Güneydoğu Asya’nın İslâm Kültür ve Medeniyetine Katkısı Bağlamında Açe’de Bir Osmanlı Tekkesi: Dayah Tanoh Abee

Yıl 2006, Sayı: 30, 191 - 213, 29.01.2014

MEHMET Özay

https://doi.org/10.15370/maruifd.183984

Öz

Bu makalede Endonezya Cumhuriyeti Açe Eyaleti başkenti Banda Açe’ye bağlı Selimium beldesindeki Dayah Tanoh Abee adıyla meşhur zâviye konu edilecektir. Bu metin, ele alındığı konu itibarıyla Türkiye’de bir ilk olma özelliği taşımaktadır.
Söz konusu zâviyenin önemi bir yandan Osmanlı Devleti ile Açe Darusselam Sultanlığı arasındaki ilişkiler, öte yandan da Güneydoğu Asya’nın İslâm kültür ve medeniyetinin gelişme sürecine katkısı bağlamında önem arz etmektedir. Bu metin Osmanlı’nın Güneydoğu Asya’nın İslâmlaşma sürecinde Osmanlı’nın yaptığı katkı bağlamında da değerlendirilebilir.
Dayah Tanoh Abee’nin kurucusu Firus el-Bağdâdî, 1627 yılında diğer altı âlimle birlikte Açe’ye geldi. Üç kardeşi ile beraber Banda Açe yakınlarındaki Selimium’a yerleşti ve kurduğu dayahta İslâmî eğitim vermeye başladı. Bu dönemde Açe Darusselam Sultanlığı’nın başında Sultan İskender
Muda (1607-1636) bulunuyordu. Muda, dönemin önde gelen İslâm devletleri, özellikle de Ortadoğu’daki devletlerle ekonomik ve askeri ilişkiler geliştirmeye gayret ettiği gibi İslâmî bilimlerin gelişmesi konusunda büyük bir mesafe kat etti. Bu çerçevede, âlimlerin Açe’ye gelmeleri, Açe’deki âlimlerin başka İslâm ülkelerine giderek bilgi ve tecrübelerini artırmaları, İslâm hukuku gibi sahalarda eserler kaleme almaları ve İslâm yasalarının Açe toplumunda uygulanması konusunda destek verdi. Ele alacağımız Dayah Tanoh Abee zâviyesi, Nakşibendiye ve Şettâriyye tarikatlarının merkezlerinden biri olduğu gibi, kütüphanesindeki nâdide eserler ile Güneydoğu Asya’da ayrıcalıklı bir yere sahiptir. Bu zâviyede eğitim görmek amacıyla Sumatra Adası’nın çeşitli bölgelerinden Dayah’a gelen öğrenciler, öğrenimlerinin sonunda Güneydoğu Asya’nın çeşitli bölgelerinde dinî
okullar açmak sûretiyle İslâm’ın yayılmasında rol oynamışlardır. 400 yıla varan geçmişi ile Dayah
Tanoh Abee, Güneydoğu Asya’nın önde gelen dinî eğitim merkezlerinden biri olarak tanınmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Dayah Tanoh Abee, el-Firus el-Bagdadi, Şettâriyye, İskender Muda, Güney