TÜRKİYE – ÖZBEKİSTAN – KAZAKİSTAN EKONOMİK İLİŞKİLERİ VE BANKACILIK SİSTEMİ

Yıl 2017, Cilt: 9 Sayı: 17, 161 - 203, 01.07.2017

Başak Tanınmış Yücememiş , Erişah Arıcan , Ufuk Alkan

https://doi.org/10.14784/marufacd.346208

Cited By: 2

Öz

Tarihi İpek yolunun geçtiği Orta Asya, jeopolitik konumuyla Türk uygarlıklarının ekonomik kaynağı
olmuş, bu yüzden tarih boyunca sahip olduğu zengin yeraltı kaynakları ile dünya devletlerinin dikkatini
çekmiş ve önemli mücadelelere sahne olmuştur. Bölge, günümüzde de Avrupa, Asya ve Pasifik arasındaki
ekonomik ilişkilerin ve uluslararası dış ticaret bağlantılarının kurulmasında önemli bir yere sahiptir. Bu çalışmada,
Orta Asya Türk Cumhuriyetleri’nden Özbekistan ve Kazakistan ile Türkiye arasındaki ekonomik ve
ticari ilişkilerin ölçeği ve yönü incelenmeye çalışılmış ve ülkelerin finansal güçlerine değinilmiştir. Bu bağlamda;
ülkelerin etnik ve siyasi yapıları, ekonomik ve ticari yapıları, birbirleriyle gerçekleştirdikleri dış ticaret
miktarı, ürün çeşidi ve dinamikleri, ticari anlaşmalar ve protokoller ele alınmış, ayrıca üç ülkenin merkez
bankaları ve bankacılık sistemleri karşılaştırılmıştır. Çalışmanın amacı; Türkiye, Özbekistan ve Kazakistan
arasındaki ekonomik ve ticari ilişkilerin güçlenmesi yönünde yapılabileceklerin ve bu süreçte ülke merkez
bankalarının ve bankacılık sistemlerinin rolünü ortaya koymaktır. Çalışmada, Türkiye’nin çeşitli dünya ülkeleri
ile önemli ekonomik ve ticari ilişkilerinin bulunduğu ve finansal sisteminin güçlü bir yapıda olduğu
anlaşılmıştır. Buna karşın Özbekistan ve Kazakistan’ın, ekonomik ve ticari açıdan Türkiye ile daha sıkı ilişki
içinde olduğu, finansal sistemlerinin yeterince gelişmediği ve Türkiye’nin söz konusu ülkeler açısından stratejik
ve vazgeçilmez bir paydaş olduğu sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Orta Asya, Ekonomik Yapı, Dış Ticaret, Merkez Bankası, Bankacılık Sistemi

Kaynakça

• AKKAPLAN, Mert. (2014). “İhracat Teşvikleri Ve Türk Eximbank’ın Türkiye’nin İhracatına Etkileri”. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ufuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İşletme Anabilim Dalı. Uluslararası Ticaret ve Finansman Yüksek Lisans Programı. Ankara.
• AKSOY, M. Suat & KULA, Ferit. (2006). “Girişimcilerin Türk Cumhuriyetlerinde Yatırım Niyetlerini Etkileyen Faktörler: Kayserili Girişimciler Üzerine Bir Araştırma”. Kırgızistan – Türkiye Manas Üniversitesi İ.İ.B.F. Uluslararası Girişimcilik Kongresi. Dizi: 11. No: 86. Bişkek. 25-27 Mayıs, 399-400.
• AKYURT, İbrahim Zeki. (2011). Ülke Derecelendirme Sisteminin Markov Zinciri İle Analizi. Isletme Iktisadi Enstitüsü Yönetim Dergisi,22(69), 45-60.
