Hz. Peygamber’in Medine’nin Safile Bölgesinde Namaz Kıldığı Mekânlar

Yıl 2021, Cilt: 61 Sayı: 61, 93 - 138, 16.12.2021

Fatımatüz Zehra Kamacı

https://doi.org/10.15370/maruifd.1035973

Cited By: 1

Öz

Evs ve Hazrec kabilesinin İslâm’la tanıştığı 620-622 yılları arasında, özellikle İslâm’ı tebliğ için Medine’ye giden ilk muhacirler ile bu süreçte müslüman olup davetin yayılmasına katkı sağlayan ensarın önde gelenlerinin girişimleri ile Medine’de, mescit olarak tabir edebileceğimiz, namaz kılmaya ayrılan müstakil bazı mekânlar teşekkül etmeye başlamıştır. Hicretin ardından bizzat Allah Resûlü’nün emek ve gayretiyle inşasına başlanan ilk mescit Kubâ Mescidi, ikincisi ise Mescid-i Nebevî’dir. Allah Resûlü’nün vefatına kadar geçen on yıllık süre içerisinde ihtiyaç duyuldukça ensar mahallelerinde bazı mekânlar namaz kılmaya ayrılmış ve ilk mahalle mescitleri bu şekilde teşekkül etmiştir.
Allah Resûlü’nün namaz kıldığı mekânlarla mescitler arasında çok erken dönemden itibaren kurulan bir bağ söz konusudur. Bir yerin mescit olarak belirlenebilmesi için ya Allah Resûlü’nün orada namaz kılması gerekli görülmüş ya da bir yerde namaz kıldıysa orada mescit inşa edilmesi yoluna gidilmiştir. Şehir tarihlerindeki rivayetler, sahâbenin talebi olarak başlayan bu uygulamanın, Allah Resûlü’nün vefatının ardından bir süre, sahâbenin Allah Resûlü’nün namaz kıldığı yerlerle ilgili gözlemleri üzerinden devam ettiğini ortaya koymaktadır Emevîler (41-132/661-750) dönemine gelindiğinde ise Medine’de Allah Resûlü’nün namaz kıldığı yerlerin tespit edilip mescit inşa edilmesi süreci, tek elden yürütülen organize bir bayındırlık faaliyetine dönüşmüştür. Velîd b. Abdülmelik (86-96/705-715) henüz Medine valisi iken Ömer b. Abdülazîz’e (99-101/717-720) mektup yazarak Hz. Peygamber’in namaz kıldığı bildirilen mekânları araştırıp üzerinde mescit inşa edilmesini istemiştir. Böylece Medine ve çevresindeki mescitlerin hepsi, Hz. Peygamber’in namaz kıldığı yerler gözetilerek duvarları müzeyyen taşlarla örülmek suretiyle inşa edilmiştir.
Hz. Peygamber döneminde mescit olarak işlevini sürdüren mekânların sayısı bir hayli azken şehir tarihlerinde Hz. Peygamber dönemine dayandırılan mescit sayısının en az üç kat arttığı tespit edilmektedir. Bunun nedeni araştırıldığında Hz. Peygamber namaz kıldığı sırada ev, bağ-bahçe, boş arazi ya da savaş karargâhı olan ve Allah Resûlü’nün vefatından sonra mescit inşa edilen bazı mekânların, bu aşamalar unutularak ya da bilindiği varsayılarak şehir tarihlerinde, Hz. Peygamber namaz kıldığında da orada bir mescit varmış gibi nakledildiği yani anakronizme düşüldüğü anlaşılmaktadır. Şehir tarihlerinde Hz. Peygamber’in namaz kıldığı mekânlarla ilgili tespit edilebilen anakronik rivayetler içerisinde belki de en karakteristiklerinden bir tanesi İbn Zebâle özelinde Hz. Peygamber’in Bedir Gazvesi sırasında konaklayıp namaz kıldığı Sukyâ kuyuları ile ilgili olandır. Konu ile ilgili bilgi veren İbn Zebâle dışındaki kaynaklar, Hz. Peygamber’in hâli hazırda inşa edilmiş bir mescitte değil bölgede, kuyuların yanındaki arazide namaz kıldığını açıkça kaydetmiştir. Mezkûr mekân, İbn Zebâle rivayetinde “mescit” olarak anılmaktadır. Çünkü Hz. Peygamber’in namaz kıldığı yerlere sonradan mescit inşa edilmiştir. İbn Zebâle eserini yazdığı sırada Sukyâ’da bir mescit ya da en azından bir mescit kalıntısı vardı. İbn Zebâle de belki rivayet kendisine öyle ulaştığından, belki mescidin kendi yaşadığı dönemdeki konumundan hareketle “Sukyâ kuyuları yakınındaki arazi” demek yerine “Sukyâ Mescidi” ifadesini kullanmıştır. Makalede, incelenen her bir mekân özelinde şehir tarihlerindeki ya da diğer kaynaklardaki anakronik rivayetler tespit edilip değerlendirilmiştir. Medine mescitleriyle ilgili araştırması bulunan Muhammed Abdülganî, el-Mesâcidü’l-eseriyye fi’l-Medîneti’l-münevvere isimli eserinde, şehir tarihlerindeki bu anakronizme hiç değinmemiştir. Eserinin mukaddimesinde ele aldığı mescitlerin tamamının Hz. Peygamber dönemine dayanmadığını kısaca ifade etmişse de Abdülganî, tek tek mescitleri tanıttığı bölümlerde, dönemlendirmeye ilişkin olarak sadece rivayet aktarımıyla yetinmiş, kaynaklardaki rivayetleri karşılaştırmalı olarak ele almadığı için mekânların mescit olarak aktarılmasıyla ortaya çıkan anakronizmi farketmemiştir.

