BÖLGESEL COĞRAFYANIN GELİŞİM SÜRECİ, ABD’DEKİ DURUMU VE BÖLGESEL COĞRAFYADA PROGRAM GELİŞTİRMEYE BİR ÖRNEK

Yıl 2014, Sayı: 29, 0 - , 27.11.2014

Bayram Topal

https://doi.org/10.14781/mcd.15850

Öz

ÖZET

Dünyanın belli alanlarının karakterize olmuş özelliklerini ele alan bölgesel coğrafya, beşeri coğrafyanın bir kolu olarak uzun bir tarihe sahiptir. Bölgesel coğrafya, bu uzun geçmişi içerisinde değişik yöntemler ile ele alınmıştır.

Strabo’nun chorology adını verdiği belli yerlerin tasvirine yönelik tanım ile başlayabileceğimiz bölgesel coğrafyanın gelişim süreci, günümüze değin devam etmiştir ve etmektedir.

Bu çalışmada, bölgesel coğrafyanın gelişim süreci, fikirsel ve fiziksel açıdan günümüz yapılanmasına ulaşması açıklanmaya çalışılmıştır.  Öte yandan bölgesel coğrafya dersinde müfredat geliştirmede Kuzey Amerika’dan bir üniversite örneği verilerek uygulanan yöntem konusunda nasıl bir yol takip edilebileceği ifade edilmiş, başta ABD olmak üzere Kuzey Amerika ülkelerinde bölgesel coğrafya derslerinin üniversitelerde dağılımı tablolaştırılmış ve içinde bulunduğumuz dönemde bölgesel coğrafyanın önemine atıfta bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler: Bölgesel coğrafya, Program Geliştirme, Yüksek Öğretim, Kuzey Amerika

ABSTRACT

Regional Geography, the branch of human geography which studies the characteristics of world areas, has a long history.

The developmental process of regional geography as a distinct area of study was begun by Strabo as far back as first century BC, when he defined chorology as a depiction of specific places, and continues to this day.

In this study, I attempt to explain the physical and intellectual aspects of this process that have led to the structure we have today. In addition, I examine a sample of lecture curriculum development in Regional Geography from a university in North America, and I discuss how tracking is expressed as an applied method. I have tabulated the distribution of Regional Geography lectures in universities throughout North America, especially in the US. I also refer to the importance of Regional Geography in current times.

Keywords: Regional Geography, Curriculum Development, Higher Education, North America