• ALKİN, Erdoğan, YILDIRIM, Kemal & ÖZER, Mustafa. (2005). İktisada Giriş. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi. Anessov, Olzhas (2015). “Kazakistan ve Türkiye Ticari ve Ekonomik İlişkilerinin Büyümeye Katkıları”. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İktisat Anabilim Dalı. Uluslararası İktisat Bilim Dalı. İstanbul.
• ARAS, Güler. (1996). Ticari Bankalarda Kredi Portföyünün Yönetimi. Yayın No. 30. Ankara. SPK Yayınları.
• BDDK – Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu. (2016).Türk Bankacılık Sektörü Temel Göstergeleri. Genel Görünümü. Veri ve Sistem Yönetimi Daire Başkanlığı.
• BİLGİN, Gazi. (2002). “Rusya Krizinin Orta Asya Türk Cumhuriyetleri’ne Etkisi”. http://www.circassiancenter. com/cc-turkiye/tarih/171_rusyakrizinin.htm, Erişim Tarihi: 17.03.2017.
• BİLİR, Hakan & KULALI, İhsan. (2014). “İşletme Değeri ve Özkaynak Çarpanlarının Karşılaştırılmalı Analizi”. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(1), 38-64.
• BİST – Borsa İstanbul A.Ş.. http://www.borsaistanbul.com/, Erişim Tarihi: 22.04.2017.
• BULUT, Remzi. (2016). “Medeniyetin Beşiği Özbekistan’ın Sosyo–Ekonomik Yapısı”. Ayrıntı Dergisi, 3(36), 57-61.
• CBU - The Central Bank of The Republic of Uzbekistan. (2017). http://www.cbu.uz, Erişim Tarihi: 22.03.2017.
• CBU - The Central Bank of The Republic of Uzbekistan. (2017). http://www.cbu.uz/en/o-banke/pravovoy- status-i-funktsii/, Erişim Tarihi: 22.03.2017.
• COJOCARU, Laura, FALARİS, Evangelos, HOFFMAN, Saul & MİLLER, Jeffrey. (2016). “Financial System Development and Economic Growth in Transition Economies: New Empirical Evidence From The
• CEE and CIS Countries”. Emerging Markets Finance and Trade, 52(1), 223-236.
• ÇEŞTEPE, H. & YILDIRIM, E. (2016). “Türkiye’de Finansal Gelişme Ve Ekonomik Büyüme İlişkisi”. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, ICAFR 16 Özel Sayısı, 12-26.
• DEİK – Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu. (2012(a)). “Kazakistan Bülteni”. İstanbul, 1-17.
• DEİK – Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu. (2012(b)). “Özbekistan Ülke Bülteni”. İstanbul. Türk Özbek İş Konseyi, 1-20.
• DEMİRTEPE, M. Turgut & BOZBEY, İzzet Ahmet. (2013). “Özbekistan ve “Arap Baharı”: Anna Karenina İlkesi ya da Potansiyel Bir “Devrim” in İmkânı”. Uluslararası Hukuk ve Politika, (33), 89-121.
• DPT – Devlet Planlama Teşkilatı. (2000). “Türkiye ile Türk Cumhuriyetleri ve Bölge Ülkeleri İlişkileri”. Ankara. Özel İhtisas Komisyonu Raporu.
• Dünya Bankası, World Data Bank. http://databank.worldbank.org/data/reports.aspx?source=2&series=NY. GDP.MKTP.CD&country=KAZ, Erişim Tarihi: 14.02.2017.
• Dünya Bankası, World Data Bank. http://databank.worldbank.org/data/reports.aspx?source=2&series=FB. AST.NPER.ZS&country=TUR,KAZ,UZB#, Erişim Tarihi: 14.02.2017.
• Dünya Bankası, World Data Bank. http://databank.worldbank.org/data/reports.aspx?source=2&series=NY. GDP.PCAP.CD&country=KAZ,TUR,UZB#, Erişim Tarihi: 14.02.2017.
