Arnavutluk’tan İstanbul’a Bir Âlim Portresi: Debreli Vildan Faik Efendi

Yıl 2015, Cilt: 48 Sayı: 48, 117 - 148, 09.07.2015

Arzu Güldöşüren

Öz

Öz: Vildan Faik Efendi (1852/1853-1925), gerek yerine getirdiği vazifeler ve gerekse kaleme
aldığı eserler dolayısıyla son dönem Osmanlı ulemasının önemli temsilcilerinden biridir. Devlet meselelerine kayıtsız kalmayan/kalamayan pek çok alim gibi o da 19. yy’ın önemli hadiseleri karşısında dini/devleti kurtarma yolunda harekete geçmiş. Bu gayeyle medreselerin ıslahı için bir nizamnâme kaleme aldığı gibi Meşrutiyet rejimini güçlendirmek
ve Arnavut milliyetçiliğinin yükselişini engellemek için de teşebbüslerde bulunmuştur.
Bu makalede müderrislik ve muallimlik vazifesi, huzur dersi hocalığı, halkı irşad gayesiyle
verdiği vaaz ve konferanslar, Meşrutiyet devrinin çalkantılı ortamında Arnavutluk’ta yürüttüğü faaliyetler, kaleme aldığı eserler üzerinde durulmaktadır.
Anahtar Kelimeler: İlmiye, Ulema, Medrese, Müderris, Huzur Dersi, Vildan Faik Efendi, Meşrutiyet, Arnavutluk, Medrese Islahatı, İttihat ve Terakki.
Portraıt of a Scholar From Albanıa to İstanbul: Debreli Vildan Faik Efendi
Abstract: Vildan Faik Efendi is the one of important representatives of the ulemas of the late Ottoman period because of both the tasks which he fulfilled and the works which he penned. He started to move in the wake of the recovery of the state against the important events of the 19th century as many scholars which could not be/ was not indifferent to the issues of the state. With this purpose, he wrote a regulations for the reformation of the madrasas, made actions in order to strengthen the regime of the constitutionalism and to prevent of the rising of Albanian nationalism. In this article, his duty of the mudarris-ship and the teaching, his mastership of Huzur Dersi , the sermons and the lectures which he gave with the purpose of the enlightenment of the people, the activities which he conducted
in the turbulent environment of the term of the constitutionalism and the works which he penned are emphasized.
Keywords: İlmiye, Ulema, Madrasa, Mudarris, Huzur Dersi, Vildan Faik Efendi, Constitutionalism,
Albania, Reformation of Madrasa, Union and Progress.

