KÛFİ ÇAYI BOĞAZI’NIN DOĞAL VE TARİHÎ COĞRAFYASI (ÇİVRİL/DENİZLİ)

Yıl 2001, Sayı: 3, 123 - 152, 09.10.2013

Mehmet Akif Ceylan , Adnan Eskikurt

Öz

Büyük Menderes Nehri ’nin önemli
kollarından olan Kufi Çayı, başlangıç noktalarını Küçük Sincanlı Havzası'm
çevreleyen yüksek kesimlerden almaktadır. Sandıklı Ovası'ndan geçerek Çivril
havzasında bulunan Işıklı Gölü ’ne boşalan Kufi Çayı ’nın uzunluğu 98.1 km.
olup, yağış alanı 2015 km.2 dir.

Kufi Çayı, Sandıklı - Çivril
havzası arasında yer yer boğaz karakterinde olan bir vadiden geçmektedir.
Tektonik hareketlerin denetiminde açılmış olan bu vadi, yaklaşık 36 km.
uzunluğunda ve azami 1-1.5 km. genişliğindedir. Bu vadinin oldukça dar ve derin
olan kısımları Kufi Çayı Boğazı olarak adlandırılmaktadır.

Kufi Çayı vadisi Çivril ile
Sandıklı arasında ulaşım bakımından en elverişli topografik geçiş sahasını
meydana getirmektedir. Vadinin taban genişliği ve eğimi ulaşım bakımından
elverişli özelliklere sahiptir. Bu nedenle günümüzde olduğu gibi tarihî
devirlerde de ulaşım amacıyla yararlanılmıştır. Hatta burası zaman zaman askerî
yol olarak kullanılmıştır.

17 Eylül 1176 yılında Bizans
İmparatoru Manuel Komnenos ile Selçuklu Sultanı II. Kılıç Arslan arasında
yapılan Myriokephalon savaşı kuvvetle muhtemel olarak bu boğazda cereyan
etmiştir. Çünkü tarihi kayıtlarda tasvir edilen savaş yerinin coğrafi şartları
ile Kufi Çayı Boğazı 'nın coğrafi özellikleri tamamen çakışmaktadır.
Dolayısıyla Kufi Çayı Boğazı tarihî bir öneme de sahiptir. 

Anahtar Kelimeler

.

Natural and Historical Geography of the Kûfı Brook Gorge

Öz

The starting points of the Kûfi
Brook, which is among the importcınt branches of the Big Meander River, are at
the higher parts surrounding the Liftle Sincanlı Basin. The length of the Kûfi
Brook, discharging to the Işıklı Lake after passing through Sandıklı Plain, is
98.1 km. while the precipitation area is 2015 km2.

The Kûfi Brook excavated a valley
between Sandıklı and Çivril Basin, which looks in various places like a strait.
The valley, excavated under control of the tectonic movements, has a length of
36 km. and a width of 1-1.5 km. The. narrow and the deeper parts of the valley
has been called as The Kûfi Brook Gorge.

The Brook Valley forms the most
favourable topographic passing zone for transportation between Çivril and
Sandıklı. The width of the valley base and its gradient has suitable properties
for transportation. For this reason, as in today, it is being used for
transportation in the historical eras. Also it served as a military way from
time to time.

It is strongly possible that an
important war of the Middle Ages named as Myriokephalon by a contemporary
Byzantine chronicle (Nicetas Khoniates), occured probably between the Seljuk
Sultan Kılıçarslan and the EmperorManuel Komnenos in 1176 on 17th of September
in this gorge. Because the geographical conditions of the war place described
in the historical documents and those of Kûfi Brook Gorge coincides completely.
Consequently The Kûfi Brook Gorge has an historical importance. 