• Dünya Bankası, World Data Bank. http://databank.worldbank.org/data/reports.aspx?source=2&series=SL. UEM.TOTL.ZS&country=KAZ#, Erişim Tarihi: 14.02.2017.
• Dünya Bankası, World Data Bank. http://databank.worldbank.org/data/reports.aspx?source=2&series=FP. CPI.TOTL.ZG&country=KAZ,TUR,UZB#, Erişim Tarihi: 14.02.2017.
• Ercan, Salih & Gökdeniz, İsmail. (2009). “Girişimciliğin Gelişim Süreci ve Girişimcilik Açısından Kazakistan”. Bilig. Bahar, (49), 59-80.
• Fitch Ratings. https://www.fitchratings.com/site/turkey, Erişim Tarihi: 14.04.2017.
• GÖÇER, İsmet, MERCAN, Mehmet & BÖLÜKBAŞ, Mehmet. (2015). “Bankacılık Sektörü Kredilerinin İstihdam Ve Ekonomik Büyüme Üzerindeki Etkileri: Türkiye Ekonomisi İçin Çoklu Yapısal Kırılmalı Eş Bütünleşme Analizi”. Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 33(2), 65- 84.
• GÜR, Timur Han & ÖZTÜRK, Hüseyin. (2011). “Ülke Riski, Derecelendirme Kuruluşları, Aksaklıklar ve Yeni Düzenlemeler”. Sosyoekonomi, 16(16), 69-92.
• ISMAYİLOV, Elnur & BUDAK, Türkan. (2015). Bağımsızlık Sonrası Kazakistan’ın Enerji Politikası. BİLGESAM Analiz/Enerji. Yayın No. 1189. Şubat.
• ITC – International Trade Center. (2017). “Trade Map”. http://www.ITC, Trade Map.org/Product_Sel- Country_TS.aspx, Erişim Tarihi: 14.02.2017.
• İTO - İstanbul Ticaret Odası. (1992). “Özbekistan”. Yayın No. 1992-26. KEİB / BDT Araştırma Dizisi No. 4. Hazırlayan: Zehra Mumcu. İstanbul.
• KABASAKAL, Öner. (2001). “Türkiye’nin Türk Cumhuriyetleri İle Ekonomik ve Ticari İlişkileri”. Avrasya Etüdleri 20. Özel Sayı, 37-60.
• KAR, Muhsin & TATLISÖZ, Fatma. (2008). “Türkiye’de Doğrudan Yabancı Sermaye Hareketlerini Belirleyen Faktörlerin Ekonometrik Analizi”. KMU İİBF Dergisi, 14(1), 1-23.
• KARLUK, Rıdvan. (1999). Türkiye Ekonomisi. İstanbul. Beta Yayınları.
• KASE - Kazakhstan Stock Exchange. http://www.kase.kz/, Erişim Tarihi: 22.03.2017.
• KTO – Konya Ticaret Odası. (2008). “Özbekistan Cumhuriyeti Ülke Raporu”. Etüd-Araştırma Servisi. Eylül Sayısı.
• KÜÇÜK, Özkan. (2006). “Sovyet Dönemi Özbekistan’ın Ekonomik Durumu”. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı. Elazığ. Moody’s Investors Service. https://www.moodys.com/, Erişim Tarihi: 22.03.2017.
• NBK – National Bank of Kazakhstan. (2017). http://www.nationalbank.kz, Erişim Tarihi: 22.03.2017.
• NBK – National Bank of Kazakhstan. (2017). http://www.nationalbank.kz/?docid=164&switch=english, Erişim Tarihi: 22.03.2017.
• NURKSE, Ragner. (1970). Problems of Capital Formation in Underdeveloped Countries and Patterns of Trade and Development. Oxford University Press.
• ÖZMEN, Erdal. (2014). “Reel Döviz Kuru ve Türkiye Dış Ticaret Dinamikleri”. Economic Research Center Working Papers in Economics, 14(12), 1-138.