Anahtar Kelimeler

Yesrib, Medine, Sâfile, Âliye, Mescid, Ensar, Hz. Peygamber, Namaz, Şehir Tarihi, Anakronizm

The Places The Prophet Muhammad Prayed in Safilah Region of Madinah

Öz

Although first muhajirs, dispatched to Yasrib to prepare the city for the forthcoming hijrah and the leading figures of ansar, including chieftains, reserved some places to prayer, masjids in Madinah were built literally after The Prophet Muhammad's emigration. The first masjid built-in Madina through the Prophet Muhammad's full support including providing the companions with the things that they need such as carrying adobes, is the Masjid al-Quba and the second is the Masjid al-Nabawi. In ten years after hijrah, reserving places for prayer limitedly continued. After a while, the local masjids, belonging to the area where the tribes live, began to be constructed by the companions and later generations.
There is a strong connection between The Prophet's prayer locations and the constructions of masjids in Madinah throughout decades after his passing. In the reign of the Prophet Muhammad, when a companion needed to reserve a place for prayer, he would invite the Prophet and ask him to pray there. From the year that The Prophet passed away forth, the companions found themselves searching for the Prophet's prayer locations and during the period of the Umayyad dynasty, this process was turned to be a huge construction activity for Madinah masjids with the great efforts of Madinah governor Omar ibn Abd al-Aziz. Most of the masjids in Madinah are dated back to this construction process maintained by Omar ibn Abd al-Aziz under the patronage of Al-Walid ibn Abd al-Malik.
Even though the local masjids, belonging to different types of tribes were thin on the ground, they were mentioned in the books of Madinah history with enormous numbers. The fact that there were no structures on most of The Prophet's prayer places is seemed to have been forgotten in history books related to Madinah either intentionally or unintentionally. Ibn Zabalah is the first who wrote about masjids. However, Ibn Zabala’s book upon the early history of Madinah called Akhbar al-Madinah is lost. Crucially its narrations are available through later sources like Ibn al-Najjar, al-Matari and al-Samhudi, the greatest of all the historians of Madinah. So, and one of the most famous examples of anachronism related to masjids could be determined through Ibn Zabala's detailed records of incidents. Because the scholars of the history of Madinah aimed to quote all narrations that they reach and because they interpreted the narrations from the view of their centuries, which means at least two hundred years after hijrah, anachronism is inevitable to some extent. The author of this paper will survey the anachronistic narrates of Ibn Zabalah through those later sources and depend on a comparison of the narrations claiming to explain the position of the masjids between the age of the Prophecy and the beginning of the Umayyad period.
Instead of searching already built structures in Madinah, this article examines the places like gardens, houses, or war headquarters that the Prophet Muhammad had prayed on. Because the contemporary books written on masjids in Madinah aimed to recognize the ones that are still solid or at least have ancient ruins, they seemed to forget The Prophet's prayer places on which masjids were built once and not existing any more. Muhammad Ilyas Abdul Ghani’s master thesis about ancient Masjids in Madinah is one them. This article intends to make a strong distinction between the places and the later built masjids. Besides, this paper offers an original classification for prayer places as Aliyah and Safilah. So Safilah, the lower Madinah, extends from Sunh to the north of Masjid al-Nabawi and while Aliyah, the upper Madinah, extends from Sunh to the south of Masjid al-Nabawi and after to Quba. The division of Madinah into Safilah and Aliyah, started in the Age of Ignorance (Jahiliyyah) continued in the reign of the Prophet Muhammad and clearly, remain valid for a while after his death. So, this article has one important limitation. It analyses only the prayer places in Aliyah beginning with the ones so close to Masjid al-Nabawi and examines them within a historical context.
The aim of this article can thus be summarized as criticizing the books written on Madina history for anachronic records related to local tribe Masjids built in the early Islamic history in Medina. Mainly the article indicates that in the reign of the Prophet Muhammad, most of the so-called tribe masjids in the Aliyah area were not already built structures but only places like garden, house or war headquarters that the Prophet Muhammad had prayed on. Yet this should not diminish the value of the sources written on Madinah, which usually contain valuable narrations and insights. On the contrary, they are foundational to the early history of Islam with their variety of witnesses and detailed records of incidents.