Anahtar Kelimeler

Bölgesel coğrafya, Program Geliştirme, Yüksek Öğretim, Kuzey Amerika

Kaynakça

• Alt Bölge 4. Nüfus Genel Tekrar Yukarıdaki örneklerin benzerlerini, pek çok Kuzey Amerika üniversitesinde görebilmekteyiz. Bu örneklerin uygulanmasının sakıncalı sayılabilecek bir yanı şudur ki, bazı öğrenciler fiziki, bazıları ise beşeri coğrafyaya karşı daha heyecan duymaktadır. Beşeri coğrafyaya ilgisi daha yoğun olan bir öğrencinin fiziki coğrafyanın önceden ele alındığı bir örnekte, dersin girişinde dersten soğumasına yol açması olasıdır. Ayrıca beşeri ve fiziki coğrafya öğrencilerinin aynı kursu almaları durumunda dersin akışı, derste anlatılanların algılanma düzeyi, öğrenciden gelecek soruların içeriği gibi hususlarda meydana gelebilecek farklılaşmalar, dersin amacına ulaşmasında sıkıntıları beraberinde getirebilmektedir. Bu durum, öğrencilerin belli bir alana odaklanmalarını zorlaştırmaktadır. Derse giriş yaptıktan sonra daha detaya girildiğinde, mümkün olduğu kadar tekrardan kaçınılarak, sorgulayıcı ve yapılandırıcı unsurların öğrenci tarafından ele alınmasına yönelik bir gidiş belirlenmelidir. Kurum bünyesinde bölgesel coğrafya kurslarından verim alınabilmesi ve öğrenci memnuniyetinin sağlanması için, öncelikle geleneksel yöntemlere yer verilmiş, daha sonra bu yöntemler en aza indirgenmiştir. Eleştirel teorilerle beslenen kurs müfredatı sayesinde, öğrencilerin derse bağlılığı yüksek düzeyde tutulmaya çalışılmıştır. Üniversite bünyesinde bölgesel coğrafya dersleri içerisinde “British Columbia Coğrafyası” derslerinin ilk etapta konması ile, öğrencilerin sürekli içerisinde bulundukları yakın çevrelerinden elde ettikleri bulguların, sınıf ortamında değerlendirilmesi ve yapılandırıcı bir yaklaşımla eleştirel bakış açısı kazandırılması hedeflenmiştir. Bu yapılırken coğrafya disiplini içerisinde ve diğer disiplinler ile coğrafya arasında bağlantıların ele alınması da öğrencilerin bu alandaki yeteneklerinin artmasını sağlamıştır. “British Columbia Coğrafyası” dersinin konulmasındaki bir diğer neden, üniversitenin bu eyalette yer alan Vancouver-Victoria metropoliten alanı dışındaki tek üniversite olmasıdır. Tamamıyla merkezde yer alan toplumdan ve medyadan izole olmuş bir alan olarak kuzeyde yer alan kampüs çevresinin bölgesel coğrafya dersleri kapsamında ele alınması, öğrencilerin iki değişik dünya arasında eleştirel yaklaşımlarını da beraberinde getirmektedir. Bölgesel coğrafya derslerinin yapılandırılmasında iki hususa dikkat edilmiştir. Bunlardan birincisi, lisans seviyesinde bu dersin öğrencinin okula girdiği veya son sınıfa geldiği yaşta mı alacağı, dersin mezuniyette temel dersler içerisine mi yoksa seçmeli dersler içerisine mi sokulacağı konularındaki düşüncelerin değerlendirilmesi şeklinde idi. İkincisi ise dersin ana hatlarının belirlenmesi ve bunların sunuşunun yapılma biçiminin belirlenmesi olarak öğretim elemanlarının karşısına çıkmıştır. Üniversite bünyesinde coğrafya diplomaları, hem edebiyat fakültesi diploması (BA), hem de fen fakültesi diploması (BSc) şeklinde verilmektedir. Buna göre coğrafya diplomasını BA olarak alacak öğrenciler, beşeri