Anahtar Kelimeler

İlmiye, Ulema, Medrese, Müderris, Huzur Dersi, Vildan Faik Efendi

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi
• BEO, 3435/257621; 3440/257935; 3450/258704; 3454/259048.
• MF.MKT, 379/46; 576/48.
• Ruus Defteri, nr: 241.
• TFR.I.ŞKT, 164/16361.
• Y.MTV, 290/50; 302/93; 313/7 . ZB, 623/112.
• Emekli Sandığı Arşivi (Ankara)
• Mülki Tasnif, nr. 42194.
• İstanbul Müftülüğü Şer‘iye Sicilleri Arşivi
• Huzur-ı Hümâyûn Müderrisleri Defteri (HHMD), nr. 45
• Sicill-i Ahval Dosyası, nr. 3591.
• Tarik Defterleri (TD), nr. 4, 5, 6, 10, 11, 12, 13, 14, 15.
• Haus-, Hof- und Staatsarchive (Avusturya)
• Albanien Kart 15, No: 73, Manastır 23 Kasım 1908; Albanien Kart 15, No: 75, Draç 22 Aralık 1908.
• Gazete, Salname ve Dergiler
• Ceride-i İlmiye, II, sy. 14, Şaban 1333, sy. 15, Ramazan 1333, V, sy. 48, Zilkade 1337.
• İkdam, 15 Zilhicce 1343 Salı/7 Temmuz 1341, nr. 10146.
• İlmiye Salnamesi, Matbaa-i Âmire, Dâru’l-Hılâfeti’l-Aliyye 1334.
• 155 Bu eserle ilgili olarak Doç Dr. Gülgûn Uyar’ın danışmanlığında bir tez çalışması hazırlanmıştır. Tezin birinci bö
• lümünde ilk olarak eserin nüshaları, müellifi, müstensihi, mütercimi ve şârihi kısaca tanıtılmış, sonrasında eserin
• muhtevasından bahsedilmiştir. İkinci bölümde Ahvâlü’n-Nebiyyi’l-Muhtâr çeviri yazısı ile birlikte verilmiştir. Bkz.
• Emel Turan, Hz. Peygamber’in Yaratılışı ve Mucizelerine Dair Aziz Mahmud Hüdai’nin Ahvâlü’n-Nebiyyi’l-Muhtâr
• 1325, nr. 33-502; 1 Safer 1328/29 Kanunisâni 1325/11 Şubat 1910, nr. 518; 6 Ramazan
• 1329/17 Ağustos 1327/30 Ağustos 1911, nr. 1076; 21 Safer 1330/28 Kanunisâni 1327/10
• Şubat, 1912, nr. 1236. Tercüman-ı Hakikat, 27 Rebiülevvel 1328/26 Mart 1326, nr. 10422. Kitap ve Makaleler
• Albayrak, Sadık, Son Devir Osmanlı Uleması, İstanbul 1996, IV.
• Altuntaş, Zeynep, “Yarı Ulemadan Bir Jön Türk Hoca Muhyiddin’in Hayatı ve Eserleri”, Tarih ve
• Manastır Kongresi (14-22 Kasım 1908)”, Toplumsal Tarih, Kasım 2008, 179, s. 28-29. Clayer, Nathalie, Arnavut Milliyetçiliğinin Kökenleri Avrupa’da Çoğunluğu Müslüman Bir Ulu
• sun Doğuşu, İstanbul 2013. Çelik, Bilgin, İttihatçılar ve Arnavutlar, İstanbul 2004. Çiçek, Yeliz, Vildan Faik’in Teshilü’s-Sarf adlı Eserinin Arapça Dilbilgisi Öğretimi Açısından
• Değerlendirilmesi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri
• Enstitüsü, Ankara 2009. Derman, M. Uğur, “Hezârfen Hattat Üsküdarlı Necmeddin Okyay”, Üsküdar Sempozyumu I, 23
• 25 Mayıs 2003, ed. Zekeriya Kurşun, Ahmet Emre Bilgili, Kemal Kahraman, Celil Güngör,
• Nurettin Ceviz, Sadi Çögenli, Erzurum 2000. Gazel, Ahmet Ali, İkinci Meşrutiyet Dönemi Siyasi Mücadelesinde Lütfi Fikri’nin Tanzimat’ı, Konya 2007. Güldöşüren, Arzu, “Bilinmeyen Bir Medrese Islahatı Metni ve Değerlendirilmesi”, Dîvân
• Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, (2011/2), 31, s. 201-220. _____“Vildan Fâik Efendi”, DİA, XLIII, İstanbul 2013, s. 108-109. Gündüz, Hüseyin, “Hz. Muhammed Hakkında Yazılmış Hilyeler”, Hilye-i Şerîfe Hz.
• Muhammed’in Özellikleri, ed. Faruk Taşkale, Hüseyin Gündüz, Artam Antik A.Ş. Kül
• Temel Yayınları, İstanbul 2004. İşli, Necdet, “Üsküdar Envanterinden Seçmeler”, Uluslararası Üsküdar Sempozyumu VI, 6-9
• Kasım 2008, ed. Coşkun Yılmaz, İstanbul 2008, I, s. 507-516. Kansu, Aykut, Politics In Post-Revolutionary Turkey, 1908-1913, Social, Economic And Political
• 1997, III, s. 347-374. Kütükoğlu, Mübahat S., “Dârüıl-Hilâfetiıl-Aliyye Medresesi ve Kuruluş Arefesinde İstanbul
• 1999, sy. 4, s. 223-226. _____“Son Dönem Osmanlı Tefsir Tarihinden Bazı Portreler I”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat
• Fakültesi Dergisi, İzmir 2002, sy. XV, s. 61-96. _____“Nahl∕16 Sûresinin 90. Ayetinin Tefsiri”, C.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2006-X∕2, s. 139-151. Polat, Nazım H., Müdâfaa-i Milliye Cemiyeti, Ankara 1991. Sönmez, Banu İşlet, II. Meşrutiyette Arnavut Muhalefeti, İstanbul 2007. Sula, Murat, “Debreli Vildan Faik ve Teshilu’n-Nahv’i”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakül
• tesi Dergisi, 2009/ XXIX, s. 123-174. Süleyman Şefik Paşa, Hatıratım Başıma Gelenler ve Gördüklerim 31 Mart Vakası, haz. Hümey
• ra Zerdeci, İstanbul 2004. Şeyh Hayrullah Tâceddin er-Rıfâi Külliyâtı, haz. Selami Şimşek, İstanbul 2012. Temiz, Bilal, “Hud Suresi’nde Hz. Lut ve Kavmi, EKEV Akademi Dergisi, yıl: 12, Bahar 2008, sy. 35, s. 311-331. Tunaya, Tarık Zafer, Türkiyede Siyasal Partiler, İstanbul 1998, I. Turan, Emel, Hz. Peygamber’in Yaratılışı ve Mucizelerine Dair Aziz Mahmud Hüdai’nin Ahvâlü’n
• Nebiyyi’l-Muhtâr Adlı Risalesi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2013. Uşaklıgil, Halid Ziya, Saray ve Ötesi, İstanbul 1941, II. Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı, Ankara 1988. Yücer, “Mahmut, Üsküdar’da Sâdîlik ve Sâdî Tekkeleri”, Üsküdar Sempozyumu II, 12-13 Mart
• 2014, ed. Zekeriya Kurşun, Ahmet Emre Bilgili, Kemal Kahraman, Celil Güngör, Seyfettin
• Ünlü, İstanbul 2005, I, s. 202-225. Zekaj, Ramız, The Devolopment Of The Islamic Culture Among Albanians During The XXth Cen
• tury, The Albanıan Institute Of Islamic Thought Civilization (AIITC), Tiran 1997.