• ÖZYETGİN, A. M. (2006). “Tarihten Bugüne Türk Dili Alanı”. Academia, 1-27.
• PRADHAN, Rudra, ARVİN, Mak, NORMAN, Neville & NISHIGAKI, Yasuyuki. (2014). “Does Banking Sector Development Affect Economic Growth And Inflation? A Panel Cointegration And Causality Approach”. Applied Financial Economics, 24(7), 465-480.
• SARAY, Mehmet. (2004). Kazakların Uyanışı. Ankara. Tika Yayınları.77.
• SAYGILI, Şeref, CİHAN, Cengiz, YALÇIN, Cihan & HAMSİCİ, Türknur. (2010). Türkiye ve İmalat Sanayiinin İthalat Yapısı. TCMB Çalışma Tebliği. No. 10/02.
• SEYİDOĞLU, Halil. (2001). Uluslararası İktisat. Geliştirilmiş 14.b. İstanbul. Güzem Yayınları.
• SOMUNCUOĞLU, Anar. (2001). “Özbekistan’ın Gelişme Stratejisi”. Avrasya Dosyası Özbekistan Özel, 7(3), 19-20. Standard & Poor’s. https://www.standardandpoors.com/en_US/web/guest/home, Erişim Tarihi: 02.04.2017.
• SUNGUR, Turgut. (1999). Bankacılar için Banka Tekniği İşlemleri. 4.b. Ankara. Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü Yayını.
• T.C. Dışişleri Bakanlığı (2017). “Türk Ekonomisinin Genel Görünümü”. http://www.mfa.gov.tr/turk-ekonomisindeki- son-gelismeler.tr.mfa, Erişim Tarihi: 17.03.2017.
• T.C. Dışişleri Bakanlığı. http://www.mfa.gov.tr, Erişim Tarihi: 14.02.2017.
• T.C. Dışişleri Bakanlığı. (2017). “Dış Politika”. http://www.mfa.gov.tr/sub.tr.mfa?ede60537-9169-4b35- a43b-1471fc7eaf08, Erişim Tarihi: 14.02.2017.
• T.C. Dışişleri Bakanlığı. http://www.mfa.gov.tr/kazakistan-cumhuriyeti-ekonomisi.tr.mfa, Erişim Tarihi: 17.03.2017.
• T.C. Ekonomi Bakanlığı (2017). http://www.ekonomi.gov.tr, Erişim Tarihi: 28.03.2017.
• TBB – Türkiye Bankalar Birliği. https://www.tbb.org.tr/tr, Erişim Tarihi: 05.04.2017.
• TBTM - T.C. Taşkent Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği. (2015). 2014 Yılı Özbekistan’ın Genel Ekonomik Durumu ve Türkiye İle Ekonomik-Ticari İlişkileri. Taşkent. Nisan.
• TCMB – Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası. (2008). Dünden Bugüne Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası. Ankara.
• TCMB – Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası. https://www.tcmb.gov.tr, Erişim Tarihi: 28.03.2017. The Eurasia Center. (2016(a)). “Uzbekistan Country Report”. Washington, 1-5. https://eurasiacenter.org/ country-reports/Central%20Asia/EC-Uzbekistan-Country-Report.doc, Erişim Tarihi: 02.03.2017.
• The Eurasia Center. (2016(b)). “Kazakhstan Country Report”. Washington, 1-5. https://eurasiacenter.org/ country-reports/Central%20Asia/EC-Kazakhstan-Country-Report.doc, Erişim Tarihi: 02.03.2017.
• The Maastricht Treaty. (1992). “Provisions Amending The Treaty Establishing The European Economic Community With A View To Establishing The European Community”. Maastricht. 7 February. http://www.aedh.eu/plugins/fckeditor/userfiles/file/Textes%20UE/Treaty_of_Maastricht.pdf, Erişim Tarihi: 03.04.2017.
• The Maastricht Treaty. (1992). Treaty of Maastricht on European Union.
