Türk Hukukunda Aşırı İfa Güçlüğü ve Toplu İş Sözleşmesine Uygulanabilirliği

Yıl 2017, Cilt: 23 Sayı: 3, 613 - 642, 15.12.2017

Pelin Çavdar Aybüke Karaca

Öz

Sözleşmeler hukukunun temel prensiplerinden bir tanesi sözleşmeye

bağlılık ilkesidir. Ancak TBK md.138' de düzenlenen aşırı ifa

güçlüğü durumunda bu ilkeye mutlak şekilde bağlı kalınması sözleşme

adaleti ilkesine ters düşer ve sözleşmenin değişen koşullara uyarlanması

veya bu mümkün olmazsa sona erdirilmesi gerekir. Bu kurumun şartları,

öngörülemeyen olağanüstü bir durumun ortaya çıkması, durumun

borçludan kaynaklanmamış olması, sözleşmenin yapıldığı sırada mevcut

olan olguların dürüstlük kuralına aykırı düşecek derecede borçlu

aleyhine değişmiş olması ve borçlunun borcunu ifa etmemiş veya ifanın

güçleşmesinden doğan haklarını saklı tutarak ifa etmiş olmasıdır.

Aşırı ifa güçlüğünün toplu iş sözleşmesine uygulanıp uygulanamayacağı

da ayrı bir tartışma konusudur. Toplu iş sözleşmesi özerkliği,

işçi sendikası ile işveren ya da işveren sendikasının devlet müdahalesi

olmaksızın bağımsız olarak hukuki ilişkilerini düzenlemesidir. Bu özerklik,

kollektif bir özerklik olup taraflar haricinde toplu iş sözleşmesine

müdahale edilmemesini de beraberinde getirir. Ancak, adalet ve çalışma

barışının korunması, borçlunun mahvı gibi gerekçelerle toplu iş

sözleşmesine de TBK md. 138'deki hususlar uygulanmalı ve hakimin

müdahalesi mümkün olmalıdır.

Anahtar Kelimeler

aşırı ifa güçlüğü, pacta sund servanda, clausula rebus sic stantibus, işlem temelinin çökmesi ilkesi, sözleşmenin uyarlanması, sözleşmenin sona ermesi, toplu iş sözleşmesi, toplu sözleşme özerkliği