Kaynakça

• Cahen, C., 1994, Osmanlılardan Önce Anadolu’da Türkler (Tere. Yıldız Moran), E Yayınları, İstanbul.
• Ceylan, M. A., 1998, Baklan-Çivril Havzasının Hidrojeomorfolojik Etüdü, Marmara Üniv. Sos. Bil. Enst. Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
• Çakmakoğlu, A., 1986, Çivril-Banaz-Sandıklı-Dinar Arasındaki Bölgenin Jeolojisi, MTA Ege Bölge Müdürlüğü Kütüphanesi No. Je/66, İzmir.
• ---------? Göktaş, F., Tari, E. S., Yavuz, F., Sarıkaya, H., 1986, Çivril- Banaz-Sandıklı-Dinar Arasındaki Sahanın Jeoloji Ön Raporu, MTA Enst. Rapor No. 8062 (Yayınlanmamış), Ankara.
• ----------? 1995, 1/100.000 Ölçekli (Açınsama Nitelikli) Türkiye Jeoloji Haritası Serisi L23 (19) Paftası, MTA Enst. Ege Bölge Müdürlüğü Kütüphanesi (Yayınlanmamış), İzmir.
• Çay, A., 1984, Anadolu’nun Türkleşmesinde Dönüm Noktası, Orkhun Yayınlan, İstanbul.
• Erinç, S., 1955, Orta Ege Bölgesinin Jeomorfolojisi, MTA Enst. Rapor No. 2217, Ankara.
• ----------? 1957, Türkiye’de Akarsu Rejimlerine Toplu Bakış, Türk Coğr. Derg. Sayı 17, s. 93-117, İstanbul.
• Geregory Abu’l-Farac Tarihi, Cilt II (Tere. Ömer Rıza Doğrul), Türk Tarih Kurumu Yay. Ankara, 1987.
• Holzer, H., 1953, Menderes Masifi Doğu Kısmının Jeolojisi, MTA Enst. Rapor No. 2365, Ankara.
• İnandık, H., 1959, Ege Bölgesi Akarsularının Rejimleri, Türk Coğr. Derg. Sayı 18-19, s. 78-100, İstanbul.
• İzbırak, R., 1940, Denizli Coğrafyasına Umumi Bir Bakış, Ülkü Mecm. Cilt 16, Sayı 93, s. 354-359, Ankara.
• Komnena, A., 1996, Alemde (Tere. B. Umar), İnkılap Yay. İstanbul.
• Niketas Khoniates, 1995, Historia (Ioannes ve Manuel Komnenos Devirleri, Tere. Fikret Işıltan), Türk Tarih Kurumu Yay. Ankara.
• Ostrogorsky, G., 1991, Bizans Devleti Tarihi (Tere. Fikret Işıltan), Türk Tarih Kurumu Yay. Ankara.
• Öztürk, A., 1981, Homa-Akdağ (Denizli) Yöresinin Stratigrafisi, Türk. Jeol. Kur. Bült. Cilt 24, Sayı 1, s. 75-84, Ankara.
• Ramsay, W. M., 1895, Cities And Bishoprics Of Phyrgia, Oxford.
• --------- ? 1960, Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası (Tere. M. Pektaş), MEB Yay. İstanbul.
• Ronner, F., 1962, Sandıklı Ovası Çöküntüsü, Genç Tektonik Ve Volkanik Durumları, MTA Derg. Sayı 59, s. 69-88, Ankara.
• Runciman, S., 1992, Haçlı Seferleri Tarihi, Cilt II (Tere. F. Işıltan), Türk Tarih Kurumu Yay. Ankara.
• Saraçoğlu, H., 1990, Bitki Örtüsü, Akarsular Ve Göller, MEB Öğretmen Kitapları Dizisi No. 177, İstanbul.
• Sarıkaya, M., 1959, Denizli Vilayeti Coğrafyası, Denizli Öğretmen Derneği Yay. No. 4, Denizli.
• Sevim A. Ve Yücel, Y., 1989, Türkiye Tarihi, Fetih, Selçuklu Ve Beylikler Dönemi, Türk Tarih Kurumu Yay. Ankara.
• Şekercioğlu, H., 1967, Miryofatlon Zaferi Ve Yerin Stratejik Önemi, Türk Kültürü Derg. Cilt V, Sayı 59, s. 831-836, Ankara.
• --------- , 1972, 17 Eylül 1176 Gelendost-Miryofatlın Zaferinin 796. Yılı, Türk Kültürü Derg. Cilt X, Sayı 119, s. 1172-1176, Ankara.
• Taşkın Koruma Tesisleri Tanıtma Föyü, DSİ İşletme Ve Bakım Başmühendisliği, Çivril, 1990.
• Turan, O., 1993, Selçuklular Zamanında Türkiye, Boğaziçi Yay. No. 174, İstanbul. Turfan, K., 1997, Myriokephalon Savaşı Üzerine Yeni Görüşlerimiz ve Anadolu’nun Bir Türk Vatanı Oluşu, Myriokephalon Savaşı, I. ve II. Sempozyum Bildirileri, Çivril Belediyesi Kültür Hizmetleri Yay. No. 1, Denizli.
• Türkiye’deki Barajlar Ve Hidroelektrik Santralları, DSİ Yay. Ankara, 1995.
• Umar, B., 1990, Myriokephalon Savaşının Yeri: Çivril Yakınında Kûfi Çayı Vadisi, Belleten, LIV, Sayı 290, Türk Tarih Kurumu Yay. Ankara
• --------- , 1993, Türkiye’deki Tarihsel Adlar, inkılap Yaymevi, İstanbul.
• Vasiliev, A. A., 1929/1930, Manuel Komnenus and Henry Plantagenet, Byzantinische Zeitschrift, Leipzig-Berlin.
• Wittek, P., 1970, BizanslIlardan Türklere Geçen Yer Adlan, Selçuklu Araştırmaları, Cilt I, Türk Tarih Kurumu Yay. Ankara. Dergisi.
• Yalçınlar, İ., 1996, Türkiye’de Bazı Jeomorfolojik Ve Jeolojik Gözlemler, Türk Coğr. Derg. Sayı 31, s. 1-5, İstanbul.