İSTANBUL ŞEHRİ VE SU

Yıl 1998, Sayı: 2, 11 - 32, 09.10.2013

Ali Selçuk Biricik

Öz

İstanbul, Avrupa ve Asya’nın
birbirine iyice yaklaştığı, Çatalca-Kocaeli Yarımadası arasında yer alan
Boğaz’ın her iki tarafına hakim, oldukça geniş bir alana yayılmış; günden güne
hızla büyüyen gelişen bir şehirdir.

Bu büyüme ve gelişmede sözü
edilen yörenin coğrafî konumu, yerleşmeye uygunluğu bakımından arazinin yapısı
ve sade bir rölyef sunması, ayrıca klimatik faktörler ile hidrolojik özellikler
büyük rol oynamıştır.

Karadeniz’i Marmara Denizi’ne
bağlayan boğaz, İstanbul Boğazı adıyla bilinmekte ve bir tabiat harikası olarak
dikkati çekmektedir. Burası, büyük tonajlı gemilerin de geçişine uygunluğu
sebebiyle Karadeniz’e kıyısı bulunan ülkelerin deniz yoluyla Akdeniz’e
ulaşmaları için zorunlu geçiş yeridir. Atlas Okyanusumdan Cebel-i Tarık Boğazı
vasıtasıyla Akdeniz’e geçen gemiler ile Hint Okyanusumdan Kızıldeniz’e ve
oradan da Süveyş Kanalı vasıtasıyla Akdeniz’e ulaşan gemilerin Karadeniz’e
açılmaları söz konusu olduğunda İstanbul Boğazımı geçmek zorunda kalacaklardır.

Çatalca-Kocaeli Yarımadası
arasında yer alan bu boğazın açılışı, Altın Boynuz adı verilen Haliç’in
teşekkülü, sularını Karadeniz ve Marmara Denizime boşaltan akarsuların belirgin
hale gelmesi, Karadeniz kıyısındaki Durusu Gölümün oluşumu, ayrıca Marmara
Denizi kıyısında Küçükçekmece ve Büyükçekmece göllerinin meydana gelişi
Plio-Kuaterner’de gerçekleşmiştir. Böylece bunlar, belirli dönemlerde büyüyen,
gelişen İstanbul’un su rezervuar alanları olarak değerlendirilmektedir.

İstanbul’un ilk nüvesi Sarayburnu
ile Sultanahmet arasında yer almıştır. İlk şehir, M.Ö. 658 yılında burada
kurulmuştur. İstanbul, M. S. 395’de Roma hakimiyetine geçmiş ve Doğu Roma
İmparatorluğumun başkenti olmuştur.

1453 yılında ise İstanbul Türk
hakimiyetine geçmiştir. Şehrin bugünkü nüfusu 10.000.000 civarındadır.

Roma-Bizans Dönemi’nde şehrin su
ihtiyacı bazı kaynaklar, kuyular ve sarnıçlardan karşılanıyordu. Bu dönemde
sarnıç yapımına önem verilmiştir. Açık ve kapalı olan bu sarnıçlar ayrıca birer
sanat yapışıdırlar. Bunlar arasında en önemlisi Yerebatan (Bazilica Cistern)
Sarnıcı’dır. 140 x 170 m. ebadındadır. Su ile dolu olduğunda 80.000 m3 hacim
oluşturmaktadır.

Osmanlı Dönemi’nde ise şehrin su
ihtiyacının karşılanmasına büyük önem verilmiştir. Öncelikle mevcut tesisler
onarılmış; bunlara yenileri eklenmek suretiyle evlerin, sarayların,
medreselerin, aş evlerinin, şadırvanların ihtiyacı olan su, zamanında
karşılanmıştır. Bu maksatla akarsuların uygun yerlerine bendi er inşa etmişler
ve bu rezervuarlardaki suları kemerler (su yolu) aracılığıyla şehre
akıtmışlardır.

Cumhuriyet Dönemi’nde daha önce
yapılanlara yenileri eklenmiştir. Eski tesisler onarılmış ve bazı ilaveler
yapılmıştır. Yeni tesisler arasında Elmalı Barajı, Alibeyköy Barajı, Ömerli
Barajı, Darlık Barajı, Büyük Çekmece Barajı, Yeşilvadi Regülatörü, Düzdere,
Kuzulu Dere, Büyük Dere Kazandere, Papuçdere barajları yer almaktadır.

