Tanrı-İnsan İlişkisine Dair Bir Okuma: Eflatun’un Mağara Alegorisi ve Mâtürîdî’nin Haber Bilgisi

Yıl 2024, Cilt: 66 Sayı: 66, 123 - 140, 30.06.2024

Şeyma Kaç

https://doi.org/10.15370/maruifd.1462519

Öz

Bu makalede sistematik filozof Eflatun’un mağara alegorisi ile sistematik mütekellim Mâtürîdî’nin haber bilgisinin fonksiyonları arasında Tanrı-insan ilişkisine dair bir okuma yapılıp yapılamayacağı sorusuna odaklanılmıştır. Zikredilen çerçevede Eflatun’un görünür ve algılanır dünyaya ilişkin ortaya koyduğu fikirleri ile Mâtürîdî’nin bir bilgi türü olarak ortaya koyduğu haber arasında birtakım benzerliklerin olduğu fark edilmiştir. Yine bu çalışmada, tespit edilen bazı hususlar üzerinden benzerliklere dair bir okuma yapılırken aynı zamanda farklılıklara da işaret edilmiştir. Çalışmanın ilk başlığında Mâtürîdî’ye göre haber bilgisi ve fonksiyonlarına yer verilmiştir. Bu fonksiyonların başında haber bilgisinin gerçeklik ile örtüşmesi gelmektedir. Bu husus aynı zamanda haber bilgisinin doğrulanabilmesi konusunda da önem arz etmiştir. Yine haber bilgisinin fıtrat ile de ilişkili olduğu anlaşılmıştır. İnsanların kendi başlarına gideremeyecekleri toplumsal problemlerin izale edilmesi konusunda da önemli bir fonksiyon icra etmiştir. Kişinin yararına ve zararına olan şeylerin künhüyle bilinmesindeki eksikliklerin giderilmesine de tesir etmiştir. Son olarak âlem-insan ve Tanrı arasındaki ilişkinin sağlıklı bir şekilde inşa edilmesini sağlamıştır. İkinci başlıkta ise Eflatun’un mağara alegorisi ve temel unsurları ele alınmıştır. Burada dikkat çekilen temel unsurların başında alegoride eğitimin yeni bir şey öğretmek değil, zaten insanların ruhunda olanı hatırlatmak ve ruhun doğruya meyletmesinin sağlanmasına yer verilmiştir. İkinci olarak görünür dünya olarak isimlendirilen mağarada seslerin ve gölgelerin yanıltıcı olduğuna değinilmesine işaret edilmiştir. Kişinin algılanabilir dünyaya ulaşabilmesi maksadıyla bir yönüyle ahlaki yükselişe ihtiyacı olduğu hususuna değinilmiştir. Dördüncü olarak algılanabilir dünya ile irtibat kuran birinin başkalarının kurtuluşunu da bir şekilde hatırına getirebileceğine değinilmiştir. Son olarak da eğitim ile hatırlatma arasında bir ilişki bulunduğuna dikkat çekilmiştir. Üçüncü başlıkta ise mağara alegorisindeki temel unsurlar ile haber bilgisinin fonksiyonları arasında tespit edilen benzer yönlere değinilmiştir. Bu benzer yönler arasında ilk olarak Eflatun’da ruhun, Mâtürîdî’de ise fıtratın benzer fonksiyonlara sahip olduğundan bahsedilmiştir. İkinci olarak alegoride görünür dünyanın Mâtürîdî haber bilgisinde ise dünyanın yanıltıcılığına dikkat çekilmiştir. Yine Eflatun’da idelar dünyasının, Mâtürîdî’de ise ahiretin asliliğine değinildiğine işaret edilmiştir. Hem Eflatun’da hem Mâtürîdî’de ahlaklı olmanın önemli bir husus olduğuna yer verilmiştir. Yine kişinin iyiye veya asli olana meyletmesi için Eflatun’da eğitim ile hatırlatmanın, Mâtürîdî’de ise haber bilgisine tabi olmanın önemli oluşu zikredilmiştir. Dördüncü başlıkta ise mağara alegorisi ve haber bilgisinin fonksiyonları arasındaki farklılıklara dikkat çekilmiştir. Mağara alegorisinde birtakım unsurların olmayışı nedeniyle bazı soruların cevaplanıp cevaplanamayacağına değinilmiştir. Aynı şekilde haber bilgisinden hareketle böyle bir durumda bu sorulara nasıl cevap verilebileceğine de işaret edilmiştir. Sonuç başlığında ise Eflatun’un düşünce dünyası ile Mâtürîdî’nin düşünce dünyasının Tanrı-insan ilişkileri konusunda ortak bir paydadan beslenmiş olabileceğine, ancak esas kaynağa ulaşma yollarının farklı olması sebebiyle birinin sorulara cevap verebilirken öbürünün veremeyebileceğine işaret edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tanrı-İnsan ilişkisi, Eflatun, Mağara Alegorisi, Mâtürîdî, Haber Bilgisi.

Teşekkür

Bu çalışmanın ortaya çıkmasında Şadırvanlı Han Eğitim Akademisi'nde "İki Varlık-İki Hakikat Anlayışı: Farklı Referans Sistemlerinin Karşılaşması" başlıklı konuşması ile ilham olan Prof. Dr. Kasım Küçükalp'e müteşekkirim.

