The Problem of the Legal Status of Volunteer Labour In Türkiye and a Solution Proposal

Yıl 2025, Cilt: 31 Sayı: 1, 815 - 845, 16.07.2025

Abdullah Erol

https://doi.org/10.33433/maruhad.1641377

Öz

Voluntary work is the activities carried out by individuals for social benefit without expecting any financial return. It is possible to meet the needs that the state is insufficient to meet through volunteers without imposing an additional burden on the public sector. This reality paves the way for the state, which is the largest employer, to use volunteer labour as an important resource in the provision of public services. The emergencies that Turkey has faced in recent years have transformed volunteer labor from an alternative for state institutions to an important source of labor. As a matter of fact, the Civil Participation Project conducted by the General Directorate of Civil Society Relations and the Green Book published within the scope of this project clearly demonstrate the state's view of volunteer labor.
While the state wants to make use of volunteer labor in many areas, especially in times of disaster, it tries to avoid problems that may arise especially in terms of labor law. However, the lack of a clear definition of volunteerism in Turkish legislation and abuses in practice raise serious questions about the use of volunteer labor by the state. The article analyzes the negative effects of the Green Paper's proposals to define the legal nature of volunteerism on the state and the motivation of volunteers and proposes a solution based on the concept of federation.

Anahtar Kelimeler

Federation , Green Book , Labour Law , Legal Status , Volunteer Labour

Türkiye’de Gönüllü Emeğinin Hukuki Niteliği Sorunu ve Bir Çözüm Önerisi

Öz

Gönüllü çalışma, bireylerin maddi karşılık beklemeden toplumsal fayda sağlamak amacıyla yürüttüğü faaliyetlerdir. Devletin karşılamakta yetersiz kaldığı ihtiyaçların gönüllüler eliyle kamuya ilave bir yük getirmeden giderilmesi mümkündür. Bu gerçeklik, gönüllü emeğinin en büyük işveren konumundaki devlet tarafından kamu hizmetlerinin görülmesinde önemli bir kaynak olarak değerlendirilmesinin önünü açmaktadır. Son yıllarda Türkiye’nin maruz kaldığı afet ve acil durumlar, gönüllü emeğini devlet kurumları nezdinde kullanışlı bir alternatif olmaktan çıkararak önemli bir işgücü kaynağı haline getirmiştir. Nitekim Sivil Toplum İlişkileri Genel Müdürlüğü tarafından yürütülen Sivil Katılım Projesi ve bu proje kapsamında yayımlanan Yeşil Kitap, devletin gönüllü emeğine bakışını açık bir şekilde göstermektedir.
Devlet, afet halleri başta olmak üzere pek çok alanda gönüllü emeğinden faydalanmayı istemekle birlikte, özellikle iş hukuku bakımından ortaya çıkabilecek sorunlara muhatap olmanın önünü kesmeye çalışmaktadır. Ancak gönüllülüğün Türk mevzuatında açıkça tanımlanmamış olması ve uygulamadaki suiistimaller, gönüllü emeğinin devlet tarafından kullanımında ciddi soru işaretleri oluşturmaktadır. Makale, Yeşil Kitap’ta gönüllülüğün hukuki niteliğini belirlemeye yönelik ortaya atılan tekliflerin devlet ve gönüllülük motivasyonu üzerinde doğuracağı olumsuz etkilerin tespiti ve federasyon kavramı üzerinde şekillenen bir çözüm önerisini içermektedir.

Anahtar Kelimeler

Federasyon , Gönüllü Emeği , Hukuki Statü , İş Hukuku , Yeşil Kitap

Etik Beyan

Çalışmanın tüm süreçlerinin araştırma ve yayın etiğine uygun olduğunu, etik kurallara ve bilimsel atıf gösterme ilkelerine uyduğumu beyan ederim.

Destekleyen Kurum

Herhangi bir kurumdan destek alınmamıştır.

Teşekkür

Katkıları ve yorumlarıyla makalenin son haline gelmesinde emeği bulunan Prof. Dr. Sayım Yorğun, Prof. Dr. Murat Şentürk, Dr. Öğr. Üyesi Şenol Kurt ve Dr. Öğr. Üyesi Ömer Uğur hocalarıma teşekkürlerimi sunarım.

