Democratic Governance and Participation in the Context of School Culture at Imam Hatip High School

Yıl 2025, Cilt: 68 Sayı: 68, 186 - 220, 30.06.2025

Zülfi Doğan , Mehmet Korkmaz

https://doi.org/10.15370/maruifd.1667297

Öz

The function, reasons for preference, and student profile of Imam Hatip schools have evolved from their establishment to the present day. However, the most significant expectation of society and parents has consistently been that these schools fulfill their children’s need for religious education and guide them toward becoming moral individuals. For this reason, Imam Hatip High Schools have been regarded differently from other educational institutions, and their students and graduates have been perceived as distinct. Society’s expectations of Imam Hatip schools and their students have thus remained unique. This situation can be interpreted as Imam Hatip High schools having a distinctive school culture. School culture is the sum of the material and spiritual elements that develop over the historical process in which the school operates, influence the behavior of school members, and distinguish the school from others by creating a unique identity. The strength or weakness of school culture is determined by the degree to which its elements are shared by school members. One of the most critical factors in whether a school is successful or unsuccessful and whether it has a strong or weak school, culture is the management approach adopted and implemented by the school administration. There are two types of management styles in school administration: autocratic school leadership and democratic school leadership. Democratic school leadership plays a significant role in establishing a strong school culture. Investigating the leadership approach adopted and implemented in Imam Hatip High Schools may help reveal the positive or negative practices of administrators, address shortcomings, and contribute to the development of a stronger school culture in these schools. In this study conducted in the Kayseri city center, the status of democratic management and participation in the context of school culture in Imam Hatip High Schools was examined based on the perspectives of administrators and teachers. The study population consisted of teachers working in Imam Hatip High Schools in Kayseri province. Schools established earlier than others, based on their starting dates of education, were included in the study. In this context, a sample of 216 teachers working in 9 Imam Hatip High Schools was randomly selected. Additionally, interviews were conducted with 10 administrators and 20 teachers to gather more data and address unclear points. According to the findings, it can be said that teachers are satisfied with their school and its environment. In interviews, all administrators and almost all teachers stated that they were content with their schools. In the schools studied, tasks and responsibilities were reportedly distributed equally among school members, and while laws and regulations were respected, the outcomes were given more emphasis. Interview findings supported this data. It can be stated that most teachers participating in the study believed their opinions were sought on school-related matters. In interviews, all administrators and the majority of teachers said that teachers' opinions were taken into account for school-related issues. However, some teachers indicated that their input was sought only on specific matters, while a small number said their opinions were never sought. While it was determined from the scale that teachers believed tasks and responsibilities were distributed fairly and equally, interviews revealed that some teachers thought otherwise. Teachers participating in the study believed that when they made mistakes related to their duties, the school administration handled these situations with understanding, and no punitive measures were taken due to such errors. During interviews, all administrators and most teachers stated that no major issues existed between administrators and teachers that would disrupt the functioning of the school, and any issues that did arise were usually resolved through consultation. Based on the findings, it can be said that there is generally a shared understanding regarding democratic management and participation in Imam Hatip High Schools. However, occasional problems do arise, and these issues are usually resolved through mutual understanding. There was no significant relationship between teachers' perception scores and their gender, subject area, educational level, professional seniority, or seniority in their current school. Only the variable of the school where teachers worked was significantly related to their perception scores. Among schools with high perception scores, there were both those admitting students based on entrance scores and those that did not. Likewise, among schools with low perception scores, there were schools admitting students based on scores. This suggests that the management practices and approaches of administrators caused this difference.