Anahtar Kelimeler

Yasrib, Madinah, Safilah, Aliyah, Masjid, Ansar, Prophet Muhammad, Prayer, History of Madinah, Anachronism

Kaynakça

• Abdülganî, Muhammed İlyas. el-Mesâcidü’l-eseriyye fi’l-Medîneti’l-münevvere. Medine: Metâbi‘u’r-Reşîd, 2003.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned, Lübnân: Beytü’l-Efkâri’d-Devliyye, 2004.
• Arslantaş, Nuh. Hz. Muhammed Döneminde Yahudiler. İstanbul: Kuramer, 2016.
• el-Askerî, Ebû Hilâl el-Hasen b. Abdillâh b. Sehl. el-Evâil, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1987.
• el-Aynî, Ebû Muhammed (Ebü's-Senâ) Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed. Umdetü’l-kârî fî şerhi Sahîhi’l-Buhârî (nşr. Abdullah Mahmûd Muhammed Ömer). I-XXV, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
• el-Bekrî, Ebû Ubeyd Abdullāh b. Abdilazîz b. Muhammed b. Eyyûb b. Amr. Muʿcemü me’staʿcem min esmâʾi’l-bilâd ve’l-mevâzıʿ (mevâḳıʿ) (nşr. Mustafa es-Sakkâ). I-IV, Kahire: Âlemü’l-Kütüb, 1945-1951.
• el-Belâzürî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Yahyâ b. Câbir b. Dâvûd. Ensâbü’l-eşrâf (nşr. Süheyl Zekkâr-Riyâd Ziriklî). I-XIII, Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1996.
• ed-Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ömer b. Ahmed. es-Sünen (nşr. Şuayb el-Arnaûd ve dğr.). I-VI, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2004.
• Ebû Davud, Süleyman b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî. es-Sünen, Mevsû‘atü’l-hadîsi’ş-şerîf el-kütübü’s-sitte içerisinde. Riyad: Dârü’s-Selâm li’n-Neşr ve’t-Tevzî, 2000.
• ———el-Merâsîl (nşr. Şuayb el-Arnaût). Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1988.
• Ebû Nu‘aym el-İsfahânî, Ahmed b. Abdillâh b. İshâk. Ma‘rifetü’s-sahâbe (nşr. Muhammed Hasen İsmâîl-Mes‘ud Abdülhamîd es-Sa‘denî). I-IV, Beyrut:……, 2002.
• Ebû Ya‘lâ, Ebû Ya‘lâ Muhammed b. el-Hüseyn b. Muhammed b. Halef. el-Müsned (nşr. Hüseyin Selim Esed). I-XVI, Dımaşk: Dârü’l-Me’mûn li’t-Türâs, 1984-1994.
• el-Ezrakî, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Abdullah b. Ahmed. Ahbâru Mekke (nşr. Rüşdî es-Sâlih Melhase). I-II, Beyrut: Dârü’s-Sekâfe, 1979.
• el-Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kūb b. Muhammed el-Fîrûzâbâdî. el-Megânimü’l-muṭâbe fî meʿâlimi Ṭâbe:Kısmu’l-Mevâdı‘ (nşr. Hamed Casir). Riyad: Dârü’l-Yemâme, 1969.
• el-Hâkim, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed en-Nîsâbûrî. el-Müstedrek ‘ale’s-Sahîhayn (nşr. Mustada Abdülkâdir Atâ). I-IV, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
• Halîfe b. Hayyât, Ebû Amr Halîfe b. Hayyât b. Halîfe eş-Şeybânî el-Basrî. Kitâbu’t-Tabakât (nşr. Süheyl Zekkâr). Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1993.
