Hicri 4. ve 5. Yüzyıllarda Yazılmış Hisbe Eserlerinin Analitik Bir İncelemesi

Yıl 2024, Cilt: 4 Sayı: 1, 42 - 59, 30.06.2024

Bahjt Mouhamd Almoustafa

https://doi.org/10.58686/marufiktisat.1494750

Öz

Hisbe kurumunun tohumları Hz. Peygamber (sav) zamanında atılmış ve onun pazarlarda yaptığı bazı uygulamalarla ortaya çıkmıştır. İlk başta herhangi bir ismi ya da özel bir düzeni olmayan bu sistem; Râşid Halifeler döneminde gelişmeye başlayarak Emeviler ve Abbâsîler dönemlerinde de bu gelişimini devam ettirmiştir. Öyle ki, sonunda diğer kurumlardan ayrılarak kendi memurları ve şehirlerde görevlileri olan müstakil bir kurum haline gelmiştir. Daha sonra hisbe, fıkıh kitaplarında yerini almış ve âlimler kitaplarının bazı bölümlerinde ona değinmeye başlamışlardır. Ardından, hisbeye dâir müstakil eserlerin telif edildiği aşamaya geçilmiş ve Atrûş, Şeybânî, İbn Bessâm ve İbnu’l-Uhve gibi birçok müellif hisbeye dâir müstakil kitaplar kaleme almışlardır. Bu çalışma da, hicrî IV-V. asırlara odaklandığından hisbeye dâir yazılan müstakil eserleri ve müstakil hisbeye dâir yazılmasa da hisbe konusuna önem verip ona bir bölüm ayıran ve teorik hisbe kitapları kategorisinde olan kitapların incelemesini içermektedir. Çalışmada; Atrûş, Hallâl, Mâverdî ve Ebu Ya’lâ’ya âit bu kitaplar analiz edilip tanıtılmış ve bu müelliflerin kitaplarında izledikleri telif yöntemleri incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hisbe, Dördüncü ve Beşinci Hicri Yüzyıl, Hisbe Eserleri, Muhtesip

An Analytical Study of Hisba Works Written in the 4th and 5th Centuries Hijri

Öz

The institution of Hisba began during the time of the Prophet Muhammad (peace be upon him) and manifested through his actions in the markets, without being formally named or established as a specific system. Over time, it evolved from the era of the Rightly Guided Caliphs to the Umayyad and then the Abbasid periods, until Hisba became independent from other systems and developed into an autonomous system with its own officials and workers in the city. Subsequently, Hisba began to be included in jurisprudential books, where scholars dedicated sections of their works to it. This led to a new phase where independent works on Hisba emerged, resulting in specialized books on the subject such as those by Al-Atrash, Al-Shizari, Ibn Bassam, and Ibn Al-Ukhuwwa.

This study focuses on examining independent Hisba books or those that gave significant importance to Hisba by dedicating a chapter to it. These works fall under the category of theoretical Hisba books. The study specifically targets the 4th and 5th Hijri centuries, analyzing the books, introducing them, and studying their methodologies. The books examined in this study include those by Al-Atrash, Al-Khallal, Al-Mawardi, and Abu Ya’la.

