Pulpit and Book: Preachers and Their Relations to the Science of Hadith in the Fifth/Eleventh Century

Yıl 2017, Cilt: 53 Sayı: 53, 1 - 26, 15.12.2017

Hasan Cirit

https://doi.org/10.15370/maruifd.405062

Öz

The aim of this article is to provide a classification and definition of the intellectual dynamism found in the V/XIth century of Islamicate civilisation by way of its preachers. To begin with, an introduction of the political, religious and intellectual status of the period is provided. Further on, through the various history and tabaqāt works the main individuals involved in preaching and rhetoric, officially or unofficially, are identified. This cluster of sixty-nine preachers and learned people are examined and analysed based upon their intellectual levels, entitlements, their relationship with the science of hadith, their contribution to the political, social and cultural life, their geographical context, denomination and their written works on the subject. Finally, a general data about the places where these preachers and learned people were active is discussed. Apparently, it seems that preachers who had a comprehensive social network of connections were much more concerned with theological disputes. Moreover, some of the preachers identified of that era were facing much hardship in interacting with the political authority, whereas others had a much better relationship with the authority of the day. It is conclusive from the sources that most of the preachers were performing their sermons, which is considered as an occupation related to spiritual guidance, with an intellectual solemnity. It is important to note that some of these works written on the genre of sermons during the V/XIth century have reached us in the present day.

Anahtar Kelimeler

Religious rhetoric, Sermon, Preacher, Pulpit Orator, Hadīth

Kürsü ve Kitap: V./XI. Yüzyılda Vâizler ve Hadis İlmiyle Münasebetleri

Öz

Öz: İslâm medeniyetinin V./XI. yüzyılındaki ilmî hareketliliği vâizler üzerinden tespit etmeyi hedefleyen bu makalede, öncelikle dönemin siyâsî, dinî ve ilmî durumu hakkında bilgi verilmiş, sonrasında bu asırda resmî ya da gayri resmî olarak vaaz ve hitabet ile ilgilenen isimler, tarih ve tabakât türü eserlerin yardımıyla belirlenmiştir. Tespit edilen 69 kişilik bu vâiz-âlim kümesi, ilmî seviyeleri ve haklarında kullanılan unvanlar, hadis ilmi ile münasebetleri, siyâsî, sosyal ve kültürel hayata etkileri, yaşadıkları coğrafya, mezhep aidiyetleri ve konu etrafında telif ettikleri eserler açısından tetkik edilmiş, son olarak vaaz ve hitabet görevlerinin icra edildiği mekanlar hakkında bilgi verilmiştir. Anlaşıldığı kadarıyla sosyal olarak etraflı bir ilişkiler ağına sahip olan vâizler, o dönemdeki itikâdî cereyanlarla da hayli ilgilidirler. Bu dönemde yaşayan vâizlerin bazıları siyâsî erkle temaslarında sorunlar yaşarken, bazıları daha iyi ilişkilere sahiptirler. Vâizlerin büyük kısmının ise irşâd faaliyeti olarak görülen vaazlarını ilmî bir ciddiyetle icra ettikleri görülmektedir. V./XI. yüzyılda kaleme alınan vaaz türündeki bazı eserler ise günümüze ulaşmıştır.