A Reading On God-Human Relations: Plato’s Cave Allegory and Māturīdī’s Knowledge of Narrative (Khabar)

Öz

This paper has focused on whether a reading of God-human relations can be made between the systematic philosopher Plato's cave allegory and the systematic mutakallim Māturīdī's knowledge of narrative (khabar) functions. In the above framework, it has been noted that there are some similarities between Plato's ideas about the visible and perceptible world and Māturīdī's knowledge of narrative (khabar) as a type. Again, in this study, while reading the similarities through some of the themes identified, the differences were also pointed out. In the first title of the paper, the knowledge of narrative and its functions according to Māturīdī have been included. The first of these functions is the overlapping the knowledge of narrative in line with reality. For the verification of the knowledge of narrative, this point is important. It has also been understood that the knowledge of narrative is related to nature (fıtrah). Again, in order to eliminate social problems that cannot be eliminated by human beings, the knowledge of narrative is an important factor. The knowledge of narrative has impacted on the eliminating of defects about how a person can know in all aspects what is advantages and disadvantages for him. Finally, it has made it possible to construct correctly the relations between the universe, man and God. The second title has a discussion of Plato's allegory of the cave and its essential elements. The important point here is that education in the cave allegory is not the teaching of something new, but the remembrance of what is in the human soul and the inclination of the soul towards truth. Secondly, there has been a reference in this title to the fact that voices and shadows are deceptive in the cave which is the world. It has also been indicated that it is necessary for the moral ascent in order for one to be able to reach the perceptible world. Fourthly, it has been said that whoever connects with the perceptible world can in a way remember the salvation of others. Finally, it said that there is a relationship between education and reminder. In the third place, the similarities between the foundations in the allegory of the cave and the functions of the knowledge of narrative have been mentioned. Among these analogies, it has been pointed out that the spirit in Plato and the nature in Māturīdī have similar functions. Secondly, the deceptiveness of the visible world in the allegory of the cave and the deceptiveness of the world in Māturīdī’s knowledge of narrative have been pointed out. It has been mentioned that the perceptible world in Plato and the afterlife in Māturīdī are essential. Both Plato and Māturīdī are concerned with being a moral person, which is an important point. It is significant to remind with education in Plato a person who is inclined to the good or an essential and to be subject to the knowledge of narrative in Māturīdī. In the fourth title, attention was drawn to the differences between the functions of the cave allegory and the knowledge of narrative. Again, it has been discussed whether or not some of the questions are answered even though some of the elements are not present in the allegory of the cave. It has also been discussed whether the knowledge of the narrative can answer these questions or not. As a result, this study has been pointed out that Plato's world of thought and Māturīdī's world of thought may have been nourished by a common ground regarding the relationship between God and man, although because of the different means of accessing the main source one of them could have been an answer to questions, the other could not have been an answer.

Anahtar Kelimeler

God-Human Relations, Plato, Cave Allegory, Māturīdī, Knowledge of Narrative (Khabar).

Kaynakça

• Cevizci, Ahmet. Felsefenin Kısa Tarihi. İstanbul: Say Yayınları, 2015.
• Draz, Muhammed Abdullah. “Din ve Allah İnancı”, çev. Bekir Karlığa, Bir Yayıncılık. Esen, Muammer. “Matûridî’nin Bilgi Kuramı ve Bu Bağlamda Onun Alem, Allah ve Kader Konusundaki Görüşlerinin Kısa Bir Tahlili”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 49, sy 2 (01 Ağustos 2008): 45-56.
• Hökelekli, Hayati. “Fıtrat”. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde. Ankara: TDV İslam Araştırmaları Merkezi, 1996. https://islamansiklopedisi.org.tr/fitrat.
• İpek, Mikail. “İmam Matürîdî’de Bilgi Kuramı ve İmanda İstidlâlî Bilginin (Aklın) Rolü”. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi XIV, sy 2 (2021): 249-64.
• Matürîdî, Ebu Mansur. Kitabü’t-Tevhid-Açıklamalı Tercüme. Çeviren Bekir Topaloğlu. İstanbul: İSAM Yayınları, 2014.
• Matüridi, Ebu Mansur el-. Te’vilatül Kur’an Tercümesi 11. Çeviren Fadıl Ayğan. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2018.
• Özcan, Hanifi. Mâturîdî’de Bilgi Problemi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1993.
• Platon. Devlet. Çeviren Sabahattin Eyüboğlu ve M. Ali Cimcoz. 20.baskı. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2010.
• Platon. Devlet. Çeviren Furkan Akderin. 2. baskı. İstanbul: Say Yayınları, 2016.
• Sâbûni, Nureddin es-. Mâturîdîye Akaidi. Çeviren Bekir Toplaoğlu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 1979.
• Topaloğlu, Bekir, ve İlyas Çelebi. Kelam Terimleri Sözlüğü. 4. baskı. İstanbul: İSAM Yayınları, 2015.
• Yasa, Metin. “Eflatuncu Mağara Alegorisini Yeniden Yorumlama Gereksinimi Dinsel Bilgiyi Anlama ve Geliştirmeye Yönelik Felsefi Bir Karşılaştırma”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 28, sy 28 (01 Şubat 2010): 37-52.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Haber”. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde, 14:346-49. Ankara: TDV İslam Araştırmaları Merkezi, 1996. https://islamansiklopedisi.org.tr/haber.