coğrafya, BSc olarak alacaklar ise fiziki coğrafya derslerine yoğunlaşmaktadır. Ancak her iki öğrenci grubu için ilk senenin ardından ortak olarak ikinci sınıfta British Columbia Coğrafyası dersinin alınması uygun görülmüştür (Şekil 1). Şekil 1: BA ve BSc öğrencileri için British Columbia Coğrafyası dersinin ve diğer derslerin konumu (Halseth, Fondahl, 1998). Bir bölgesel coğrafya dersi olarak British Columbia dersinin verilmesinde geleneksel yöntemlerde ele alınan topografik yapının, iklimin ve diğer fiziki unsurların ekseninde gidilmesinin yerine, beşeri ve fiziki özelliklerin yapılandırıcı yöntemlerle harmanlanarak verilmesi yoluna gidilmiştir (Tablo 2). Buna bir örnek verilecek olursa, eyaletin kuzeybatı-güneydoğu topografyasında hakim kayaç yapısı, bu kayaç yapısındaki mineral dokusunun ortaya konması şeklinde bir girişin ardından, bu bölgeye ilk gelenlerin kullandıkları su yolları, geçtikleri vadiler ve topografyanın bu geçişlere ne derece izin verdiğinin ele alınması gösterilebilir. Daha sonra Avrupa’dan göç edenlerin kurdukları yeni yerleşmeler şeklinde topografya-göç ilişkisi bölge üzerinde örneklendirilir (Harris, 1997). Tablo 2: British Columbia Coğrafyası dersinin ana başlıkları (Halseth ve Fondahl, 1998).
• Konu Üzerinde Yoğunlaşılacak Bölge Giriş Kuzey Arazilerinin Karakteristikleri Kuzeybatı, Kuzeydoğu Arazi yapılanması Ticaret güzergâhları, nakliyat ağları Cariboo Sınır genişlemeleri Kootenay İklim Tarım Thompson/Okanagan Hidroloji Nechako’nun hidrolojik gelişimi Prens George-Prens Rupert hattı Diğer enerji kaynakları Peace Nehri’nde enerji gelişimi Peace Nehri Kuzey British Columbia’nın kaynakları tabanlı ekonomisi Orman endüstrisi üzerine inceleme Kuzeybatı/Kuzey kıyısı Çevre içinde çevre Nüfus ve yerleşme şekilleri Nüfus, devamı Aşağı Mainland British Columbia’nın etnik yapısının değişimi Cariboo, Aşağı Mainland Kuzey British Columbia’nın etnik çeşitliliği Pince George British Columbia’da Anlaşmalar-Arazi davaları Merkezde ortaya çıkan arazi davaları: İlk yerleşenlerin özellikleri Merkez Arazi çalışması Fort St. James Prince George’da yerleşme Prince George Merkez’de savaş sonrası gelişmeler Merkez Ders tekrarı Dersin başlangıcında genel olarak fiziki özelliklerin ortaya konulması söz konusudur. Arazinin geçmişi ve toprak formasyonları gibi unsurlar değerlendirildikten sonra beşeri konular ele alınır. Bunlar arasında, ticaret yönleri, yol ağı, geçmişten günümüze yol ağında meydana gelen gelişmeler, kuzey-güney doğrultulu topografyanın, doğubatı yönlü geçilmesi sırasında takip edilen rotalar masaya yatırılır. Takip eden süreçte, 1860’lı yıllarda sömürge dönemiyle birlikte yerlilerin kullandıkları yolların, Avrupa’dan gelen sömürgeciler tarafından geliştirilerek kullanım süreci ele alınır. Bütün bunlar yapılırken fiziki özellikler ile sürekli bağlantı kurulur. Öğrencilerin çevrelerinde meydana gelen gelişmeleri, değişimleri konularla örtüşecek şekilde araştırmalarına ve gözlemlemelerine yönelik projeler verilir. Dersin yapısı içerisinde her dersin son 5 dakikasında öğrenciler tarafından işlenen dersten elde edilen iki temel kazanımın yazılması ve dersin