Anahtar Kelimeler

Dinî hitabet, vaaz, vâiz, hatip, hadis

Kaynakça

• Arûçi, Muhammed. “Sâbûnî, İsmail b. Abdurrahman.” DİA, XXXV, 359-60.
• Âşıkkutlu, Emin. “İbn Ved‘ân.” DİA, XX, 440-41.
• Başoğlu, Tuncay. “Hicrî Beşinci Asırda Fıkıh.” İLAM Araştırma Dergisi, Temmuz-Aralık 1998, III, sy. 2, s. 113-40.
• Can, Ayfer. “Ebu’l-Hasan Harakânî’nin Hayatı ve Eserleri.” Harakani Dergisi, 2014, sy. 1, s. 33-48.
• Cirit, Hasan. Hadise Giriş, Tarihçe, Literatür ve Seçme Hadisler. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2015.
• ----------. Halkın İslâm Anlayışının Kaynakları. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2002.
• Çubukçu, İbrahim Agâh. “Hicrî 5./Mîlâdî 11. Yüzyılda İslâmda Siyâsî ve Dînî Durum.” Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 1965, XIII, s. 39-44.
• Efendioğlu, Mehmet. “Şihâbü’l-ahbâr.” DİA, XXXIX, 143-4.
• Görener, İbrahim. “Hîrî.” DİA, XVIII, 124-5.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Ali b. Sâbit. Târîhu Bağdâd. I-XIV, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, ts. Hatiboğlu, İbrahim. “Müstağfirî.” DİA, XXXII, 108-9.
• İbn Hacer el-Askalânî. Lisânü’l-Mîzân (nşr. Abdülfettâh Ebû Gudde). I-X, Beyrut: Mektebetü’l-matbaati’lİslâmiyye, 1423/2002.
• İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed. Vefeyâtü’l-a‘yân ve enbâü ebnâi’z-zamân (nşr. İhsan Abbâs), I-VIII, Beyrut: Dâru sâdır, 1968-1972.
• İbn Kesîr, İsmail b. Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye (nşr. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî). I-XXI, Cîze: Dâru Hecr, 1418/1997.
• İbn Tağrîberdî, Ebü’l-Mehâsin Yusuf b. Tağrîberdî. en-Nücûmü’z-zâhire fî mülûki Mısr ve’l-Kâhire (nşr. Muhammed Hüseyin Şemsüddîn). I-XVI, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1413/1992.
• İbnü’l-Cevzî, Abdurrahman b. Ali b. el-Cevzî. el-Muntazam fî târîhi’l-ümem ve’l-mülûk (nşr. Muhammed Abdülkâdir Atâ - Mustafa Abdülkâdir Atâ). I-XVIII, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1404/1984.
• İbnü’l-Esîr, Ali b. Muhammed b. Esîr. el-Kâmil fi’t-târîh (nşr. Ebü’l-Fidâ Abdullah el-Kâdî). I-XI, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1407/1987. İbnü’l-İmâd, Abdülhay b. Ahmed. Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb (nşr. Abdülkâdir el-Arnaût - Mahmud el-Arnaût). I-X, Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1406/1986.
• Kandemir, M. Yaşar. “Hadis.” DİA, XV, 27-64.
• ----------. “Hâkim en-Nisâbûrî”, DİA, XV, 190-3.
• Karaman, Hayreddin. “Fıkıh,” DİA, XIII, 1-27.
• Kehhâle, Ömer Rızâ. Mu‘cemü’l-müellifîn. I-XV, Beyrut: Mektebetü’l-müsennâ, ts.
• Makdisi, George. Ortaçağ’da Yüksek Öğretim, İslâm Dünyası ve Hıristiyan Batı (trc. Ali Hakan Çavuşoğlu - Tuncay Başoğlu). İstanbul: Klasik yayınları, 2012.
• Mertoğlu, Mehmet Suat. “Sa‘lebî.” DİA, XXXVI, 28-9.
• ----------. “Şeyzele.” DİA, XXXIX, 106.
• Ocak, Ahmet. “Selçuklular.” DİA, XXXVI, 375-7.
• Önkal, Ahmet. - Nebi Bozkurt. “Cami.” DİA, VII, 46-56.
• Öz, Mustafa, “İskâfî, Hatîb.” DİA, XXII, 552-3.
• ----------. “Şerîf el-Murtazâ.” DİA, XXXVIII, 586-8.
• ----------. “Tûsî, Ebû Cafer.” DİA, LXI, 433-5.
• Özgel, İshak. “Büyük Selçuklular Döneminde Tefsir İlmi ve Müfessirler.” Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 2005, V, sy. 2, s. 31-51.
• es-Safedî, Selahaddin Halîl b. Aybeg es-Safedî. Kitâbü’l-Vâfî bi’l-vefeyât (nşr. Ahmed el-Arnaût - Türkî Mustafa). Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, I-XXIX, 1420/2000.
• Sarı, Mehmet Ali. “İbn Habîb en-Nisâbûrî.” DİA, XIX, 510.
• es-Sem‘ânî, Ebû Sa‘d Abdülkerim b. Muhammed b. Mansûr el-Mervezî. el-Ensâb (nşr. Abdurrahman b. Yahya el-Muallimî el-Yemânî). I-VI, yy. ts. (Haydarabad: Dâiretü’l-maârifi’l-Osmaniyye, 1962’nin ofseti).
• Topgül, Muhammed Enes. “Erken Dönem İslam Tarihi’nde İlim Merkezleri ve Ulema Hareketliliğinin Tespiti Üzerine Metodolojik Bir Arayış: Nisbeler.” DİVAN, 2017, XXII/1, sy. 42, s. 1-31.
• Tümer, Günay. “Arâisü’l-mecâlis.” DİA, III, 265-6.
• Uludağ, Süleyman, “er-Risâle.” DİA, XXXV, 122-3.
• ----------. “Hargûşî.” DİA, XVI, 167-8.
• ----------. “Kuşeyrî, Abdülkerîm b. Hevâzin.” DİA, XXVI, 473-5.
• Uslu, Recep. “Dekkâk, Ebû Ali.” DİA, IX, 112.
• Ünalan, Abdülkerim. “Kiyâ el-Herrâsî.” DİA, XXVI, 126.
• Yâkût el-Hamevî, Ebû Abdullah Yâkût b. Abdullah. Mu‘cemü’l-büldân. I-V, Beyrut: Dâru sâdır, ts. Yardım, Ali. “Kudâî.” DİA, XXVI, 309-10.
• ----------. Şihâbü’l-Ahbâr Tercümesi. İstanbul: Damla Yayınları, 1999.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “İbn Fûrek.” DİA, XIX, 495-8.
• Yazıcı, Tahsin. “Ebû Ali el-Fârmedî.” DİA, X, 90.
• Yazıcı, Tahsin - Süleyman Uludağ. “Herevî, Hâce Abdullah.” DİA, XVII, 222-6.
• Yıldız, Hakkı Dursun. “Abbâsîler.” DİA, I, 31-48.
• ez-Zehebî, Muhammed b. Ahmed b. Osman ez-Zehebî. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ’ (nşr. Şuayb el-Arnaût - v.dğr.). I-XXIII, Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1406/1986.
• ----------. Tezkiretü’l-huffâz. I-IV, Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1956.
• ez-Ziriklî, Hayreddin. el-A‘lâm (nşr. Züheyr Fethullah). I-VIII, Beyrut: Dâru’l-ilm li’l-melâyin, 1404/1984.