Mehmed Zihni Efendi Örneğinde Sahîh-i Buhârî Baskılarının Tashihi

Yıl 2018, Cilt: 54 Sayı: 54, 45 - 78, 15.06.2018

Ali Albayrak

https://doi.org/10.15370/maruifd.452185

Cited By: 2

Öz

Öz: İslâm dünyasında ilk olarak Hindistan’da basılan (1270/1853) Buhârî’nin (ö. 256/870)

el-Câmi‘u’s-sahîh adlı eserinin en bilinen ve kabul gören neşri Sultan Abdülhamid’in (ö.

1918) talimatıyla Ezherli âlimler tarafından Mısır’da gerçekleştirilmiştir (1313/1896). Hemen

sonrasında Mehmed Zihni Efendi (ö. 1913) de Sahîh’in İstanbul’daki ilk neşrini yapmıştır.

Bu neşirlerde Sahîh-i Buhârî yazmaları içerisinde meşhur olan Yûnînî nüshası kullanılmıştır.

Bilindiği gibi Ali b. Muhammed el-Yûnînî (ö. 701/1302) kendi nüshasını ana

metin olarak aktarırken elindeki diğer dört nüshanın farklarını metin üzerinde ve kenarlarda

(hamiş) göstermiştir. Yûnînî’nin çok titiz bir şekilde tüm farklarını yansıttığı bu dört

nüsha Asîlî (ö. 392/1002), Ebû Zer (ö. 434/1043), İbn Asâkir (ö. 571/1176) ve Sem‘ânî’ye

(ö. 562/1167) aittir. İki neşirde de Yûnînî nüshası kullanılmasına rağmen aralarında bazı

farklar vardır. Ezherli âlimler Yûnînî nüshasını ana metin ve kenardaki yoğun notlar şeklinde

basarken, Mehmed Zihni Efendi ise günümüze daha yakın bir anlayışla sadece ana

metni yansıtmıştır. Fakat ana metin açısından da aralarında farklar vardır. Çünkü Ezherli

âlimler ana metni çok az bir tashihle aynen naklederken Zihni Efendi, Kastallânî’nin (ö.

923/1517) şerhindeki metni esas aldığından daha fazla tashih yapmıştır. Kastallânî şerhi

de Yûnînî nüshasına göre yazıldığı halde ana metnin kimi yerlerde farklı olmasının sebebi,

onun Sahîh-i Buhârî metnini belirtirken yapmış olduğu tercihlerdir. Çünkü o kimi zaman

farklı nüshalardaki ifadeleri ana metin olarak öne çıkarmıştır. Genelde İbn Hacer’in (ö.

852/1449) etkisiyle oluşan bu tercihler, Zihni Efendi’nin neşrinde ve İslâm dünyasında basılan

ilk Buhârî şerhlerine eklenen Sahîh metninin kısmen farklı olmasındaki en önemli

etkendir. Günümüz Sahîh-i Buhârî baskılarında ve Buhârî şerhlerinde ise Ezherli âlimlerin

neşrindeki ana metin kullanılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Sahîh-i Buhârî baskıları, Yûnînî, tashih

Revising the Publications of Sahīh al-Bukhārī in the Example of Mehmed Zihni Efendi

Öz

Abstract: The first publication of Bukhārī’s al-Jāmi‘ al-sahīh in the Islamic world was in

India in 1270/1853. However, the most famous and acknowledged edition of it was carried

out by al-Azharī scholars in Egypt in 1313/1896 with the instruction of Sultan Abdul

Hamid (d. 1918). Just after this publication, Mehmed Zihni Efendi (d. 1913) published

Sahīh’s first edition in Istanbul. In these editions, the famous Yūnīnī version of Sahīh was

used in Istanbul. As is generally well-known by scholars of hadīth, while putting his copy

at the center of his transmission, Alī b. Muhammad al-Yūnīnī (d. 701/1302) demonstrated

the differences of the other four versions of Sahīh in the text and in the footnotes

of the text. The four copies are Asīlī (d. 392/1002), Abū Zar (d. 434/1043), Ibn Asākir (d.