• Heysemî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Süleymân. Buğyetü’r-râid fî tahkîki Mecma‘i’z-zevâ‘id (nşr. Abdullah Muhammed Dervîş). I-X, Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1994.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım Alî b. el-Hasen b. Hibetillâh b. Abdillâh b. Hüseyn ed-Dımaşkî. Târîhu medîneti Dımaşk (nşr. Ömer b. Garâme el-Amrî). I-LXX, Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1995-1998.
• İbn Ebû Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. el-Cerh ve’t-Ta‘dîl. I-IX, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• İbn Ebû Hayseme, Ebû Bekr Ahmed b. Ebî Hayseme Züheyr b. Harb en-Nesâî. et-Târîhu’l-kebîr (nşr. Salâh b. Fethî Helel). I-IV, Kahire: el-Fârûku’l-Hadîse, 2004.
• İbn Ebû Şeybe, Ebû Bekr Abdullâh b. Muhammed b. Ebî Şeybe İbrâhîm el-Absî el-Kûfî. el-Kitâbü’l-Musannef fi’l-ehâdîs ve’l-âsâr (nşr. Kemâl Yûsuf el-Hût). I-VII, Beyrut: Mektebetü’z-Zemân, 1989.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe (nşr. Ali Muhammed Muavviz-Âdil Hamîd Abdülmevcûd). I-IX, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• ——— İtḥâfü’l-mehere bi-eṭrâfi’l-ʿaşere (nşr. Züheyr b. Nâsır en-Nâsır ve dğr). I-XIX, Medine: Vizâretü’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1994.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd b. Hazm el-Endelüsî el-Kurtubî. Cemheretü ensâbi’l-ʿArab (nşr. Abdüsselâm Muhammed Harun). Kahire: Dârü’l-Maârif, 1982.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik b. Hişâm b. Eyyûb el-Himyerî. es-Sîretü’n-nebeviyye (nşr. Muhammed Alî el-Kutb-Muhammed ed-Dâlî Balta). I-IV, Beyrut: el-Mektebetü’l-Asrıyye, 2005.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr b. Dav’. es-Sîretü’n-Nebeviyye (nşr. Mustafa Abdülvâhid). I-IV, Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1990.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullâh b. Müslim b. Kuteybe ed-Dîneverî. Uyûnü’l-ahbâr (nşr. Muhammed el-İskenderânî). I-IV, Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 2002.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî. es-Sünen, Mevsû‘atü’l-hadîsi’ş-şerîf el-kütübü’s-sitte içerisinde. Riyad: Dârü’s-Selâm li’n-Neşr ve’t-Tevzî, 2000.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî. Lisânü’l-‘Arab. I- VII, Beyrut: Dâru Sâdır, 1997.
• İbn Receb, Ebü’l-Ferec Zeynüddîn Abdurrahmân b. Ahmed b. Abdirrahmân. Fethu’l-bârî ‘alâ Sahîhi’l-Buhârî (nşr. Mahmûd b. Şa‘bân-Mecdî b. Abdülhâlık ve dğr). I-X, Medine: Mektebetü’l-Gurabâil’l-Eseriyye, 1996.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘ el-Kâtib el-Hâşimî. et-Tabakâtü’l-kübrâ, (nşr. İhsan Abbas). I-VIII, Beyrut: Dâru Sâdır, 1968.
• ———et-Tabakâtü’l-kübrâ:el-Kısmü’l-mütemmim (nşr. Ziyâd Muhammed Mansûr). Medine: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, 1983.
• İbn Seyyidünnâs, Ebü’l-Feth Fethuddîn Muhammed b. Muhammed el-Ya‘merî. ‘Uyûnü’l-eser fî fünûni’l-megâzî ve’ş-şemâil ve’s-siyer (nşr. Muhammed el-Îd el-Hatrâvî-Muhyiddîn Mestû). I-II, Beyrut: Mektebetü Dâri’s-Türâs, 1992.