Durusu Gölü de dahil olmak üzere
yapılmış tesislerden bugün İstanbul’a günde 1.5 milyon m3 su verilmektedir. Bu
da bugün İstanbul’un su ihtiyacını karşılamaktadır. Ayrıca daha büyük projeler
(Melen Projesi vd.) üzerinde çalışmalar yapılmaktadır. 

Anahtar Kelimeler

.

Istanbul City and Water

Öz

Istanbul is a city which is
overlooking to both sides of the Bosphorus that lies between the
Çatalca-Kocaeli Peninsula where Asia and Europe approaches to each other. The
city has been spread on large area and continues to grow and develop from day
to day.

The geographical location of the
area which has been mentioned above, the structure of the territory according
to it’s being appropriate for settling and offering a simple relief and also
the dimatic factors and hydrologic specialities played big roles in this
growing and developing.

The strait, which is known as the
İstanbul Bosphorus, connects the Black Sea to the Marmara Sea and calls attention
as a natural wonder. Because of being appropriate for the transition of the big
tonnaged ships, this is a necessary passing place towards the Mediterranean by
the sea for the States which have shores near the Black Sea. The ships, coming
from the Atlantic by the way of Gibraltar to the Mediterranean and the ones departuring
from the Indian Ocean over the Red Sea and the Suez to the Mediterranean must
pass İstanbul Bosphorus if their aim is to arrive the Black Sea.

In Plio-Quaternary; the opening
of this strait which is located between the Çatalca-Kocaeli Peninsula, the
estuary which is called The Golden Horn and the Durusu (Terkos) Lake which is
on the shore of the Black Sea, becoming clear of the running waters which are
discharging to the Black Sea and the Marmara Sea and the Küçük Çekmece and
Büyük Çekmece lakes came into existance. Thus, these are appraised on definite
terms, as the water reservoir areas of İstanbul which is developing and
growing.

The nucleus of the city was
founded between Sarayburnu and Sultanahmet in 658 BC. and entered Roman rule in
395 AC. Later on became the Capital of the Eastern Rome Empire.

The population of İstanbul city,
which is under Turkish rule since 1453, is nowadays nearly 10.000.000 people.

Under Roman and Byzans rules the
water necessity supplied from some springs, wells and cisterns. In this period
importance was shown in building cisterns. Also these buildings, open or close,
were products of art. Between these The Bazilica Cistern is the most famous
one. İt is 140x170 m. in diamension and has a water capacity of 80.000 m3.

In the Ottoman period again a big
importance was shown on this subject. First of all, the existing establishments
were repaired and by adding new ones to those, water necessity of the houses,
palaces, medreses and şadırvans supplied in time. With this aim they placed
barrages to the appropriate points of these reservoirs and by these aqueducts
they have sent the collected water to the city.

In the period of the Republic new
works have been done while old establishments have been repaired. Between these
new foundations; Elmalı, Alibey, Ömerli, Darlık, Büyük Çekmece, Düzdere, Kuzulu
Dere, Büyük Dere, Kazan Dere, Papuç Dere dams and Yeşilvadi regulator can be
seen. 

Kaynakça

• D.S.İ. -1986: Büyük İstanbul İçme-Kullanma Suyu Temini Projesi.
• İ.S.K.İ. -1990 : İ.S.K.İ. Çalışmaları Bilgilendirme Dosyası. İstanbul.
• İ.S.K.İ. -1990-1999 : Çeşitli Bilgilendirme Bültenleri.
• SELÇUK BİRİCİK, A. -1998 Türkiye Hidrografyası Ders Notları. (Basılmamış) İstanbul.
• SELÇUK BİRİCİK, A. -1989 : Türkiye Hidrografyası Haritası (1/800.000 öl- Ed. Fak. Yay. çekil) İstanbul.
• YALÇINLAR, 1.-1976: Türkiye Jeolojisi’ne Giriş. İst. Univ. no.2089 İstanbul.