zihinde ortaya çıkardığı temel soru işaretinin ne olduğuna yönelik bir metnin teslimi bulunmaktadır. Takip eden derste bu fikirler ve sorular ilk 10 dakika içerisinde ele alınır. Bu teknik sayesinde, öğrencilerin derse katılımları, düşüncelerinin değer kazanması, dersin anlaşılırlığının artması gibi pek çok olumlu özellik ortaya çıkmaktadır. Öğrencilere verilen her kazanım, mutlaka haritalar eşliğinde gerçekleştirilir. Bu durum, mekan olgusundan uzaklaşmalarına engel teşkil eder. Ayrıca dönem içerisinde arazi çalışmaları da dersin vazgeçilmez ögeleridir. KUZEY AMERİKA ÜNİVERSİTELERİNDE BÖLGESEL COĞRAFYA DERSLERİNİN DAĞILIMI AAG (Amerikan Coğrafyacılar Birliği) tarafından yayınlanan rehberin 2008 yılı verilerine göre Amerika Birleşik Devletleri’nde coğrafya programı yer alan 226, Kanada’da 32, Meksika’da ise AAG’ye kayıtlı ve veri alınan 3 üniversite içerisinde bölgesel coğrafya dersi olan üniversiteler ve bu üniversitelerde hangi bölgelerin ele alındığına yönelik liste eyaletler bazında aşağıya çıkartılmıştır (Tablo 3): Tablo 3: Kuzey Amerika’da bölgesel coğrafya dersi olan üniversitelerde derslerin dağılımı (AAG, 2008). ABD Eyalet Ku ze y Am erik a Orta Am erik a Gü ne y Am erik a Av ru p a Afrik a As y a Ok y an u sy a Ku tu p lar Orta Do ğu Esk i S o v y etl er Birl iğ i Dü ny a Bö lg ese l Alabama 4 2 4 4 2 2 2 1 3 Alaska 1 1 1
• Arizona 3 2 2 2 2 1 1 2 1 2 Arkansas 1 1 1 1 1 California 16 9 13 13 11 11 3 3 5 4 7 Colorado 3 4 4 3 4 2 2 1 2 Connecticut 1 1 1 1 1 2 1 Delaware 1 District of Columbia 1 Florida Georgia Hawaii 1 1 Idaho 1 1 1 1 Illınois 11 8 6 7 7 9 3 2 3 6 Indiana 5 4 5 4 1 1 2 1 3 1 Iowa 1 1 1 1 Kansas 2 2 2 2 2 2 1 2 Kentucky 4 3 3 1 2 1 2 Louisiana 2 2 2 2 Maine 1 1 1 1 Maryland 5 2 1 2 3 2 1 2 3 3 Massachusetts 6 2 3 2 4 5 1 3 4 Michigan 6 4 5 3 3 4 1 1 5 Minnesota 5 3 3 3 4 3 1 2 2 Mississippi 2 1 2 1 Missouri 4 2 1 1 1 2 3 Montana 1 1 1 1 1 1 1 1 1 Nebraska 1 1 2 1 1 1 Nevada 1 1 1 1 1 1 1 New Hampshire 1 1 1 1 1 New Jersey 3 1 3 3 3 2 1 1 2 2 3 New Mexico 2 1 1 2 New York 9 8 10 6 8 8 2 2 3 4 5 North Carolina 5 4 4 3 1 2 2 2 3 North Dakota 1 1 Ohio 8 8 8 8 7 7 2 3 2 4 Oklahoma 3 1 3 1 1 1 1 2 Oregon 2 1 1 1 1 2 1 Pennsylvania 14 6 6 7 6 5 3 1 4 3 7 Rhode Island 1 1 South Carolina 1 1 1 1 1 South Dakota 1 1 Tennessee 2 2 2 2 1 1 1 1 2 Texas 7 6 4 4 2 3 1 2 3 2 6 Utah 2 2 2 2 2 2 1 2 1 Vermont 1 1 1 1 1 1 Virginia 6 5 2 3 4 3 1 2 2 2 Washington 2 3 2 1 West Virginia 1 1 1 Wisconsin 5 1 3 Wyoming TOPLAM (ABD) 176 112 116 114 90 103 27 26 57 53 95 KANADA Eyalet Ku ze y Am erik a Orta Am erik a Gü ne y Am erik a Av ru p a Afrik Ok y an u sy a Ku tu p lar Orta Do ğu Esk i S o v y etl er Birl iğ i Dü ny a Bö lg ese l Alberta 1 1 1 1 1 1 1 2 1 2 British Columbia 6 3 1 1 2 3 1 1 2 Manitoba 3 1 Nova Scotia 1 Ontario 13 4 3 9 7 7 3 7 5 2 Quebec 1 2 2 1 1 2 1 1 1 1 1 Saskatchewan 2 1 1 1 2 2 TOPLAM (Kanada) 27 10 8 13 12 13 6 13 1 9 8 MEKSİKA 2 2 GENEL TOPLAM (Kuzey Amerika) 205 124 124 127 102 116 33 39 58 62 103 Tablodaki veriler toplandığında özellikle ABD üniversitelerinde dünyanın değişik bölgelerinin ele alındığı bölgesel coğrafya derslerinin varlığını