• İbn Şebbe, Ebû Zeyd Ömer b. Şebbe en-Nümeyrî el-Basrî. Târîhü’l-Medîneti’l-münevvere (nşr. Ali Muhammed, Yâsîn Sa‘düddîn Beyân). I-II, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Ali. el-Muntaẓam fî târîḫi’l-mülûk ve’l-ümem (nşr. Mustafa Abdülkâdir Atâ-Muhammed Abdülkâdir Atâ). I- XVIII, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’s-Seâdât Mecdüddîn el-Mübârek b. Esîrüddîn Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî. en-Nihâye fî garîbi’l-hadîs ve’l-eser (nşr. Mahmûd Muhammed et-Tannâhî- Tâhir Ahmed ez-Zâvî). I-V, Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1963-1965.
• İbnü’l-Kelbî, Ebü’l-Münzir Hişâm b. Muhammed b. Sâib b. Bişr el-Kelbî el-Kûfî. Nesebü Meʿad ve’l-Yemeni’l-kebîr (nşr. Nâcî Hasen). I-II, Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1988. İbnü’n-Neccâr, Ebû Abdillâh Muhibbüddîn Muhammed b. Mahmûd b. el-Hasen. ed-Dürretü’s-semîne fî ahbâri’l-Medîne (nşr. Muhammed Azb). Kahire: Mektebetü’s-Sakâfeti’d-Dîniyye, 1995.
• İbnü’r-Rif‘a, Ebü’l-Abbâs Necmüddîn Ahmed b. Muhammed b. Alî el-Ensârî. el-Kifâyetü’n-Nebîh fî şerḥi’t-Tenbîh (nşr. Mecdî Muhammed Sürûr). I-XXI, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
• el-Kalkaşendî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Alî. Nihâyetü’l-ereb fi marifeti ensabi’l-Arab (nşr. İbrahim el-İbyârî). Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1980.
• Kaya, Nuri. Medine Tarihçisi Semhûdî ve Vefâü’l-Vefâ İsimli Eseri. İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, 2017.
• el-Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh el-Kurtubî. el-Câmiʿ li-aḥkâmi’l-Ḳurʾân (nşr. Ahmed Abdül‘alîm el-Berdûnî-Ebû İshâk İbrâhîm Atfîş). I-XX, Kahire: Dâru’l-Kalem, 1964.
• Küçükaşçı, Mustafa Sabri. “Harre Savaşı”. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, XVI, 245-246, 1997.
• el-Matarî, Cemâlüddîn Muhammed b. Ahmed. et-Ta‘rîf bimâ enseti’l-hicre min meâlimi Dâri’l-hicre ( nşr. Süleyman er-Ruhaylî). Riyad: Dâretü’l-Melik Abdülazîz, 1426/2005.
• el-Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî el-Mâverdî. el-Hâvi’l-kebîr (nşr. Ali Muhammed Muavviz-Âdil Ahmed Abdülmevcûd). I-XIX, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• el-Merâgî, Zeynüddin Ebû Bekir b. Hüseyin Meragi (ö. 816/1413). Tahkikü’n-nusre bi-telhisi mealimi dari’l-hicre (nşr. Saîd Abdülfettah). Mekke: Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, 1997.
• el-Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. el-Câmi‘u’s-sahîh, Mevsûatü’l-hadîsi’s-şerîf: el-kütübü’s-sitte içinde. Riyad: Dârü’s-Selâm li’n-Neşr ve’t-Tevzî, 2000.
• en-Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. es-Sünenü’l-kübrâ (nşr. Abdülgaffâr Süleyman el-Bündârî-Ebû Abdullah Seyyid b. Kesrevî). I-VI, Beyrut: Dârü’s-Selâm li’n-Neşr ve’t-Tevzî, 1991.
• er-Rûyânî, Ebü’l-Mehâsin Fahrülislâm Abdülvâhid b. İsmâîl b. Ahmed er-Rûyânî et-Taberî. Baḥrü’l-mezheb fî fürûʿı meẕhebi’l-İmâm eş-Şâfiʿî ((nşr. Ahmed ‘İzzu ‘İnâye ed-Dımeşkî). I-XIV, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsil’l-Arabî, 2002.
