeitschrift fuer Geomorphologie. N F 22-2, 170–181.
• Gams, I. (1994). Types of Poljes in Slovenia, Their Inondation And Land Use,. Acta Carsologica, V. 23 p. 285-300
• Gams, I. (2005). Tectonics impact on poljes and minor basins (Case studies of Dinaric Karst). Acta Carsologica, 34(1), 25-41.
• Gracia, F.J., Gutie´rrez, F. & Gutie´rrez, M. (2003). The Jiloca karst polje-tectonic graben (Iberian Range, NE Spain). Geomorphology 52(3–4), 215–231.
• Güldalı, N. (1971). Karstik araştırmaların Türkiye için önemi, Jeomorfoloji Dergisi, 3, 54-61.
• Güldalı, N. (1976). Akseki Polyesi. Torosların Karstik Bölgelerindeki Dağ Arası Ovaların Oluşum ve Gelişimi. T J.K. Bülteni, 19, 143-148.
• Güneysu, C. (1993). Kovada Gölü Doğusunun (Isparta) Karst Jeomorfolojisi. (Yayımlanmamış doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, Deniz Bilimleri ve İşletmeciliği Enstitüsü, İstanbul.
• Hugget, R. J. (2010). Fundamentals of Geomorphology (Çev. Editörü Uğur Doğan) (1. Baskı), Ankara: Nobel Yayıncılık.
• İzbırak, R. (1977). Sistematik Jeomorfoloji, Ankara: Ankara Üniversitesi DTCF Yayınları.
• Juvanec, B. (2016). Popovo polje, a dıfferent vıew Popovo polje, Drugačen Pogled. Acta Carsologıca, 45(3), 275–283.
• Kahraman, N. A., Atayeter, Y. ve Arıbaş, K. (1998). Barla ve Karakuş Dağları Batı Uzantılarının Jeomorfolojisi. Marmara Coğrafya Dergisi, 0(2), 554-586.
• Keser, N. (2004). Bezirgan polyesi ve yakın çevresinin karst jeomorfolojisi. Türk Coğrafya Dergisi, 42, 11-45.
• Keser, N. (2008). Çukurbağ Polyesi’nin Jeomorfolojik Evrimi. Marmara Coğrafya Dergisi, 18, 113-133.
• Koca, H. (2000). Batı Toros Polyeleri (Jeomorfolojik Etüt), Marmara Ünv. Sos. Bil. Enst. Coğ. Eğitimi ABD, İstanbul.
• Koçyiğit, A. (1984). Güneybatı Türkiye ve yakın dolayında levha içi yeni tektonik gelişim, TJK Bülteni, 1(27), 1-15.
• Legrand, H. (1983). Perspective on karst hydrology. Journal of Hydrology, 61, 343–355.
• Ljubenkov, I. (2015). Multicriteria flood mitigation in the Imotsko- Bekijsko Polje (Croatia, Bosnia and Herzegovina). Journal of Water and Land Development. , No. 26 (VII–IX): 73–81.
• Nazik, L. (1992). Beyşehir Gölü güneybatısı ile Kembos Polyesi arasının karst jeomorfolojisi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve İşletmeciliği Enstitüsü, İstanbul).
• Nicod, J. (2003). A little contribution to the karst terminology: special or aberrant cases of poljes? Acta Carsologica. 32(2), 29–39.
• Özçağlar, A. (1988). Türkiye’deki tarım alanlarının coğrafi dağılışının doğal çevreyle ilişkisi. Ankara Üniversitesi DTCF Coğrafya Araştırmaları Dergisi, 11, 131-150.
• Öztürk E. M. & Öztürk Z. (1989). Balçıkhisar-Karaadilli (Afyon), Dereköy (Isparta) Dolayının Jeolojisi, MTA Genel Müdürlüğü, Derleme Rapor No.8946.
• Öztürk, A. (1981). Homa-Akdağ (Denizli) yöresinin stratigrafisi. Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, 24, 75-84.
• Öztürk, E. M., Dalkılıç, H., Ergin, A. & Avşar, Ö.P. (1987). Sultandağı güneydoğusu ile Anamas dağı dolayının jeolojisi, MTA Derleme Rapor No: 8191, 140.
• Pekcan, N, (1999). Karst Jeomorfolojisi, İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Polat, S. & Güney, Y. (2013). Uşak ili arazisinde karstik şekiller. Marmara Coğrafya Dergisi, 27,440-475.
• Selçuk Biricik, A. (1982). Beyşehir Gölü Havzası’nın Strüktüral ve Jeomorfolojik Etüdü. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi, 16-120.
• Sür, A. (1994). Karstik Yerşekilleri ve Türkiye’den örnekler. Ankara Üniversitesi Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 3, 1-28.
• Şahinci, A. (1991). Karst. İzmir: Reform Matbaası.
• Tonbul, S. (2012). Erkenek Polyesi (Güneydoğu Toroslar, Malatya), UJES –III, Bildiriler Kitabı.114 - 129.
• Zeybek, H. İ (2004). Türkiye’de karstik alanların korunma gerekliliği ve alınabilecek bazı önlemler. Doğu Coğrafya Dergisi, 11(9), 93- 116.
• Zeybek, H. İ. (2003). Akdağ’ın (Tokat) doğal ortam özellikleri ve turizm potansiyeli, Doğu Coğrafya Dergisi, 8(9), 117–142.