Anahtar Kelimeler

Religion Education , Imam Hatip High School , School Culture , School Climate , Democratic Governance and Participation

İmam Hatip Liselerinde Okul Kültürü Bağlamında Demokratik Yönetim ve Katılım

Öz

Okul kültürü; okulun faaliyet gösterdiği tarihî süreç içerisinde oluşan, okul üyelerinin davranışını etkileyen ve okulu diğer okullardan ayırarak kendine özgü bir kimliğin oluşmasını sağlayan maddi ve manevi öğelerin bütünüdür. Okul kültürü güçlü ve zayıf olarak ikiye ayrılmaktadır. Güçlü okul kültürünün özelliklerinden birisi okulda demokratik bir yönetim anlayışının olmasıdır. Bilindiği üzere ülkemizde okul idarecileri atama ile göreve gelmektedir. Bununla birlikte söz konusu idarecilerin bu görevi yaparken nasıl bir yönetim anlayışına sahip oldukları, bu anlayışın okul kültürüne yansımaları araştırılması gereken hususlardandır. Bu araştırmanın amacı imam hatip lisesi idareci ve öğretmenlerinin görev yaptıkları okullardaki yönetim anlayış ve uygulamalara dair görüşlerini ortaya koymaktır. İmam hatip liselerinde benimsenen ve uygulanan okul yöneticiliği anlayışının araştırılması yönetim konusunda idarecilerin olumlu/olumsuz uygulamalarının ortaya konmasına, eksikliklerin tamamlanmasına ve imam hatip liselerinin daha güçlü bir okul kültürüne sahip olmasına katkı sağlayabilir. Araştırma nicel desenli nitel desteklidir. Araştırmada nicel verilerin toplanması amacıyla “Okul Kültürü Ölçeği” kullanılırken nitel veriler yarı yapılandırılmış mülakat formları ile toplanmıştır. Nicel verilerin analizinde t-testi, OneWay-Anova ve Tukey testi kullanılmıştır. Nitel veriler ise betimsel analiz yöntemiyle çözümlenmiştir. Araştırma Kayseri’nin merkez ilçelerinde (Melikgazi, Kocasinan, Talas) bulunan 9 imam hatip lisesinde gerçekleştirilmiş ve araştırmaya 216 öğretmen katılmıştır. Ayrıca 10 idareci ve 20 öğretmenle yüz yüze mülakat yapılmıştır. Araştırmaya katılan imam hatip lisesi idareci ve öğretmenlerinin görüşlerinden hareketle; araştırmaya katılan öğretmenlerin çoğunluğunun okul ortamından memnun olduğu, iş ve işleyişin eğitim-öğretim döneminin başında alınan kararlara göre gerçekleştiği, idareci ve öğretmenler arasında yaşanan sorunların okulun işleyişini etkileyecek düzeyde olmadığı belirlenmiştir. Bununla birlikte yapılan mülakatlarda bazı öğretmenlerin okulla ilgili karar alım sürecine yeterince dahil olmadığını düşündükleri, iş ve sorumlulukların eşit ve adil dağıtılmadığı konusunda eleştirilerinin olduğu görülmüştür. Araştırmanın sonucuna göre hem idarecilerin hem de öğretmenlerin okullarında demokratik bir yönetim anlayışının olduğunu ve öğretmenlerin de bu yönetim sürecine dahil olduğunu düşündükleri belirlenmiştir Araştırmada belirlenen bağımsız değişkenler ile ölçek puanları arasında cinsiyet, eğitim durumu, branş, mesleki kıdem açısından anlamlı farklılaşmaların olmadığı sadece görev yapılan okul ile öğretmenlerin algı puanları arasında anlamlı bir ilişki olduğu belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Din Eğitimi , İmam Hatip Lisesi , Okul Kültürü , Okul İklimi , Demokratik Yönetim ve Katılım

Etik Beyan

Araştırmaya ilişkin etik kurul izni, Erciyes Üniversitesi Sosyal ve Beşerî Bilimler Etik Kurulu’ndan (Karar No: 2023/38) alınmıştır.

