Din Dili Çerçevesinde Süleyman Çelebi’nin Mevlid’inde Tanrı Kavramının Serüveni

Yıl 2013, Sayı: 44, 291 - 322, 07.03.2014

RIFAT Atay ESRA Çiftçi

Öz

Öz: Bu çalışmada, Allah ve Tanrı kavramları arasında ideolojik bir zeminde on yıllardır süregelen
tartışmayı iki aşamada incelemeyi hedefledik. Birinci bölüm kısmen teorik zemini oluştururken,
ikinci bölüm ise tartışmanın pratik boyutunu sergilemektedir. Bu maksatla, üzerinde yüzyılların
mutabakatını taşıyan bir metin olarak Süleyman Çelebi’nin Mevlid’ini merkeze aldık. Birinci bölümde,
Çelebi’nin kısa hayat hikâyesinin ardından, Tanrı kavramının Türkçe dini literatürdeki
seyri verilmiştir. Bunu takiben felsefi boyutuyla anlam-kavram ilişkisi irdelenmeye çalışılmıştır. Bu
felsefi anlamlandırmanın, daha İslami bir kavram gibi görünen Allah terimi üzerinden izdüşümü
ve onun Mevlid’deki yansımaları ortaya konulmuştur. Anlamlandırma faaliyetinin canlı ve toplumsal
bir olgu olduğu gerçeğinden hareketle, modern Türkiye’de dine bakışın hangi kaygılar çerçevesinde
geliştiği ikinci bölümün konusudur. Dini reform tartışmaları çerçevesinde yapılan
Türkçe ezan ve ibadet denemeleri, Allah ve Tanrı kavramlarını iki ayrı dünyanın karşıt askerleri
konumuna indirgemiştir. Süleyman Çelebi’nin zihninde olmayan bu bölünmenin, modernistpostmodernist
küresel kültürün aşamalı-çatışmalı bir biçimde yaygınlaşması ile kısır bir din anlayışını
da beraberinde getirdiği sonucuna varılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Din Dili, Allah, Tanrı, Süleyman Çelebi, Mevlid, Ezan.
The Adventure of the Concept of God in the Mawlid of Suleiman Chalabi within the
Framework of Religious Language
Abstract: In this study, we aimed at examining the argument between the concepts of God and
Allah, fought on ideological grounds for decades, in two parts. The first part establishes the theoretical
ground, while the second focuses on the practical aspects of the discussion. In this respect,
we centred on Suleiman Chalabi’s Mawlid as a text that has achieved a consensus for centuries.
In the first part, having given a short biography of Chalabi, the adventure of the concept of God
in Turkish religious literature has been put forward. Then, the relation between meaning and
concept has been examined from a philosophical standpoint. The traces of this conceptualization
have been followed both in the development of the seemingly specifically Islamic concept of Allah
and in Mawlid. Bearing in mind that interpretation is a live social event, the second part deals
with the motives that shaped the treatment of religion in the modern Turkey. The trials of Turkish
adhan and worship in the mother tongue, acted out within the discussions of religious reform,
have reduced the concepts of Allah and God as two opposite soldiers of two different worlds. It
has been concluded that this division, which did not exist in the mind of Chalabi, has created a
castrated religious understanding coupled with the expansion of the postmodern global culture.
Keywords: Religious Language, Allah, God, Suleiman Chalabi, Mawlid, Adhan.

Anahtar Kelimeler

Din Dili, Allah, Tanrı, Süleyman Çelebi, Mevlid, Ezan.