Anahtar Kelimeler

Hisba, Fourth and Fifth Century Hijri, Works of Hisba, Mukhtesip

Kaynakça

• Buhârî, E. A. M. b. İ. b. İ. (2002). Sahîhu’l-Buhârî (1. bs.). Dımaşk: Dâr İbn Kesîr.
• Ebu Davud, S. b. E. b. İ. b. B. el-Ezdî es-Sicistânî. (2009). Sünenu Ebî Dâvûd. (Ş. Arnavut, Ed.) (1. bs.). Daru’r-Risâleti’l-Âlemiyye.
• Ebû Ya’lâ, M. b. H. el-Ferrâ. (2013). El-Emr bi’l-Ma’rûf ve’n-Nehy Ani’l-Münker. (Ö. E.-M. en-Nu’aymî, Ed.). Suudi Arabistan: Câmi’atu Ümmi’l-Kurâ.
• Ebu Ya’lâ, M. b. H. el-Ferrâ. (t.y.). El-Ahkâmu’s-Sultâniyye. (M. H. el-Fakî, Ed.). Beyrut-Lübnân: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• el-Atrûş, en-N. li’l-H. H. b. A. (2002). El-İhtisâb. (A. A. Cedbân, Ed.) (1. bs.). Yemen: Mektebetu’t-Turâsi’l-İslâmî.
• el-Gazzâlî, E. H. M. b. M. b. M. b. A. et-Tûsî eş-Şâfi’î. (2004). İhyâu Ulûmiddîn (2. bs.). Halep: Dâru’l-Va’y.
• el-Mâverdî, E.-H. A. b. M. b. H. el-Basrî. (2006). El-Ahkâmu’s-Sultâniyye. (A. Câd, Ed.) (1. bs.). Kâhire: Dâru’l-hadîs.
• el-Mübârek, M. (1970). Arâ İbn Teymiyye fi’d-Devleti ve Medâ Tedâhulihâ fi’l-Mecâli’l-İktisâdî. Dâru’l-fikr.
• El-Avdî, R. (1984). Tahlîl İktisâdî li-Kitâbi’l-Ahkâmi’s-Sultâniyye li’l-Mâverdî. El Ezher Üniversitesi—Saleh Abdullah Kamel Araştırma ve İslami Araştırma Çalışmaları Merkezi, 1(1), 101-118.
• El-Hallâl, el-İ. E. B. A. b. M. b. H. (2003). El-Emr bi’l-Ma’rûf ve’n-Nehy Ani’l-Münker. (Y. Murâd, Ed.) (1.bs.). Beyrut-Lübnân: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• El-Hatîb el-Bağdâdî, el-İ. el-H. E. B. A. b. A. b. S. (2001). Târîhu Medîneti’s-Selâm (Târîhu Bağdâd). (B. A. Ma’rûf, Ed.) (1. bs.). Beyrut-Lübnân: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî.
• en-Nesâî, A. b. A. b. Ş. b. A. b. S. b. B. b. D., Ebu Abdirrahmân en-Nesâî. (2001). Es-Sunenu’l-Kubrâ. (H. A. Şilbî, Ed.). Muessesetu’r-Risâle.
• er-Râzî, M. b. E. B. (t.y.). MUHTÂRÜ’s-SIHÂH.
• es-Sünâmî, Ö. b. M. b. İ. (1986). Nisâbu’l-İhtisâb. (M. S. M. Useyrî, Ed.) (1. bs.). Mekke: Mektebe- tu’t-Tâlib el-Câmi’î.
• Es-Sem’ânî, A. b. M. b. M. et-Temîmî. (t.y.). El-Ensâb. (A. b. el-Mu’allimî el-Yemânî, Ed.). Haydarabad: Dâiratu’l-Me’ârifi’l-Osmâniyye.
• et-Tırmizî, M. b. Î. b. S. b. M. es-Sülemî el-Bûğî et-Tırmizî. (1996). Sunenu’t-Tırmizî. (B. A. Ma’rûf, Ed.) (1. bs., C. 1-6). Beyrut-Lübnân: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî.
• ez-Zebîdî, M. b. M. b. A. el-Murtezâ. (t.y.). Tâcu’l-Arûs Min Cevâhiri’l-Kâmûs. Kuveyt Baskıs.
• Ez-Zehebî, Ş. M. b. A. b. O. b. K. (1982). Siyeru A’lâmi’n-Nubelâ. (Ş. el-Arnavut, Ed.). Beyrut-Lübnân: Muessesetu’r-Risâle.
• Ez-Zehebî, Ş. M. b. A. b. O. b. K. (2006). Siyeru A’lâmi’n-Nubelâ. (Ş. el-Arnavut, Ed.). Kahire: Dâru’l-Hadîs.
• Ez-Zirikli, H. b. M. b. M. b. A. b. F. (2002). El-A’lâm. Beyrut-Lübnân: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn.
• Felâh, İ. (2014). Dirâse Tahlîliyye li-Hayâti’n-Nâsır el-Kebîr Min Vicheti Nazarin Ahlâkiyye ve Sekâfiyye. Uluslararası El Nasser El Kebir el-Atrûş Konferansı, sunulmuş bildiri, İran: el-Mecma’u’l-Âlemî li-Ehli’l-Beyt.
• Hacı Halife, A. (t.y.). Keşfu’z-Zunûn an Esâmi’l-Kutubi ve’l-Funûn. (M. Ş. Yaltkaya ve R. B. Kilisli, Ed.). Beyrut-Lübnân: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî.
• Hamîd, V. A. (2012). El-Cevânibu’l-Mâliyye fî Kitâbi’l-Ahkâmi’s-Sultâniyye ve’l-Vilâyâti’d-Dîniyye li- Ebi’l-Hasen el-Mâverdî. Mecelletu Kulliyeti’l-Âdâb, 2(102).
• İbn Haldûn, A. b. M. (2004). Mukaddimetu İbn Haldûn. (A. b. M. Dervîş, Ed.) (1. bs.). Dâr Ya’rub.
• İbn Mâce, E. A. M. b. Y. er-Rab’î el-Kazvînî. (2009). Sünen-i İbn Mâce. (M. F. Abdülbâkî, Ed.). Mısır: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî.
• İbn Manzûr, C. M. M. (t.y.). Lisânu’l-Arab. Suudi Arabistan: Dâr Âlemi’l-Kutub.
• İbn Teymiyye, A. b. A. (t.y.). El-Hisbe fi’l-İslâm. Beyrut-Lübnân: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• İbnu’l-Esîr, A. b. M. b. A. b. A. eş-Şeybânî el-Cezerî. (1987). El-Kâmil fi’t-Târîh. (A. el-Kâdî Ebu’l-Fidâ, Ed.) (1. bs.). Beyrut-Lübnân: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Mûsevî, C. ve Ebûî Mehrîzî, M. R. (2019). Dirâse Tahlîliyye fî Muellefâti’n-Nâsır el-Atrûş. Şiiliğin tarihi üzerine araştırma Dergisi, (2).