Kaynakça

• Aslanargun, Engin. “Okul-Ai̇le İşbirliği̇ ve Öğrenci̇ Başarısı Üzeri̇ne Bi̇r Tarama Çalışması”. Sosyal Bilimler Dergisi, sy 18 (2007): 119-135.
• Aşlamacı, İbrahim. “Öğrenci̇ ve Öğretmenleri̇ne Göre İmam-Hati̇p Li̇seleri̇ Profiller, Algılar, Memnuniyet, Aidiyet”. Dem Yayınları, 2017.
• Aydın, M.Şevki. Din Eğitimi Bilimi. Kayseri: Kimlik Yayınevi, 2019.
• Balay, Refik. Yönetici ve Öğretmenlerde Örgütsel Bağlılık. Ankara: Nobel Yayıncılık, 2000.
• Baltacı, Ali. “Okul Yöneticilerine Göre İmam-Hatip Liselerinde Karşılaşılan Sorunlar”. Bilimname 2019, sy 40 (2019): 375-406. https://doi.org/10.28949/bilimname.567258.
• Birinci, Ali. “İmam Hatip Okullarındaki Öğretmenlerin Örgütsel Vatandaşlık Davranışlarının Açıklanmasında Ahlaki Kişilik Özelliklerinin ve Ahlaki İdeolojilerinin Rolü”. Doktora Tezi, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, 2022.
• Bostancıoğlu, Ali İmran. “İşyeri Maneviyatının İş Tatmini ve Örgütsel Bağlılıkla İlişkisi: İstanbul’daki İmam Hatip Liselerinde Çalışan Öğretmenler Üzerinde Bir Araştırma”. Doktora Tezi, Yalova Üniversitesi, 2022.
• Celep, Cevat. Eğitimde Örgütsel Adanma ve Öğretmenler. Ankara: Anı Yayıncılık, 2000.
• Creswell, John W. Araştırma Deseni Nitel, Nicel ve Karma Yöntem Yaklaşımları. Ankara: Eğiten Kitap, 2016.
• Çelik, Vehbi. Okul Kültürü ve Yönetimi. Pegem A Yayıncılık, 2012.
• Dündar, Fatma Gonca. “Çocuklarını İmam Hati̇p Li̇sesi̇ne Gönderen Anne Babaların İmam Hati̇p Li̇seleri̇ni̇ Terci̇h Nedenleri̇ ve Beklenti̇leri̇ (Yozgat İli Örneği)”. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, 2008.
• Erdoğan, İrfan. Okul Yönetimi ve Öğretim Liderliği. İstanbul: Sistem Yayıncılık, 2000.
• Fırat, Necla. “Okul Kültürü ve Öğretmenlerin Değer Sistemleri”. Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, 2007.
• George, Darren ve Paul Mallery. SPSS for Windows Step by Step: A Simple Guide and Reference, 17.0 Update. Allyn & Bacon, 2010.
• Gök, Ramazan ve Baran İdem. “Okul İkli̇mi̇ni̇n İlkokul ve Ortaokul Öğretmenleri̇ni̇n Moti̇vasyonuna Etki̇si̇”. Asya Studies 6:22 (2022): 1-12. https://doi.org/10.31455/asya.1210359.
• Gök, Sibel. “Örgüt İkliminin Çalışanların Motivasyonuna Etkisi Üzerine Bir Araştırma”. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi 6:2 (2009): 587-605.
• Göksoy, Süleyman. “Okul Yöneti̇mi̇nde Karara Katılım”. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 14: 2 (2014): 253-268.
• Ilgar, Lütfü. Eğitim Yönetimi Okul Yönetimi Sınıf Yönetimi. İstanbul: Beta Yayın, 2005.
• İmren, Tayfun. “İmam Hatip Ortaokul ve Liselerinde Görev Yapan Öğretmen ve Yöneticilerin Takım Çalışması Algıları ile Örgütsel Bağlılıkları Arasındaki İlişkisinin İncelenmesi”. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi, 2021.
• Kalkan, Ümit. “Okul Yöneticilerinin Liderlik Stilleri, Okul Kültürü ve Örgütsel İmaj İlişkisi”. Doktora Tezi, Yakın Doğu Üniversitesi, 2020.
• Karakoç, Fatma Yeşim ve Levent Dönmez. “Ölçek Geliştirme Çalışmalarında Temel İlkeler”. Tıp Eğitimi Dünyası 13:40 (2014): 39-49. https://doi.org/10.25282/ted.228738.