görebilmekteyiz. Mevcut rakamlar küçümsenmeyecek sayıdadır. Öte yandan tabloda eyaletler bazında ortaya konmamış olmakla birlikte ABD üniversitelerinin 73 tanesinde bölge gelişimi adı altında ders okutulmaktadır (Topal, 2011). Bu ders, modern yaklaşımların ele alınıp bölge sınırlarının ortaya çıkmasında dikkate alınacak kriterlerin zenginliğini ortaya koyması açısından önemlidir. Bu ders, modern yaklaşımların ele alınıp bölge sınırlarının ortaya çıkmasında dikkate alınacak kriterlerin zenginliğini ortaya koyması açısından önemlidir.
• Kuzey Amerika’da, özellikle yakın çevre bölgelerden uzak bölgelere doğru yoğun bir şekilde derslerin var olduğunu görmekteyiz. Öğrencilerin yakın çevrelerinden başlayarak küresel ölçekte yoğunlaşarak bölgeleri değerlendirmesi, olması gerekli bir yaklaşımdır. Günümüzde küresel ölçekte hareket ederken sınırların olmadığı bir dünyada, ekonomik, teknolojik, politik ve kültürel gelişmelerin etkilerinin anında yayıldığı, bölge sınıflandırmasında ortaya çıkan yeni anlayışların özellikle ABD üniversitelerinde dikkate alındığını görmekteyiz. Bölgesel coğrafya derslerinin ele alınışında, tanımsal değil açıklayıcı, izole edici değil, bölgeler arası ilişkiler kurucu bir yaklaşımın varlığı bu derslerin içeriğini güncel ve modern kılmaktadır. SONUÇ Günümüzde bölgelerin oluşumunda fiziki unsurların yanı sıra, beşeri unsurların rolü büyüktür. Bunlar arasında hiç şüphesiz ekonomik olanlar başı çekmektedir. Kalkınma, küreselleşme, büyüme, uluslararası ticaret gibi konular, son dönemde sürekli karşılaştığımız ve bölgesel coğrafyada ele aldığımız kriterler içerisinde öncelikle başvuracağımız unsurlar haline dönüşmüşlerdir. Bölgesel coğrafyaya bakış açısında özellikle son 50 yıl içerisinde önemli değişmeler olmuştur. Bölgesel coğrafyanın çevreci determinizmin etkili olduğu dönemlerde geri planda kalması, coğrafyanın içerisinde bulunduğu kendini ifade edememe rahatsızlığının iyileşmemesinde önemli rol oynamıştır. Coğrafyanın kendi içerisinde çevreci determinizm ve possibilizm arasında var olan öne çıkma yarışından bir ölçüde yorgun düştüğünü söyleyebiliriz. Bu yorgunluğu, coğrafyanın kendi iç dinamizminin ve hareketliliğinin verimli bir sonucu olarak görmek istemeyenler, insanın çevreye, çevrenin de insana olan etkisini yaşamaktan mahrum kalmakta ve coğrafyanın alacağı kritik rolü yaşatmaktan mahrum bırakmaktadır. Küreselleşme ile birlikte bölge kavramına bakış açısı da değişmiştir. Eskiden “şekilsel mekan bölümleri” olarak görülen bölge, artık “sistemler” ve “işlevsel birimler” olarak algılanmaktadır (Tümertekin ve Özgüç, 2005). Bölge sınırları, morfolojik benzerliklerin birlikteliği ile belirlenirken, beşeri unsurların özellikle de bunlar içerisinde ekonomik olanların ön plana çıktığı bir yapılanma ile karşımıza çıkmaktadır. Bölge kavramındaki bu farklı yapılanma süreci, dünyada daha fazla federal, otonom ve bağımsız birimlerin ortaya çıkmasına yol açmaktadır. Öte yandan bu küçük birimler içerisinde küreselleşen ekonominin etki alanını artırma kabiliyetinin büyümesi, sınırların kağıt üzerinde var olan oysa ekonomik çıkarlar doğrultusunda görmezden