Murâbaha Akdi Bağlamında Fıkıh Mirası ile İlişki Biçimimiz

Yıl 2017, , 73 - 96, 15.12.2017

İsmail Cebeci

https://doi.org/10.15370/maruifd.405239

Cited By: 1

Öz

Modern meselelere fıkhî çözüm arayışı sürecinde ne tür akıl yürütme ve hüküm üretme faaliyetlerinin yapıldığı ve fıkıh mirasının ve fıkhi-tarihi tecrübenin nasıl değerlendirilip işleme koyulduğu çok önemlidir. Zira bu husus modern dünyada yaşayan fakihlerin (ve Müslümanların) yeni meselelere ve fıkıh mirasına yaklaşım tarzlarını ve ictihad usullerini anlamak için önemli bir harita sunar. Bu çalışmanın hedefi günümüz fakihlerinin modern murâbaha akdi bağlamında klasik fıkıh mirası ile ilişki biçimini  ortaya koymak; başka bir deyişle murâbaha akdi üzerinden klasik fıkıh mirasımızla kurulan ilişki biçimini okumaktır. Çalışmanın ana sorusu; “murâbaha akdinin oluşum ve gelişiminde ortaya çıkan hükümlerin üretim sürecinde klasik fıkıh mirası ile sağlıklı ve tutarlı bir ilişki biçiminden söz edilebilir mi?” sorusudur. Murâbahayı ele alan ve ayrıca klasik fıkıhla ilişki şeklini irdeleyen önemli modern eserler bu çalışmanın temel hareket noktasını oluşturmaktadır. Bu bağlamda, günümüz fakihlerinin klasik fıkha dair değerlendirme tarzları incelenerek murâbaha akdi özelindeki yaklaşımları analiz edilmektedir. Giriş bölümünün akabinde murâbahanın süreç ve yapı bağlamında klasik fıkıhla ilişkisine değinilmekte, ardından murâbahanın modernize edilmesi sürecinde fakihlerin zihin dünyaları ve klasik fıkha yaklaşım tarzları üzerinde durularak mezhep algısının konuya etkisi incelenmekte ve çalışma murâbaha akdi bağlamında klasik fıkıh mirası ile ilgili çıkarım ve tekliflerle sona ermektedir. 

Anahtar Kelimeler

Murâbaha, fıkıh, fıkıh mirası, klasik fıkıh, ictihad, İslâm iktisadı, İslâm ekonomisi, İslâmî finans, faizsiz bankacılık

Relationship of the Modern Jurists with the Classical Fiqh Heritage: The Case of Murābaḥa

Öz

This paper examines some of the methods of reasoning and judgment in the process of producing judicial (fiqhi) solutions for modern problems and the jurists’ approaches to and evaluation of judicial-historical experience in this process. Such an examination may provide us with an opportunity to understand the approaches of the modern jurists (and Muslims) to the new issues/problems through fiqh heritage and their ijtihād methodologies. This article aims to shed light on the relationship of the contemporary jurists with classical fiqh heritage in the context of the murābaḥa contract. The study’s main question is: “do the jurists maintain a sound and consistent relationship with the classical fiqh heritage in the process of the formation and development of the murābaḥa contract?” In terms of the study’s methodology, a number of important modern fiqh books and articles on the murābaha such as al-Qaradāwī’s Bay‘ al-murābaḥa li-al-āmir bi al-shira kamā tujrīhi al-maṣarif al-islāmiyya and its relationship with classical fiqh are the main starting point. 

Anahtar Kelimeler

Murābaḥa, Fiqh, Fiqh Heritage, Classical Fiqh, Ijtihād, Islamic Economics, Islamic Finance, Interest-free Banking