Kaynakça

• Afşar ST, ‘Gönüllülük Olgusunu Sosyolojik Teorilerle Anlama Denemesi’ (2019) 7 Gençlik Araştırmaları Dergisi 27-49.
• Akbay HA, ‘Sosyal Eğitimin Teorik Temelleri ve Uygulamaları: Bireylerin Ve Toplumların Gelişiminde Kritik Bir Araç’ (2024) 8(1) Milli Kültür Araştırmaları Dergisi 146-156.
• Akyiğit E, Bireysel İş Hukuku (3. bası, Seçkin Yayıncılık 2023).
• Arslan ML, ‘Sivil Toplum Kuruluşlarında Gönüllülük: Sorunlar ve Çözüm Yolları’ (2018) 4 İlke Politika Notları 1-16.
• Avcı M, ‘Spor Federasyonlarının Hukuki Niteliği, İdari Teşkilat İçindeki Konumu ve Bağımsızlığı Sorunu’ (2012) 70(2) İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası 3-20.
• Aytuğ N, ‘Sivil Toplum Kuruluşu İşbirliği Ağlarının Etkililik Açısından İncelenmesi: Türkiye’deki İş Dünyası Federasyonları Üzerine Bir Araştırma’ (Doktora tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi 2015).
• Ayhan E ve Önder M, ‘İnsan Kaynaklarının Kurumsal Performansa Etkisi: Gençlik STK’ları Üzerine Ampirik Bir Araştırma’ (2021) 29(48) Sosyoekonomi 443-472.
• Beyazova A ve Durmuş G, ‘“Abla Bir Daha Gelecek Misin?” Türkiye’de Çocuklarla Gönüllülük Deneyimleri’ iç Emre Erdoğan, Pınar Uyan-Semerci, Nurhan Yentürk ve Laden Yurttagüler (edr), Türkiye’de Gönüllülük: Deneyimler, Sınırlılıklar ve Yeni Açılımlar (İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları 2020) 133-164.
• Bruno B ve Fiorillo D, ‘Voluntary Work and Wages’ (2015) 87(2) Annals of Public and Cooperative Economics 175-202.
• Çakı F, ‘Türk Sosyolojinde Yeni Bir Alan: Gönüllülük Araştırmaları’ (2014) 29 Sosyoloji Dergisi 185-202.
• Çakıcı FO ve Çakıcı AB, ‘Sosyal Yardımlaşma Bağlamında Sivil Toplumun Rolü: Sosyal Dayanışma ve Yardımlaşma Örnekleri’ (2020) 5(3) The Journal of International Scientific Researches 203-208.
• Çelik N, Caniklioğlu N, Canbolat T ve Özkaraca E, İş Hukuku Dersleri (35. Bası, Beta 2022).
• Chernobrov D, ‘Digital Volunteer Networks and Humanitarian Crisis Reporting’ (2018) 6(7) Digital Journalism 928-944.
• Chur-Hansen A, Werner L-K, McGuiness CE and Hazel S, ‘The Experience of Being a Guide Dog Puppy Raiser Volunteer: A Longitudinal Qualitative Collective Case Study’ (2014) 5(1) Animals 1-12.
• Clark AM, ‘Non-Governmental Organizations and Their Influence on International Society’ (1995) 48(2) Journal of International Affairs 507-525.
• Dayé M, ‘Volunteering at the Extensive Margin: Intrinsic or Extrinsic Motive?’ (2018) 131 Annals of Economics and Statistics 117-136.
• Dean J, ‘Volunteering, the Market, and Neoliberalism’ (2015) 9(2) People, Place and Policy 139-148. Doğan Yenisey K ve Kabakçı M, Gönüllü Emeği ve İş Hukuku (İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları 2017).
• Doğan Yenisey K, ‘Gönüllülük ve Hukuki Çerçevesi’ iç Pınar Uyan-Semerci ve diğerleri (edr), Türkiye’de Gönüllülük: Deneyimler, Sınırlılıklar ve Yeni Açılımlar (İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları 2020) 179- 206.
• Dulkadiroğlu H, ‘Gönüllülük, Gönüllü Kuruluşlar ve Devlet Arasındaki İşbirliği: Americorps Örneği ve Türkiye için Bir Model Önerisi’ (Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi 2016).
• Erdoğan E ve Uyan Semerci P, ‘Türkiye Gönüllülük Araştırması 2019: Gönüllü Koordinatörleri Gönüllülüğü Değerlendiriyor’ iç Emre Erdoğan, Pınar Uyan-Semerci, Nurhan Yentürk ve Laden Yurttagüler (edr), Türkiye’de Gönüllülük: Deneyimler, Sınırlılıklar ve Yeni Açılımlar (İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları 2020) 45-92.
