TÜRKİYE’DE 2001 EKONOMİK KRİZİ ÖNCESİ VE SONRASINDA REEL DÖVİZ KURU DEĞİŞİMLERİNİN ÖDEMELER DENGESİNE ETKİLERİ

Yıl 2018, Cilt: 10 Sayı: 19, 197 - 230, 01.07.2018

Umut Akduğan Seyhun Doğan

https://doi.org/10.14784/marufacd.502118

Öz

Bu çalışma, Türkiye’de 2001 Ekonomik Krizi öncesi ve sonrasında reel döviz kuru değişimlerinin ödemeler

dengesi üzerinde yarattığı etkilerin ortaya konulmasını amaçlamıştır. Bu doğrultuda; 1996-2015 dönemine ilişkin

seriler, dalgalı döviz kuruna geçiş öncesi ve sonrası şeklinde iki dönem halinde kullanılmıştır. Analizde kullanılan

değişkenler, reel döviz kuru, cari işlemler dengesi, dış ticaret dengesi, ithalat, ihracat, doğrudan yatırımlar,

portföy yatırımları ve resmi rezervler şeklinde belirlenmiştir. Öncelikle serilerin durağanlık dereceleri, hem

geleneksel hem de yapısal kırılmaların dikkate alındığı birim kök testleri yardımıyla belirlenmiş; daha sonra,

kırılmalardan arındırılmış ve durağan serilerle VAR modelleri oluşturulmuştur. Analizlerin sonucunda; kriz

öncesi dönemde, reel döviz kuru değişimlerinin cari işlemler dengesi, doğrudan yatırımlar ve resmi rezervler

üzerinde; kriz sonrası dönemde ise, ithalat üzerinde önemli etkilerinin olduğu tespit edilmiştir. Elde edilen bulgular,

Türkiye’de reel döviz kuru temelli politikaların, dış ticaret dengesini ve dolayısıyla, cari işlemler dengesini

sağlamaya yardımcı olabileceğini göstermiştir.

Anahtar Kelimeler

Reel Döviz Kuru, Ödemeler Dengesi, VAR Analizi, Etki-Tepki Fonksiyonları, Varyans Ayrıştırma