Kaynakça

• Abozaid, Abdulazeem. “Role of Fiqh in Islamic Finance.” İslâm İktisadı Atölyesi-1: Temel Kavramlar ve Fikirleri 2-3 Mart, Istanbul-Türkiye. y.y, t.y, s. 37-53.
• Atıyye, Cemal. “el-Cevânibü’l-kânûniyye li-tatbîki akdi’l-murâbaha.” Mecelletü Câmiati’l-Melik Abdülaziz (el-İktisâdü’l-İslâmi), 1990, II, s. 125-46.
• Bälz, Kilian, Sharia Risk? How Islamic Finance Has Transformed Islamic Contract Law. Cambridge, MA: Islamic Legal Studies Program Harvard Law School, 2008.
• Boynukalın, Mehmet. İmam Muhammed b. Hasan eş-Şeybânî’nin Kitâbü’l-Asl Adlı Eserinin Tanıtımı ve Fıkıh Usulü Açısından Tahlili. İstanbul: Ocak Yayınları, 2009. s, 69-70.
• Cebeci, İsmail. “Change in the Practice of Ijtihad: The Case of Islamic Finance.” Ilahiyat Studies, 2012, III, sy. 2, s. 149-171.
• ----------. “Integrating the Social Maslahah into Islamic Finance.” Accounting Research Journal, 2012, XXV, sy. 3, s. 166-184.
• ----------. Modern İslâm İktisadı Literatüründe Murâbaha Tartışmaları (doktora tezi, 2010). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Duman, Soner. “Günümüz Fıkhî-İktisadî Problemlerin Değerlendirilmesinde Fıkıh Mirasımız İle İlişki Biçimimiz.” Uluslararası İslâm Ekonomisi ve Finansı Araştırmaları Dergisi, 2015, I, sy. 1, s. 153-170.
• Ebû Zeyd, Abdülazîm. Bey‘u’l-murâbaha ve tatbîkâtühü’l-muâsıra fi’l-mesârifi’l-İslâmiyye. Şam: Dâru’l-fikr, 2004.
• Ebü’l-Besal, Abdünnasır. “Menhecü’l-fetvâ fi’l-ahkâmi’l-muâsıra” Ebhâsü’l-Yermûk, Haziran 2002, XVIII, sy. 2B, s. 449-484.
• Feyyaz, Atıyye Seyyid. et-Tatbikâtü’l-masrafiyye li-bey‘i’l-murâbaha fî dav’i’l-fıkhi’l-İslâmî. Kahire: Dârü’n- Neşr li’l-Câmiât, 1999/1419.
• Hammûd, Sami Hasan. Tatvîru’l-a‘mâli’l-masrafiyye bimâ yettefiku ve’ş-şerîate’l-İslâmiyye (doktora tezi, 1976), Kahire Üniversitesi, 1976.
• Haseneyn, Feyyaz Abdülmün‘im. Bey‘u’l-murâbaha fi’l-mesârifi’l-İslâmiyye. Kahire: el-Ma‘hedü’l-âlemî li’lfikri’l- İslâmî, 1996.
• Haydar, Ali. Dürerü’l-hükkâm şerhu Mecelleti’l-Ahkâm. İstanbul: Matbaa-i Tevsi-i Tıbâat, 1330, I.
• Hûce, İzzeddin. ed-Delîlü’ş-şer‘î li’l-murâbaha (tsh. Abdüssettâr Ebû Gudde). Cidde: Mecmû‘atü Delleh el- Bereke, 1998.
• İbn Âbidin, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdülazîz ed-Dımeşkî. Reddü’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-muhtâr şerhu Tenvîri’l-ebsâr Hâşiyetu İbn Âbidin (nşr. Âdil Ahmed Abdülmevcûd - Ali Muhammed Muavvaz). Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 1423/2003.
• İbnü’l-Hümâm, Kemalüddin Muhammed b. Abdülvâhid b. Abdülhamîd es-Sivâsî el-İskender. Şerhu Fethi’lkadir. [y.y.], 1389/1970.
• el-Kardavî, Yusuf. Bey‘u’l-murâbaha li’l-âmir bi’ş-şirâ kemâ tücrîhi’l-mesârifü’l-İslâmiyye. Kahire: Mektebetü Vehbe, 1987.
• Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye. İstanbul: Hikmet Yayınları, 1982.
• el-Merginânî, Ebü’l-Hasan Burhaneddin Ali b. Ebî Bekir. el-Hidâye şerhu Bidâyetü’l-mübtedî (nşr. Muhammed Muhammed Tamir - Hafız Aşur Hafız). Kahire : Dârü’s-selam, 2000.
• el-Mısrî, Refik Yunus. “Bey‘u’l-murâbaha li’l-âmir bi’ş-şirâ kemâ tücrîhi’l-mesârifü’l-İslâmiyye.” Mecelletü’lümme, Muharrem 1406 / Eylül 1985, sy. 61, s. 25-28.
• ---------. “Bey‘u’l-murâbaha li’l-âmir bi’ş-şirâ fi’l-mesârifi’l-İslâmiyye.” Mecelletü Mecma‘i’l-fıkhi’l-İslâmî, 1988V, sy. II, s. 1127-79.
• ---------. Bey‘u’l-murâbaha li’l-âmir bi’ş-şirâ fi’l-mesârifi’l-İslâmiyye, Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1996. Mülhim, Ahmed Sâlim. Bey‘u’l-murâbaha ve tatbikatühü fi’l-mesârifi’l-İslâmiyye. Amman: Dâru’s-sekâfe, 2005.
• eş-Şâfiî, Ebû Abdullah Muhammed b. İdris b. Abbâs. Kitâbü’l-Ümm - Mevsûatü’l-İmam eş-Şâfiî (nşr. Ali Muhammed - Âdil Ahmed). Beyrut: Dâru ihyâi’t-türasi’l-Arabî, 1422/2001.
• eş-Şeybânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. el-Hasan b. Ferkad. el-Mehâric fi’l-hiyel. Kahire: Mektebetü’s- Sekâfeti’d-Diniyye, ts.
• ez-Zeyla‘î, Fahreddin Osman b. Ali b. Mihcen. Tebyînü’l-hakâik fî şerhi Kenzi’d-dekâik. Bulak: el-Matbaatü’lkübra’l- Emiriyye, 1314.