• Flood JP, Gardner E and Yarrell K, ‘Managing Volunteers: Developing and Implementing an Effective Program’ in John G Peden ve Rudy M Schuster (eds), Proceedings of the 2005 Northeastern Recreation Research Symposium: April 10th, 11th, & 12th (USDA Forest Service 2005) 80-88.
• Greinacher A, Cranz A, Jenzer J, Nikendei A, Kottke R, Wiesbeck J, Friederich HC and Nikendei C, ‘The Psychological Burden of Volunteers in Psychosocial Emergency Care – A Qualitative Interview Study’ (2022) 41(10) Current Psychology 7337-7349.
• Güngör F ve Çölgeçen Y, ‘STK’larda Gönüllü Yönetimi ve Motivasyonun Performansa Etkisi’ (2013) 8(3) Akademik İncelemeler Dergisi 163-187.
• Gürten K ve Erenel SE, ‘Lex Sportiva: Spor Hukukunun Küreselliği’ (2012) 3(1) İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 295-315.
• Handy F, Mook L and Quarter J, ‘The Interchangeability of Paid Staff and Volunteers in Nonprofit Organizations’ (2008) 37(1) Nonprofit and Voluntary Sector Quarterly 76-92.
• İnce A, ‘Gönüllü İtfaiye İstasyonlarına Olan İhtiyacı Belirleyen Faktörler’ (2013) 704-705 Standart 27-32.
• Ivonchyk M, ‘The Costs and Benefits of Volunteering Programs in the Public Sector: A Longitudinal Study of Municipal Governments’ (2019) 49(6) The American Review of Public Administration 690-703.
• Ji-Hye S, Ock-Joo K, Sang-Ho Y, Eun Kyung C and Ji-Eun P, ‘A Study on the Characteristics of Healthy Volunteers Who Participate in Phase I Clinical Trials in Korea’ (2022) 17(1-2) Journal of Empirical Research on Human Research Ethics 193-212.
• Johansen IM, ‘Legal Issues in School Volunteer Programs’ (1998) (1) School Law Bulletin 1-18.
• Kalkan M, ‘Almanya’da Sivil Toplum Anlayışı ve Organizasyonu’ (2023) 1(84) Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi 209-225.
• Kalleberg AL, ‘Precarious Work, Insecure Workers: Employment Relations in Transition’ (2009) 74(1) American Sociological Review 1-22.
• Kamerãde D, Third Sector Impacts on Human Resources and Community (European Union, Brussels 2015). Kaşak FE, ‘Tüzel Kişilik Kavramı ve Tüzel Kişilik Perdesinin Kaldırılması’ (2020) 26(2) Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi 1242-1263.
• Kenek G, ‘Farklılık Yönetimi’ iç Baran Arslan ve Erkan Nur (edr), İşletme Alanında Güncel Yazınlar (Strategic Researches Academy 2021) 19-46.
• Kerman U, Türkiye’de Devletin Küçültülmesi Sorunu (Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 2006). Keskin FBA, ‘Sivil Toplumun Kavramsal Analizi ve Türkiye’deki İzdüşümü’ (2023) 25(3) Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 1253-1272.
• Krnic R and Vukusic D, ‘Social Participation of Youth through Volunteering: Case Study of Centre for Peace Studies in Zagreb’ (2022) Ethnography 1-20.
• Mollamahmutoğlu H, Baysal U ve Astarlı M, İş Hukuku (7. Baskı, Lykeion 2022).
• Mead J, ‘A Legal Perspective on the Organization–Volunteer Relationship’ (2019) 48(2S) Nonprofit and Voluntary Sector Quarterly 12S-29S.
• Olçar K, ‘Sivil Toplum Örgütlerinin Kavramsal ve Tarihsel Gelişimi’ (2022) 5(2) Izlek Academic Journal 42-57.
• Onbaşı F, Civil Society Debate in Turkey: A Critical Analysis (Ortadoğu Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 2008).
• Önder M, Akın A ve Ayhan E, Türkiye Gençlik STK’ları Profili (T.C. Gençlik ve Spor Bakanlığı 2019).