• The Stability and Growth Pact. (1997). European Central Bank.
• The World Bank. (2016). “Kazakhstan Country Snapshot”. http://pubdocs.worldbank.org/ en/428091475782001230/Kazakhstan-Snapshot-Oct2016FINAL.pdf, Erişim Tarihi: 30.03.2017.
• Trading Economics. http://tr.tradingeconomics.com/countries, Erişim Tarihi: 14.02.2017.
• TUİK – Türkiye İstatistik Kurulu. http://www.tuik.gov.tr, Erişim Tarihi: 14.02.2017.
• TURAN,Fatih & ÖZDEMİR, Atakan. (2002). “Türkiye-Türk Cumhuriyetleri Ticari ve Ekonomik İlişkileri Hakkında Değerlendirme”. http://www.dtm.gov.tr/ead/DTDERGI/ocakozel2002/fatih.htm, Erişim Tarihi: 14.12.2007.
• TURKKON – Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Konseyi. (2017), “Genel Bilgi”. http://www.turkkon.org/ tr-TR/genel_bilgi/1/10, Erişim Tarihi: 02.03.2017.
• UNDP - United Nations Development Programme. (2015). İnsani Gelişme Raporu 2015. New York. Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı. Ed. Faik Uyanık ve Nazife Ece, Çev. Gizem Tezyürek.
• UNESCAP - United Nations Economic and Social Commission for Asia and the Pacific. (2003). “Regional Raund Table on Foreign Direct Investment for Cental Asia: Investment Climate in Kazakhstan Country Report”. 3-4 Nisan. Tajikistan. United Nations Economic and Social Commission For Asia and The Pacific, 4-8.
• UTBank – Uzbekistan Turkish Bank. http://utbank.uz/tr/content/genel-bilgiler, Erişim Tarihi: 05.04.2017.
• UTKULU, Utku. (2005). Türkiye’nin Dış Ticareti ve Değişen Mukayeseli Üstünlükler. Yayın No. 09.1600.0000.000 / DK.05.055.389. İzmir. Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları.
• UZSE – Uzbekistan Stock Exchange. https://www.uzse.uz/, Erişim Tarihi: 05.04.2017.
• VALICKOVA, Petra, HAVRANEK, Thomas & HORVATH, Roman. (2015). “Financial Development and Economic Growth: A Meta‐Analysis”. Journal of Economic Surveys, 29(3), 506-526.
• WOODFORD, Michael. (2003). Interest and Prices. USA. Princeton University Press. Chapter 1. “The Return of Monetary Policy Rules”, 1-58.
• World Economic Forum. (2016). The Global Competitiveness Report 2016–2017. Ed. Klaus Schwab. Cenevre.
• YILDIRIM, Ertuğrul. (2015). “İhracata Dayalı Büyüme İllüzyon Mu? Simetrik ve Asimetrik Nedensellik Testlerinden Kanıtlar”. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi. 8(15), 21-39.
• YILMAZ, Cahit. (2014). “Banka Kredileri ve Büyüme İlişkisi”. Üretim Ekonomisi Kongresi, 21-22 Mart, 1-8. https://www.iku.edu.tr/upp/8562/files/Cahit-Y%C4%B1lmaz(1).pdf, Erişim Tarihi: 05.04.2017.
• YÜKSELER, Zafer & TÜRKAN Ercan. (2008). Türkiye’nin Üretim ve Dış Ticaret Yapısında Dönüşüm: Küresel Yönelimler ve Yansımalar. TÜSİAD, Yayın No: TÜSİAD-T/2008-02/ 453.
• ZAİM, Sabahattin. (1997). Çalışma Ekonomisi. Genişletilmiş 10.b. İstanbul. Filiz Kitabevi. Ziraat Bankası. http://www.ziraat.com.tr/interaktifRaporlar/2012/tr/m-1-12.html, Erişim Tarihi: 05.04.2017.