• Kılıç, Hüseyin, Canan Kılıç, Bayram Ergin ve Durali Ünal. “Okul İklimine Yönelik Öğretmen Görüş ve Beklentilerinin Değerlendirilmesi”. International Academic Social Resources Journal 8:54 (2023): 3841-3853.
• Kılıç, Yılmaz ve Ercan Yılmaz. “Okul Yöneti̇ci̇leri̇ni̇n Li̇derli̇k Sti̇li̇ Ölçeği̇ni̇n Geli̇şti̇ri̇lmesi̇”. Journal of Social And Humanities Sciences Research 5:27 (2018): 3006-3016.
• Kılıçkaya, Hatice. “İmam Hatip Liselerinde Görev Yapan Öğretmenlerin Örgütsel Kimlik Algıları ile Örgütsel Bağlılıkları Arasındaki İlişki (İstanbul Örneği)”. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, 2019.
• Kuşcu, Turan Bilge. “Veli̇leri̇n Çocuklarini İmam-Hati̇p Li̇seleri̇ne Gönderme Nedenleri̇ ve Beklenti̇leri̇ (Gazi̇antep-İslahi̇ye Örneği̇)”. Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, 2016.
• MEB, meb.gov.tr. “2021-2022 ÖRGÜN EĞİTİM İSTATİSTİKLERİ AÇIKLANDI”, 03 Mart 2024. https://www.meb.gov.tr/2021-2022-orgun-egitim-istatistikleri-aciklandi/haber/27552/tr.
• “Mevzuat Bilgi Sistemi”. Erişim 25 Mayıs 2025. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=430&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=3.
• Muk, Fırat ve Yusuf İnandı. “Okul Yöneticilerinin Demokratik ve Otokratik Liderlik Davranışları ile Öğretmenlerin Öznel Kariyer Başarısı Arasındaki İlişkinin İncelenmesi”. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, sy 74 (2025): 283-300.
• Özdemir, Asım. “Okul Kültürünün Oluşturulması ve Çevreye Tanıtılmasında Okul Müdürleri̇nden Beklenen ve Onlarda Gözlenen Davranışlar”. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi 4, sy 4 (2006): 411-433.
• Özensel, Ertan, Mahmut Hakkı Akın ve Mehmet Ali Aydemir. “Türkiye’de İmam Hatip Liseleri ve İmam Hatipliler Algısı”. TİMAV, 2012.
• Şişman, Mehmet. Öğretim Liderliği. Ankara: Pegem A Yayıncılık, 2011. ———. Örgüt Kültürü (Eskişehir İl Merkezindeki İlkokullarda Bir Araştırma). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 1994.
• TTürköz, Şükrü. “‘İmam Hatiplilik’ Kimliğinin Belirleyici Unsurları”. Uluslararası Sosyal Bilimler Akademi Dergisi 3:1 (2022): 208-223.
• Uzundağ, Vehbi ve Mustafa Özmusul. “Okul Müdürleri̇ni̇n Karar Verme Süreçleri̇ Hakkında Öğretmen Görüşleri̇ni̇n İncelenmesi̇”. Uluslararası Liderlik Çalışmaları Dergisi: Kuram ve Uygulama 4:1 (2020): 1-16.
• Üstüner, Mehmet. “Algılanan Müdür Yönetim Tarzı Ölçeğinin Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması”. Educational Administration: Theory and Practice 22:3 (2016): 429-457.
• Yıldırım, Cemil. “İmam Hatip Liselerinde Okul Kültürü Algısı (Diyarbakır Örneği)”. Yüksek Lisans Tezi, Dicle Üniversitesi, 2015.
• Yılmaz, Mehmet. “İmam Hatip Okullarında Kurum Kültürü (Kastamonu Örneği)”. Doktora Tezi, Hitit Üniversitesi, 2023.
• Yiğit, Mehmet ve Bünyamin Ağalday. “Unutulmuş Bir Okul Yöneticisi: Okul Müdür Yardımcılarının Yönetim Tarzları Okul İklimini Nasıl Etkiler?” Yaşadıkça Eğitim 36:3 (2022): 732-750.
• Yörük, Durmuş ve Süleyman Dündar. “Türki̇ye’deki̇ Yerel Yöneti̇ci̇leri̇n Beni̇msedi̇kleri̇ Li̇derli̇k Tarzlarına Göre Boyun Eği̇ci̇ Davranışlarının İncelenmesi̇”. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi 25:1 (2011): 93-106.