571/1176), and Sam‘ānī (d. 562/1167). Despite the use of the Yūnīnī’s copy in the both the

editions, there are some differences between them. While Azharī scholars have published

the Yūnīnī’s copy as main text and footnotes, Mehmed Zihni Efendi has published only

the main text, which is close to the modern edition approach. However, there are differences

between them in terms of the main text. While the Azharī scholars have published

the main text with minor corrections, Mehmed Zihni Efendi, on the other hand, has taken

Kastallānī’s (d. 923/1517) commentary of al-Jāmi‘ al-Sahīh into consideration and made

major corrections in his copy. Though Kastallānī’s commentary is based on Yūnūnī’s copy,

there are some differences between the main text and its commentary because of the preferences

of Kastallānī. The main reason for the differences is that Kastallānī highlighted

some of the expressions of the different copies as the main text. These preferences, which

are usually influenced by Ibn Hajar (d. 852/1449), are the most important factor in the edition

of Zihni Efendi’s text and the Sahīh text added to the first Bukhārī commentaries published

in the Islamic world. The main text of the Azharī scholars’ edition is used in contemporary

al-Sahīh al-Bukhārī prints and its commentaries.

Anahtar Kelimeler

Hadīth, Publications of Sahīh al-Bukhārī, Yūnīnī, revision

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, I-VI, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Aydın, Arafat – Ali Albayrak. “Sahîh-i Buhârî Nüshalarına Dair Yeni Bulgular: Bulak Baskısı, Yûnînî Yazmaları ve Abdullah b. Sâlim el-Basrî Nüshası.” İslâm Araştırmaları Dergisi, 2016, sy. 35, s. 1-39.
• Aydın, Arafat. Sagânî’nin Sahîh-i Buhârî Nüshası ve Türkiye Kütüphanelerindeki Yazmaları (uzmanlık tezi, 2016), İstanbul: Türkiye Yazma Eser Kurumu Başkanlığı.
• Aydınlı, Abdullah. “Asıl (Hadis).” DİA, III, 473.
• el-Aynî, Bedreddîn Mahmud b. Ahmed. Umdetü’l-kârî fî şerhi Sahîhi’l-Buhârî. I-XX, Mısır: Mektebetü Mustafa el-Bâbî, 1972.
• el-Basrî, Abdullah b. Sâlim. Dıyâü’s-sârî fî mesâliki ebvâbi Sahîhi’l-Buhârî (nşr. Nûreddîn Tâlib). I-XVIII, Katar: Dâru’r-Rakîm, 2011.
• ----------. Yunînî nüshası (Basrî kopyası). Konya Yusuf Ağa Yazma Eser Kütüphanesi, nr. 5555.
• el-Buhârî, Muhammed b. İsmail. Sahîhu’l-Buhârî (Mısır/Bulak neşrinin tıpkıbasımı). I-IX, Üsküdar: Âsitâne Kitabevi, 2003.
• ----------. Sahîhu’l-Buhârî (Mehmed Zihni neşrinin tıpkıbasımı). I-VIII, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• ----------. Sahîhu’l-Buhârî. Beyrut: Dâru’l-Erkam, ts.
• el-Ceyyânî, Ebû Ali el-Gassânî. Kitâbü’t-Tenbîh ale’l-evhâmi’l-vâkı‘a fi’s-Sahîhayn min kıbeli’r-ruvât, Kısmu’l- Buhârî (nşr. Mehmed Sâdık Aydın). Riyad: Dâru’l-Livâ’, 1987.
• Cuma Fethî Abdülhalîm. Rivâyâtü’l-Câmi‘i’s-sahîh ve nüsehuhû. Mısır/Katar: Dâru’l-Felâh, 2013.
• Ermiş, Hamza. Mehmed Zihni Efendi – Hayatı, Eserleri ve Arapça Öğretimindeki Yeri. İstanbul: İSAM, 2011.
• el-Humeydî, Muhammed b. Futûh. el-Cem‘ beyne’s-Sahîhayn (nşr. Ali Hüseyin el-Bevvâb). I-IV, Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1998.