• Özmutaf NM ve Köstepen A, ‘STK’larda Üyelerin Gönüllü Hakları Çerçevesinde Gönüllülüğe Yönelik Algılarının Belirlenmesi Üzerine İzmir İlinde Bir Araştırma’ (2018) (17) Uluslararası İktisadi Ve İdari İncelemeler Dergisi 813-826.
• Park S-J, ‘They Overworked Us’ (2017) 4(3) Medicine Anthropology Theory 75-94.
• Postell LS, Improving Volunteers’ Safety During the COVID-19 Pandemic (Walden University College of Health Sciences and Public Policy 2024).
• Prouteau L and Wolff F-C, ‘Does Volunteer Work Pay Off in the Labor Market?’ (2006) 35(6) The Journal of Socio-Economics 992-1013.
• Rogers AJG, ‘Medical Student Volunteerism and Interest in Working with Underserved and Vulnerable Populations’ (2020) BMC Medical Education 1-6.
• Sözer AN ve Tuaç Yılmaz P, ‘Ücretsiz Çalışanların Hukuki Konumu İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku Bakımından Bir Değerlendirme’ iç Alpay Hekimler (ed), Otto Kaufmann Armağanı (Legal Yayıncılık 2021) 547-619.
• Sümer HH, İş Hukuku Uygulamaları (8. Baskı, Seçkin Yayıncılık 2024).
• Şahin B ve Ateş H, ‘Yönetişim ve İçi Boş(altılan) Devlet: Devletsiz Kamu Yönetimine Doğru’ (2020) 75(1) Ankara Üniversitesi SBF Dergisi 235-257.
• Şahin Ş, ‘Türkiye’de Afet Yönetimi ve 2023 Hedefleri’ (2019) 1(2) Turkish Journal of Earthquake Research 180- 196.
• Şentürk M ve Karadoğan BC, Türkiye’de Gönüllülüğün Yaygınlaştırılması İçin Politika ve Yasal Düzenleme Önerileri (Türkiye Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığı Sivil Toplumla İlişkiler Genel Müdürlüğü 2024).
• Şentürk M ve Tüylüoğlu BT, ‘Defining Volunteerism’, Murat Şentürk (ed) Volunteerism and Working With Volunteers (Istanbul University Press 2022) 41-60.
• Slootjes J and Kampen T, ‘Is My Volunteer Job Not Real Work? The Experiences of Migrant Women with Finding Employment Through Volunteer Work’ (2017) 28(5) Voluntas 1900-1921.
• Smith DH, ‘Altruism, Volunteers and Volunteerism’ (1981) Nonprofit & Voluntary Sector Quarterly 21-36.
• Studer S and von Schnurbein G, ‘Organizational Factors Affecting Volunteers: A Literature Review on Volunteer Coordination’ (2013) 24(2) Voluntas 403-440.
• Sundram F, Corattur T, Dong C and Zhong K, ‘Motivations, Expectations and Experiences in Being a Mental Health Helplines Volunteer’ (2018) 15(10) International Journal of Environmental Research and Public Health 1-13.
• Taylor RF, ‘Rethinking Voluntary Work’ (2005) 53(2) The Sociological Review 117-135.
• Liakh T, Lekholetova M, Kotelevets A, Spirina T and Shved O, ‘Development of Youth Volunteer Programs in the Condition of the Covid-19 Pandemic in the Communities, Neighboring to the Area of the Joint Forced Operation in the East of Ukraine’ in Society, Integration, Education – Proceedings of the International Scientific Conference (28-29 May 2021) 316-326.
• Tsuruda S, ‘Volunteer Work, Inclusivity and Social Equality’ iç Hugh Collins, Gillian Lester, and Virginia Mantouvalou (eds) The Philosophical Foundations of Labour Law (Oxford University Press 2018) 1-31.
• Worker SM, Espinoza DM, Kok CM, Go C and Miller JC, ‘Volunteer Outcomes and Impact: The Contributions and Consequences of Volunteering in 4-H’ (2020) 15(4) Journal of Youth Development 6-31.
• Yentürk N, ‘Gönüllülükle İlgili Yasal Düzenlemeler: Sivil Alan İçin Örnekler ve Öneriler’ iç Emre Erdoğan, Pınar Uyan-Semerci, Nurhan Yentürk ve Laden Yurttagüler (edr), Türkiye’de Gönüllülük: Deneyimler, Sınırlılıklar, Yeni Açılımlar (İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları 2020) 207-256.