Kaynakça

• AKTAŞ, Cengiz. (2010). “Türkiye’de Reel Döviz Kuru ile İhracat ve İthalat Arasındaki İlişkinin VAR Tekniğiyle Analizi”, Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(11), ss.123-140. ALTINAY, Galip & KARAGÖL, Erdal. (2005). “Electricity Consumption and Economic Growth: Evidence from Turkey”, Energy Economics, 27. pp.849-856. ALTINTAŞ, Halil & ÇETİN, Rahmi. (2008). “Türkiye’de Dış Ticaret Dengesi Belirleyicilerinin Sınır Testi Yaklaşımıyla Öngörülmesi:1989-2005”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 63(4), ss.29-64. AY, Ahmet, ÜÇLER, Gülbahar & KOÇAK, İsmail. (2009). “Reel Döviz Kuru Dalgalanmalarının Dış Ticaret Üzerine Etkisinin Sınır Testi Yaklaşımı İle Analizi: 1996-2006 Türkiye Örneği”, Selçuk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 9(17), ss.51-67. AY, Ahmet & ÖZŞAHİN, Şerife. (2007). “J Eğrisi Hipotezinin Testi: Türkiye Ekonomisinde Reel Döviz Kuru ve Dış Ticaret Dengesi İlişkisi”, Uludağ Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 26(1), ss.1-23. BOZKURT, Hilal. (2013). Zaman Serileri Analizi, 2. Baskı, Ekin Yayınevi, Bursa. BRADA, Josef C., KUTAN, Ali M. & ZHOU, Su. (1997). “The Exchange Rate and The Balance of Trade: The Turkish Experience”, The Journal of Development Studies, 33(5), pp.675-692. ÇİFTÇİ, Necati. (2014). “Türkiye’de Cari Açık, Reel Döviz Kuru ve Ekonomik Büyüme Arasındaki İlişkiler: Eş Bütünleşme Analizi”, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14(1), ss.129-142. DARNELL, Adrian C. (1990). Dictionary of Econometrics, Edward Elgar Pub., England. ENDERS, Walter. (2003). Applied Econometric Time Series, Second Edition, John Willey & Sons Inc., USA. ERKILIÇ, Serdar (2006). Türkiye’de Cari Açığın Belirleyicileri, TCMB Uzmanlık Yeterlilik Tezi, TCMB İstatistik Genel Müdürlüğü, Ankara. GÖÇER, İsmet & ELMAS, Bekir. (2013). “Genişletilmiş Marshall-Lerner Koşulu Çerçevesinde Reel Döviz Kuru Değişimlerinin Türkiye’nin Dış Ticaret Performansına Etkileri: Çoklu Yapısal Kırılmalı Zaman Serisi Analizi”, BDDK Bankacılık ve Finansal Piyasalar, 7(1), ss.137-157. GRANGER, Clive W. J. & NEWBOLD, Paul. (1977). Forecasting Economic Time Series, Academic Press, New York. GRANGER, Clive W. J. (1969). “Ivestigating Causal Relations by Econometric Models and Cross-spectral Methods”, Econometrica, 37(3), pp.428-429. GRIFITHS, William E., CARTER, Hill R. & JUDGE, George C. (1993). Learning and Practicing Econometrics, John Willey&Sons Inc., New York. GUJARATI, Damodar N. (2006). Temel Ekonometri, Çev. Ümit Şenesen ve Gülay G. Şenesen, 4. Basım, Literatür Yayıncılık, İstanbul. GÜNEŞ, Şahabettin. (2013). “The Effect of Exchange Rates On The International Trade in Turkey”, European Journal of Economic and Political Studies, 6(1), pp.85-95. GÜRİŞ, Burak & KIRAN, Burcu. (2007). “Reel Faiz Oranı ve Reel Döviz Kurunun Kısa Vadeli Sermaye Hareketlerine Etkileri: Sınır Testi Yaklaşımı”, İktisat, İşletme ve Finans Dergisi, 22(255), ss.85-94. İNANDIM, Şeyda (2005). Kısa Vadeli Sermaye Hareketleri İle Reel Döviz Kuru Etkileşimi: Türkiye Örneği, TCMB Uzmanlık Yeterlilik Tezi, TCMB Piyasalar Genel Müdürlüğü, Ankara. KIRAN, Burcu. (2007). “Türkiye’de Reel Döviz Kuru ile Kısa ve Uzun Vadeli Sermaye Hareketleri İlişkisi”, Marmara Üniversitesi İ. İ. B. F. Dergisi, 22(1), ss.269-283. KIZILDERE, Celal, KABADAYI, Burhan & EMSEN, Selçuk Ö. (2014). “Dış Ticaretin Döviz Kuru Değişimlerine Duyarlılığı: Türkiye Üzerine Bir İnceleme”, International Journal of Economic and Administrative Studies, 6(12), ss.39-54. KOOP, Gary, PESARAN, H. Hashem & POTTER, Simon M. (1996). “Impulse Response Analysis in Nonlinear Multivariate Models”, Journal of Econometrics, 74(1), pp.119-147. LEE, Junsoo & STRAZICICH, Mark C. (2004). “Minimum LM Unit Root Test With One Structural Break”, Appalachian State University Working Papers, 4(17), pp.1-15. LEE, Junsoo & STRAZICICH, Mark C. (2003). “Minimum Lagrange Multiplier Unit Root Test With Two Structural Breaks”, Review of Economics and Statistics, 85, pp.1082-1089. PATTERSON, Kerry. (2000). An Introduction to Applied Econometrics: A Time Series Approaches, First Published, Macmillan, London. PEKER, Osman & HOTUNLUOĞLU, Hakan. (2009). “Türkiye’de Cari Açığın Nedenlerinin Ekonometrik Analizi”, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 23(3), ss.221-237. PESARAN, H. Hashem & SHIN, Yongcheol. (1998). “Generalized Impulse Response Analysis in Linear Multivariate Models”, Economics Letters, 58, pp.17-29. SCHMIDT, Peter & PHILLIPS, Peter C. B. (1992). “LM Tests For A Unit Root in The Presence of Deterministic Trends”, Oxford Bulletin of Economics and Statistics, 54(3), pp.257-287. TARI, Recep. (2015). Ekonometri, 11. Baskı, Umuttepe Yayınları, Kocaeli. WARNE, Anders. (2015). “Lecture Notes on Structural Vector Autoregression”, (Çevrimiçi) http://www.bseu.by/russian/faculty5/stat/docs/4/lecture_notes.pdf (Erişim Tarihi: 14.11.2015). YAMAK, Rahmi & KORKMAZ, Abdurrahman. (2005). “Reel Döviz Kuru ve Dış Ticaret Dengesi İlişkisi”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Ekonometri ve İstatistik Dergisi, 2, ss.16-38. YAPRAKLI, Sevda. (2010). “Türkiye’de Esnek Döviz Kuru Rejimi Altında Dış Açıkların Belirleyicileri: Sınır Testi Yaklaşımı”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 65(4), ss.141-163. YAPRAKLI, Sevda. (2006). “Türkiye’de Doğrudan Yabancı Yatırımların Ekonomik Belirleyicileri Üzerine Ekonometrik Bir Analiz”, Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 21(2), ss.23-48. YAVUZ, Nilgün, GÜRİŞ, Burak & KIRAN, Burcu. (2010). “Reel Döviz Kurunun Dış Ticaret Dengesine Etkisi: Türkiye İçin Marshall-Lerner Koşulunun Testi”, İktisat İşletme ve Finans, 24 (287), ss.69-90. YILMAZ, Ömer & KAYA, Vedat. (2007). “İhracat, İthalat ve Reel Döviz Kuru İlişkisi: Türkiye İçin Bir VAR Modeli”, İktisat, İşletme ve Finans Dergisi, 22(250), ss.69-84. ZENGİN, Ahmet. (2001). “Reel Döviz Kuru Hareketleri ve Dış Ticaret Fiyatları (Türkiye Ekonomisi Üzerine Ampirik Bulgular)”, Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 2(2), ss.27-41.