gelinebilen çizgiler haline dönüşmesine neden olmaktadır. Bu durum, belli bir sürecin ardından kültürler arasındaki farkların ortadan kalkmasına ve özgünlüklerini yitirerek yozlaşmasına yol açabileceği endişesini doğurmaktadır. Bu endişenin yanı sıra, yüksek öğretim kurumlarında coğrafyanın gelişim süreci ve bunun içerisinde bölgesel coğrafyanın konumu, Kuzey Amerika ülkelerinde, müfredat geliştirmeden başlayarak dersin yapılandırılmasında önemli bir yer teşkil etmektedir. British Columbia Coğrafyası dersinde de görüldüğü üzere, konular arazi gelişimi, nüfus yapısındaki değişmeler, ekonomik verilerdeki yenilenme süreci gibi sürekli bir dinamizmi ve hareketliliği kapsamaktadır. Bu durum, coğrafyanın temel prensiplerinden hareket unsurunun merkeze konduğu bir yapılanmayı beraberinde getirmekte ve dersin güncelliğini, zevkle takip edilebilirliğini ve gündemde kalmasını sağlamaktadır. Günümüzde, bölgesel coğrafya dersleri, başlangıç seviyesinde, insan dağılımını ele alması dolayısı ile önemlidir. Birbiriyle ilgisi olmayan yerlerin sahip olduğu problemlerin değerlendirilmesine yönelik düşünceleri ortaya koyar. Üst düzey seviye sınıflarında ise, belli bir bölgede daha derin bilgilerin değişik kriterler altında ele alınması ile karşımıza çıkmaktadır. Bir üniversite öğrencisi için bölgesel coğrafya dersleri, dünyayı daha iyi algılayabilmesinde önemli rol oynayacaktır. KAYNAKÇA
• AAG. (2008). Guide to Geography Programs in the Americas 2007200 AAG Handbook and Directory of Geographers.
• Halseth., G.ve Fondahl G. (1998.. Re-situating Regional Geography in an Undergraduate Curriculum: an Example from a New University. Journal of Geography in Higher Education, Vol. 22, No. 3, , s. 335-346
• Gaile, G.L. ve Wilmott, C. J. (1989). Geography in America
• Harris, C. (1997). The Resettlement of British Columbia: Essays on Colonialism and Geographical Change.
• Hart, J. F. (2005). The Highest form of Geographer’s Art. Annals of the Association of American Geographers 72 (1), s. 1-29
• Murphy, A.B. (2003). Rethinking the Place of Regional Geography. AAG Newsletter, 38 (9).
• Murphy, A.B. ve O’Loughlin, J. (2009). New Horizons for Regional Geography, No.3, s. 241-251.
• Topal, B. (2011). Amerika Birleşik Devletleri ve Türkiye’de Yüksek Öğretim Kurumlarında Coğrafya Eğitim-Öğretiminin Değerlendirilmesi Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul.
• Tümertekin, E. ve Özgüç, N. (1998) Beşeri Coğrafya: İnsan, Kültür, Mekan. Çantay Kitabevi, İstanbul.
• Tümertekin, E. ve Özgüç, N. (2005) Ekonomik Coğrafya: Küreselleşme ve Kalkınma. Çantay Kitabevi, İstanbul.
• Üçışık, S. ve Demirci, A. (2002). 21. Yüzyılda Çağdaş Coğrafya Bilimi ve Temel Unsurları Marmara Coğrafya Dergisi, Sayı 5, İstanbul.
• Wade, C. (2006). A Historical Case for the Role of Regional Geography in Geographic Education Journal of Geography in Higher Education, Vol. 30, No:2,s. 181-189.
• Whittlesey, D. (1936). Major Agricultural Regions of the Earth. Annals of the Association of American Geographers. 26, s. 199-249.
• Yiğit, A. (1998). Bölgesel Coğrafya Nedir? Ne Değildir? Ölçek, Aylık Coğrafya Dergisi, 1/2 , Elazığ.