Kaynakça

• Ahmed Yesevi, Divan-ı Hikmet’ten Seçmeler, haz. Kemal Eraslan, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Ankara 1983.
• Akın, Mehmet Emin, Kandil Geceleri ve Bin Yıllık Yanılgı, Medarik Yay., Ankara 200 Armağan, Mustafa, Türkçe Ezan ve Menderes / Bir Devrin Yazılmayan Gerçekleri, Timaş Yay., İstanbul 2011.
• Ayer, Alfred J., Language, Truth and Logic, The Camelot Press, London 1958.
• Banarlı, Nihat Sami, İman ve Yaşama Üslubu, Kubbealtı Neşriyat, İstanbul 1986.
• Banarlı, Nihat Sami, Nihat Sami Banarlı’nın Kaleminden Yahya Kemal Bir Dağdan Bir Dağa, Kubbealtı Neşriyat, İstanbul 1984.
• Beyatlı, Yahya Kemal, Aziz İstanbul, Fetih Cemiyeti Yay., İstanbul 1985.
• Beyatlı, Yahya Kemal, Eski Şiirin Rüzgariyle, Fetih Cemiyeti Yay., İstanbul 1984.
• Beydilli, Kemal, “Mahmud II’, DİA, c. 27, 355. Bilmen, Ömer Nasuhi, Büyük İslam İlmihali, Sadeleştiren: Ali Fikri Yavuz, Kılıç Kitabevi, Ankara 1996.
• Cündioğlu, Dücane, Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Din ve Siyaset, Kaknüs Yay., İstanbul 200 Cündioğlu, Dücane, Tarih ve Siyasete Dair, Kaknüs Yay., İstanbul 2005.
• Çantay, Hasan Basri, “Baltacıoğlu ve Kur’an”, Sebilürreşad, 11, 259 (Aralık 1957), 130-1
• Derrida, Jacques, “Différance”, çev. Önay Sözer, Toplumbilim Jacques Derrida Özel Sayısı, Ağustos 1999, S.10.
• Doğrul, Ömer Rıza, Tanrı Buyruğu, Ahmet Halit Kitapevi, İstanbul 1955.
• Ergin, Muharrem, Orhun Abideleri, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1970.
• Fikret, Tevfik, Rübab-ı Şikeste, Can Yay., İstanbul 1984.
• Gökalp, Ziya, Türk Medeniyeti Tarihi, Toker Yay., İstanbul 1995.
• Gökberk, Macit, Felsefe Tarihi, Remzi Kitabevi, İstanbul 2008.
• Gündüz, Turgay, “Türkiye’de Cumhuriyet Dönemi Din Eğitimi ve Öğretimi Kronolojisi,” Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (7), 1998, s. 543-557.
• Hick, John, İnançların Gökkuşağı, çev. Mahmut Aydın, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2002. http://www.arabicbible.com./bible/ot/gen/1.htm , erişim tarihi: 26.02. 2012. http://www.zaman.com.tr/haber.do?haberno=1286869&title=ezani-turkceyecevirmekten-umre-ziyaretinde-vazgecmis , erişim tarihi: 21.06.2012.
• Kara, İsmail, Cumhuriyet Türkiye’sinde Bir Mesele Olarak İslam, Dergah Yay., İstanbul 200 Kara, İsmail, Kutuz Hoca’nın Hatıraları, Dergah Yay., İstanbul 2000.
• Kaşgarlı Mahmut, Divan-ı Lügatü’t-Türk, c. I-III, çev. Besim Atalay, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1992.
• Kısakürek, Necip Fazıl, Çile, Büyük Doğu Yay., İstanbul 2003.
• King, Robert H., Tanrı’nın Anlamı, çev. Temel Yeşilyurt, İnsan Yay., İstanbul 2001. Koç, Turan, Din Dili, Rey Yayınları, İstanbul t.s.
• Lewis, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, çev. Metin Kıratlı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1998.
• Malik b. Enes, Muvatta, Kutüb-i Tis’a, c. 2, Çağrı Yay., İstanbul 1981.
• McLuhan, Marshall and Qentin Fiore, The Medium Is the Message, Random House, New York 1967.
• Meriç, Cemil, Jurnal, c. I, İletişim Yay., İstanbul 1995.
• Meriç, Cemil, Sosyoloji Notları ve Konferanslar, İletişim Yay., İstanbul 2010.
• Mevlana Celaleddin, Mesnevi, c. I-VI, çev. Veled İzbudak, Gözden Geçiren: Abdülbaki Gölpınarlı, Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yay., Konya 2004.
• Özel, İsmet, Erbain, Şule Yay., İstanbul 2005.
• Pekolcay, Necla, “ Mevlid”, DİA, c. 29, Ankara 2004.
• Reçber, Mehmet Sait, Tanrı’yı Bilmenin İmkân ve Mahiyeti, Kitabiyat, Ankara 2004.
• Reston, James, Tanrı ve Allah için Savaşanlar, çev. Neşe Olcaytu, Aykırı Yayınları, İstanbul 2004.
• Sağman, Ali Rıza, Mevlid Nasıl Okunur ve Mevlidhanlar, 1. Cilt, Fakülteler Matbaası, İstanbul 1951.
• Sevim, Medine, “Türkiye’de Cumhuriyet Dönemi Din Eğitimi ve Öğretimi Kronolojisi,” DEM Dergi, Yıl:1, S.: 2. Süleyman Çelebi, Mevlid, Hazırlayan: Necla Pekolcay, Dergah Yay., İstanbul 2005.
• Swinburne, Richard, The Coherence of Theism, Clarendon Press, Oxford 1977.
• Tek, Abdurrezzak, ‘Tekkeler Kapatılmadan Önce Nakşîliğin Bursa’daki Tarihi Süreci’, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. 16, S.1, 2007, 213-217. Wittgenstein, Ludwig, Felsefi Soruşturmalar, çev. Haluk Barışcan, Metis Yay., İstanbul 2007.
• Wittgenstein, Ludwig, Tractatus Logico-Philosophicus, çev. Oruç Aruoba, Metis Yay., İstanbul 2005. www.cennetsa.com , erişim tarihi: 26.02.2012.
• Yaran, Cafer Sadık, Tanrı İnancının Akliliği, Etüt Yay., Samsun 2000.
• Yaran, Cafer Sadık, Din Felsefesine Giriş, Rağbet Yay., İstanbul 2010.
• Yazır, Elmalılı M. Hamdi, Hak Dini Kur’an Dili, I-X, Eser Neşriyat, y.y. 1979.
• Yunus Emre, Tam ve Tekmil Yunus Emre Divanı, İstanbul Maarif Kitaphanesi ve Matbaası, İstanbul t.s.