DEVLET KAPASİTESİ VE UMUMİ MÜFETTİŞLİKLER ALTYAPISAL İKTİDARIN YERELDE İNŞASI

Yıl 2013, Cilt: 1 Sayı: 1, 43 - 65, 25.10.2013

Ayfer Genç Yılmaz

Öz

Bu çalışma, Tek-parti Dönemi devlet-toplum ilişkilerine farklı bir bakış açısı getirmeyi
hedeflemektedir. Tek-parti rejimini, devletin toplum üzerinde kurmaya çalıştığı tek yönlü
despotik bir iktidar ilişkisi temelinde irdeleyen çalışmaların boş bıraktığı bir alanı; yapacağı
altyapısal iktidar analizi temelinde doldurma gayretindeki bu çalışma, Mann’ın altyapısal iktidar
kavramsallaştırması temelinde ilerlemektedir. Bu bağlamda, Tek-parti Dönemi kapsamında
devletin yerelde altyapısal iktidar arayışlarının bir sonucu olarak vücut bulan Umumi
Müfettişlik kurumu üzerinden bir analiz çerçevesi sunulmaktadır. Buna göre; devletin yerelde
inşa etmeye çalıştığı yollar ve iletişim ağları gibi lojistik teknikler, devletin kurumları aracı-
lığıyla kurmaya çalıştığı iktidar yapılandırmasını örneklemesi açısından önem taşımaktadır.
Devlet, taşradaki görünürlüğünü ve ulaşılabilirliğini arttırmak; toplumun gündelik hayatına
dair bilgi, gözlem ve tecrübesini kurumları aracılığıyla çoğaltmak istemektedir. Taşranın eğitiminden
ekonomik kalkınmasına; karayollarının genişletilmesinden sulama sorunlarına; sıtma
ölüm oranlarından doğumun teşvikine kadar gündelik hayatın çok farklı alanlarına temas
eden bir yeni kurumsal alan olarak Umumi Müfettişlikler, bu bağlamda, devletin altyapısal
iktidarının kurumsallaşmasına dair önemli bir işlevsellik kazanmaktadır.
Devlet-toplum karşılaşmasının gündelik hayatın büyük bir bölümüne yayılan örnekleri,
Trakya Umumi Müfettişlik Raporları ve Umumi Müfettişlik Toplantı Tutanakları üzerinden
çalışma kapsamında analiz edilmektedir. Bu sayede, Türkiye tarihinin çok önemli bir kesiti
olan Tek-parti rejimini ve bu dönemin çok önemli bir kurumsal parçası olan Umumi Müfettişlikleri
siyaset sosyolojisinin ana meselelerinden devlet kapasitesi üzerinden yeniden anlamaya
çalışarak tarihsel olan ile siyasal olanın bir araya getirilmesi hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Altyapısal iktidar, Umumi Müfettişlik, devlet, toplum, devlet kapasitesi, Tek-parti Rejimi, Michael Mann