Kaynakça

• Aktay, Nizamettin, Toplu İş Sözleşmesi, Ankara 2000.
• Akyol, Şener, Dürüstlük Kuralı ve Hakkın Kötüye Kullanılması Yasağı, İstanbul 1995.
• Alpagut, Gülsevil, Toplu İş Sözleşmesinde İşlem Temelinin Çökmesi, İstanbul 2002.
• Antalya, Gökhan, Borçlar Hukuku Genel Hükümler Cilt I, İstanbul 2015.
• Antalya, Gökhan, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Cilt III, İstanbul 2017. (Antalya, İfa)
• Antalya, Gökhan, Topuz, Murat, Medeni Hukuk – Giriş, Temel Kavramlar ve Başlangıç Hükümleri, İstanbul 2015.
• Arat, Ayşe, Sözleşmenin Değişen Şartlara Uyarlanması, Ankara 2006.
• Aybay, Erdem, Mehmet, "Sözleşmenin Değişen Koşullara Uyarlanması (Yargıtay Hukuk Genel Kurulu Kararı İncelemesi"), Prof. Dr. Cevdet Yavuz'a Armağan, C:22, S:3, Cilt I, İstanbul, 2016., s. 323-349.
• Başoğlu, Başak, Türk Hukukunda ve Mukayeseli Hukukta Aynen İfa Talebi, İstanbul 2012. (Aynen İfa)
• Baysal, Başak, Aşırı İfa Güçlüğü (Tebliğ), İstanbul Bilgi Üniversitesi, Türk Borçlar Kanunu Sempozyumu, 1-2 Nisan 2011, tebliğ için bkz. Türk Borçlar Kanunu Sempozyumu, Derleyen: Murat İnceoğlu, İstanbul 2012.
• Baysal, Başak, Sözleşmenin Uyarlanması, İstanbul 2009. (Baysal, Uyarlama)
• Burcuoğlu, Haluk, Son Mahkeme Kararları ve Yargıtay Kararları Işığında Hukukta Beklenmeyen Hal ve Uyarlama, İstanbul 1995.
• Buz, Vedat, Borçlunun Temerrüdünde Sözleşmeden Dönme, Ankara 1998.
• Çelik Nuri, Caniklioğlu Nurşen, Canbolat, Talat, İş Hukuku Dersleri, İstanbul 2016.
• Çelik, Nuri, Toplu İş Sözleşmeleri ile Çalışma Koşullarının Düzenlenmesinde ve Fesih Bildirimi Sürelerinin Artırılmasında Karşılaşılan Sorunlar, Çalışma ve Toplum Dergisi, 2011/4.
• Çetinkaya, Serdar, Türk İş Hukukunda Toplu İş Sözleşmelerinin Yargı Yoluyla Uygulanabilirliği (137-169).
• Dural, Mustafa, Borçlunun Sorumlu Olmadığı Sonraki İmkansızlık, İstanbul 1976.
• Dural, Mustafa, Sarı, Suat, Türk Özel Hukuku Cilt I, Temel Kavramlar ve Medeni Kanunun Başlangıç Hükümleri, İstanbul 2015.
• Elbir, Halid Kemal, İş Hukuku, İstanbul 1987.
• Eren, Fikret, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Ankara 2017.
• Feyzioğlu, Turhan, İdare Hukukunda Emprevizyon Nazariyesi (Beklenmeyen Haller Meselesi), Ankara 1947.
• Gürsoy, Kemal, Tahir, Hususi Hukukta Clausula Rebus Sic Stantibus (Emprevizyon Nazariyesi), Ankara 1950.
• Kaplan, İbrahim, Hakimin Sözleşmeye Müdahalesi, Ankara 2007.
• Kaya, Ümmühan, "Sözleşmenin Uyarlanmasında Sonradan Değişen Şartlar ve Öngörülmezlik İlkesi", Prof. Dr. Cevdet Yavuz'a Armağan, C:22, Sayı:3, Cilt II, İstanbul, 2016., s.1569-1594.
• Kayıhan, Şaban, Ünlütepe, Mustafa, Medeni Hukuka Giriş ve Türk Medeni Kanunu'nun Başlangıç Hükümleri, Ankara 2017.
• Kılıçoğlu, Ahmet, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Ankara 2016.
• Kocayusufpaşaoğlu, Hatemi, Serozan, Arpacı, Borçlar Hukuku Genel Bölüm, İfa-İfa Engelleri-Haksız Zenginleşme, Cilt III, İstanbul 2014. (Serozan, İfa)
• Kocayusufpaşaoğlu, Necip, "İşlem Temelinin Çökmüş Sayılabilmesi için Sosyal Felaket Olarak Nitelenebilecek Olağanüstü Bir Olayın Gerçekleşmesi Şart Mıdır?" Prof. Dr. M. Kemal Oğuzman' ın Anısına Armağan, İstanbul 2000.
• Kurt, Müjde, L., Borçlunun Sorumlu Olmadığı Sonraki İmkansızlık, Ankara 2016.
• Narmanlıoğlu, Ünal, İş Hukuku, Toplu İş İlişkileri, İstanbul 2016.
• Oğuzman Kemal, Barlas, Nami, Medeni Hukuk Giriş, Kaynaklar, Temel Kavramlar, İstanbul 2017.
• Oğuzman Kemal., Öz, Turgut, Borçlar Hukuku Genel Hükümler Cilt I, İstanbul 2017. Özveri, Murat, Ekonomik Kriz Koşullarında Toplu İş Sözleşmesi Özerkliği "Uyarlama Sorunu", Ankara 1999.
• Reisoğlu, Safa, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, İstanbul 2011.
• Ritaine, Cashin, Eleanor, Baysal, Başak, "Emprevizyon, Hardship ve İşlem Temelinin Çökmesi: Pacta Sunt Servanda ve Alman-Fransız Hukuki İlişkilerinde Sözleşmelerin Uyarlanmasına Giden Yollar", İÜHFM, C.LXIII, S.1-2, 2005, s.321-342.
• Rösler Hannes, Ünver-Aydın, Tülay, "Alman ve Uluslar arası Sözleşme Hukukunda Değişen ve Öngörülemeyen Koşullar", İÜHFM., C. LXVI, S.1, 2008, s.353-364.
• Seliçi Özer, Borçlar Kanununa Göre Sözleşmeden Doğan Sürekli Borç İlişkilerinin Sona Ermesi, Fakülteler Matbaası, İstanbul 1977.
• Serozan, Rona, Sözleşmeden Dönme, İstanbul 2007.
• Serozan, Rona, "Karşılıklı Sözleşmelerde Baştan Dayatılmış veya Sonradan Oluşmuş Edimler Arası Dengesizliğin Uyarlama Yoluyla Düzeltilmesi", Prof. Dr. M. Kemal Oğuzman'ın Anısına Armağan, İstanbul 2000, s. 1013-1030.
• Sur, Melda, İş Hukuku, Toplu İlişkiler, Ankara 2017.
• Sur, Melda, Toplu İş Sözleşmesi Özerkliği ve Teşmil, Ankara 1991.
• Şahlanan, Fevzi, Toplu İş Sözleşmesi, İstanbul 1992.
• Şentürk, Ekin, "İngiliz Hukukunda Sözleşmenin Yapıldığı Andaki Koşulların Değişmesi ve Frustration Teorisi", Prof. Dr. Mustafa Dural'a Armağan, İstanbul 2013, s.1123-1137.
• Tekinay, Selahattin Sulhi, Akman, Sermet, Burcuoğlu, Altop, Atilla, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, İstanbul 1993.
• Tercier, Pierre, Pichonnaz, Pascal, Develioğlu, Murat, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, İstanbul 2016. (Develioğlu)
• Topuz, Seçkin, Türk-İsviçre ve Alman Hukukunda Denge Bozulması ve İfa Güçlüğü Durumlarında Sözleşmeye Müdahale, Ankara 2009.
• Tuncay, Can/Savaş Kutsal, Burcu, Toplu İş Hukuku, İstanbul 2015.
• Tunçomağ, Kenan/Centel, Tankut, İş Hukukunun Esasları, İstanbul 2015.
• Türker, Güray, "6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu'nda Aşırı İfa Güçlüğü", İstanbul Barosu Dergisi, Cilt:87, Sayı:6, 2013. s.137-163.
• Tüzüner, Özlem, Öz, Kerem, "Aşırı İfa Güçlüğüne İlişkin İçtihat İncelemesi", Ankara Barosu Dergisi, C:73, S.3, 2015, s.421-470.
• Ulucan, Devrim, Toplu İş Sözleşmesi Özerkliği ve Hukuki Niteliği, İstanbul 1981.