• es-Semhûdî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Abdillâh b. Ahmed b. Alî el-Hasenî. Vefâü’l-vefâ bi ahbâri dâri’l-Mustafâ (nşr. Kâsım es-Sâmerrâî). I-V, Beyrut: Müessesetü’l-Furkân li’t-Türâsil’l-İslâmî, 2001.
• ———Ḫulâṣatü’l-Vefâ bi-aḫbâri dâri’l-Muṣṭafâ, Cidde: Matâbiu’l-Câmia, 1983.
• Sezgin, Fuat. Târîhu’t-türâsi’l-Arabî:et-tedvînü’t-târihî (trc. Mahmûd Fehmî Hicâzî). Riyad: Câmiatü’l-İmâm Muhammed b. Suûd el-İslâmiyye, 1983.
• Sönmez, Mehmet Ali. “Ebû Rühm”. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, X, 218, 1994.
• es-Süheylî, Ebü’l-Kâsım Abdurrahmân b. Abdillâh b. Ahmed el-Has‘amî. er-Ravzü’l-ünüf (nşr. Mecdî b. Mansûr b. Seyyîd). I-IV, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• eş-Şâmî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf es-Sâlihî eş-Şâfiî. Sübülü’l-hüdâ ve’r-reşâd fî sîreti hayri’l-‘ibâd (nşr. Âdil Ahmed-Ali Muhammed). I-XIV, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• et-Taberânî, Ebü’l-Kâsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Mu‘cemü’l-evsat (nşr. Mahmûd et-Tahhân). I-XI, Riyad: Mektebetü’l-Maârif, 1985-1995.
• ———el-Mu‘cemü’l-kebîr (nşr. Hamdî Abdülmecîd es-Selefî). I- XXV, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsil’l-Arabî, 1984.
• ———el-Mu‘cemü’s-sağîr (nşr. Muhammed Şekûr-Mahmûd el-Hâc Emrîr). I-II, Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1985.
• et-Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî. Câmi‘u’l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’ân (nşr. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî). I-XXVI, Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 2003.
• et-Tayâlisî, Ebû Dâvûd Süleymân b. Dâvûd b. el-Cârûd. el-Müsned (nşr. Muhammed Hasen İsmâîl). I-III, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu, 2005.
• el-Vâkıdî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer b. Vâkıd el-Eslemî el-Medenî. Kitâbü’l-Megâzî (nşr. Marsden Jones). I-III, Beyrut: Müessesetü’l-A‘lâ li’l-Matbûât, 1989.
• el-Yâkût, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâkût b. Abdillâh el-Hamevî. Mu‘cemü’l-büldân (nşr. Ferîd Abdülazîz el-Cündî). I-VI, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1410.
• Yıldırım, Selahattin. “Hz. Peygamber’in Namaz Kıldığı Yerlerin Mescitleştirilmesi”. Uluslararası Cami Sempozyumu Bildiriler Kitabı (Sosyo-Kültürel Açıdan), s. 343-358, Ankara: İnönü Üniversitesi Yayınevi, 2018.
• ez-Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân et-Türkmânî ed-Dımaşkî. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ (nşr. Şuayb el-Arnaût). I-XXV, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1981-1988.
• ez-Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî ez-Zemahşerî. el-Fâiḳ fî garîbi’l-hadîs (nşr. Ali Muhammed el-Becâvî-Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahim). I-IV, Lübnan: Dârü’l-Ma‘rife, ts.