Kaynakça

• ALTHUSSER, Louis (1971). Ideology and Ideological State Apparatuses, Louis Althusser, Lenin and Phi- losophy and Other States, New York, Monthly Review Press, 1-42.
• AYDOĞAN, Erdal (2004). “Üçüncü Umumi Müfettişliği’nin Kurulması ve III. Umumi Müfettiş Tahsin Uzer’in Bazı Önemli Faaliyetleri”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 33-34, 1-14.
• BALİ, Rıfat N. (2008). 1934 Trakya Olayları, İstanbul, Kitabevi.
• DOGAN, Mattei (2003). “Conceptions of Legitimacy”, in HAWKESWORTH, Mary ve KOGAN, Mau- rice. (der.), Encyclopedia of Government and Politics Volume II, London, Routledge, s. 116-219.
• FOUCAULT, Michel (1972). The Archeology of Knowledge, New York, Pantheon Books
• FOUCAULT, Michel, (1977). Discipline and Punishment: The Birth of the Prison, New York, Vintage Books.
• FOUCAULT, Michel (2007). Security, Territory, Population Lectures at the Collège de France 1977-1978, New York, Palgrave MacMillan.
• FOUCAULT, Michel (2008). The Birth of Biopolitics Lectures at Collège de France 1978-79, New York, Palgrave MacMillan.
• GRAMSCI, Antonio (2007). Hapishane Defterleri Felsefe ve Politika Sorunları –Seçmeler-, İstanbul, Belge Yayınları.
• HABERMAS, Jürgen (1981). The Theory of Communicative Action Volume One: Reason and Rationaliza- tion of Society, Boston, Beacon Press.
• KOCA, Hüseyin (1998). Yakın Tarihten Günümüze Hükümetlerin Doğu-Güneydoğu Anadolu Politikala- rı, Konya, Mikro Yayınları.
• JACOBY, Tim (2010). Sosyal İktidar ve Türk Devleti, Ankara, Birleşik.
• KOÇAK, Cemil (1996). Türkiye’de Milli Şef Dönemi (1938-1945) 2. Cilt, İstanbul, İletişim.
• KOÇAK, Cemil (2010). Umumi Müfettişlikler 1927-1952, İstanbul, İletişim.
• KORHAN, Tuğba (2012). “Cumhuriyet Döneminde Umum Müfettişlikleri İle İlgili Bir Değerlendirme”, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4, 7, 134-143.
• LOVEMAN, Mara (2005). “The Modern State and the Primitive Accumulation Of Symbolic Power”, American Journal of Sociology, 110, 6, 1651-1683.
• LUCAS, John (1998). “The Tension Between Despotic and Infrastructural Power: The Military and the Political Class in Nigeria”, Studies in Comparative International Development, 33, 3, 90-113.
• MANN, Michael (1984). “The Autonomous Power of the State: Its Origins, Mechanisms and Results”, Archives Européennes de Sociologie, 25, 185-213.
• MANN, Michael (1993). The Sources of Social Power Volume 2 The Rise of Classes and Nation States 1760- 1914, Cambridge, Cambridge University Press.
• METİNSOY, Murat (2006). “Erken Cumhuriyet Döneminde Bölgesel Mebusların “İntihab Bölgesi” ve “Teftiş Bölgesi” Raporları”, Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar, 3, 103-169.
• MOSCA, Gaetano (1939). The Ruling Class, New York, McGraw-Hill Book Company.
• SKOCPOL, Theda, RUESCHEMEYER, Dietrich, EVANS, Peter B. (1985). Bringing the State Back in, Cambridge, Cambridge University Press.
• SEABROOKE, Leonard (2002). “Bringing Legitimacy Back into Neo-Weberian State Theory and In- ternational Relations”, Working Paper Series, no 6, Canberra, Australian National University Department of International Relations.
• SOIFER, Hillel (2008). “State Infrastructural Power: Approaches to Conceptualization and Measure- ment”, Studies in Comparative International Development, 43, 231-251.
• SOIFER, Hillel, VOMHAU, Matthias (2008). “Unpacking the Strength of the State. The Utility of State Infrastructural Power”, Studies in Comparative International Development, 43, 3-4, 219-230.
• TAŞ, Serap (1997). Umumi Müfettişlikler, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• TURAN, Ömer (2008). “Hasta Adam Metaforunu Aşmak: Osmanlı Modernleşmesi ve Devlet Kapasite- si”, Muhafazakâr Düşünce, 4, 16-17, 143-164.
• VARLIK, M. Bülent (2010). Umumi Müfettişlikler Toplantı Tutanakları, Ankara, Dipnot.
• VOMHAU, Matthias (2007). “State Infrastructural Power and Nationalism: Comparative Lessons From Mexico and Argentina”, BWPI WorkingPaper, 11, 1-17.
• VOMHAU, Matthias (2012). “State Capacity and Inclusive Development: New Challanges and Direc- tions”, ESID Working Paper, 2, 1-39.
• YEĞEN, Mesut (2006). Müstakbel Türk’ten Sözde Vatandaşa Cumhuriyet ve Kürtler, İstanbul, İletişim. Arşiv %elJeleri
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), 030.18.01/57.64.1.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), 030.10/72.475.5.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), 030.18.01/42.8.10.