Yeni Toplumsal Hareketlerin Sınıf Dinamiği: Türkiye LGBT Hareketi

Yıl 2014, Cilt: 2 Sayı: 1, 93 - 113, 03.07.2014

Barış Erdoğan Esra Köten

Öz

1960’lı yıllardan itibaren dünya “yeni” konular, talepler, sınıflar, katılımcılar ve örgütlenme
yapıları içeren “yeni” toplumsal hareketlere sahne olmaya başlamıştır. Bu hareketler “eski”
hareketlerden birçok yönüyle farklılıklar taşımakla birlikte, devamlılıklar da arz etmektedir.
Eski toplumsal hareketlerin büyük meseleleri içinde çoğu kez önemsiz ya da ikincil görülen
ve eski örgüt yapıları içine kıstırılan çeşitli konu ve talepler, yeni toplumsal hareketlerin odağı
olmuştur. Bu çerçevede, geleneksel tanımıyla sınıf görünürlüğünü yitirmeye başlamış, bu durum
sınıfın ortadan kalktığı ya da önemsizleştiği yanılgısına neden olmuştur. Ancak proleterleşmiş
yeni orta sınıf, yeni toplumsal hareketlerin başlıca aktörü haline gelmiştir. Bu yeni orta sınıfın,
doğrudan ve alışılagelmiş biçimde üretim ilişkileri ile ilgili taleplerini dile getirmek yerine,
kimlik ve yaşam tarzı gibi sınıftan bağımsızmış gibi görünen konularda mücadeleler içeren
yeni toplumsal hareketler içinde aktif hale geldiği görülmektedir. Bu kapsamda dünyada
ve Türkiye’de gelişen toplumsal muhalefet içerikli hareketlerden biri de, merkezini kentli,
eğitimli, yeni/proleterleşen orta sınıfın oluşturduğu LGBT hareketidir. Bu çalışmada, yeni
toplumsal hareketler ve sınıf sorunuyla ilgili kuramsal yaklaşımların tartışılmasının ardından
yeni toplumsal hareketler kapsamında Türkiye’de LGBT hareketine daha yakından bakmak
amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Toplumsal hareketler, sınıf, LGBT

Yeni Toplumsal Hareketlerin Sınıf Dinamiği: Türkiye LGBT Hareketi

Öz

Yeni Toplumsal Hareketlerin Sınıf Dinamiği: Türkiye LGBT Hareketi

Öz

Since the 1960s, the world has been the scene of “new” social movements that consist of “new” issues, demands, classes, participants and organizational structures. These movements differ in many respects from the “old” movements, but also share continuities with them. Various issues and demands that have mostly been seen as insignificant or secondary within the big issues of old social movements and clamped into the old organizational structures, have been the focus of new social movements. In this context, class has started to lose its visibility in its traditional definition, and this has led to the misconception that class has ceased to exist or has been trivialized. However, proletarianized new middle class has become the main actor of the new social movements. This new middle class is becoming active in new social movements that contain struggles on issues such as identity and life style that appear to be independent of class, rather than making demands about the relations of production directly and in a usual way. Accordingly, one of the social opposition movements has developed throughout the world -and in Turkey- is the LGBT movement which entails the urbanized, educated, new/proletarianised middle class at the center. After discussing theoretical approaches on new social movements and class problem, this study aims to look more closely into the LGBT movement in Turkey in the scope of new social movements.

Anahtar Kelimeler

Social movements, class, LGBT

Kaynakça

• Adam, B. (1987) The Rise of a Gay and Lesbian Movement, Boston: Twayne Publishers, G. K. Hall & Co.
• Adam, B. (2001) “Globalization and the Mobilization of Gay and Lesbian Communities”, P. Hamel, H.
• Lustiger-Thaler, J. Nederveen Pieterse and S. Roseneil (der.) Globalization and Social Movements içinde, New York: St Martin’s/Palgrave, 166–79.
• Altman, D. (1972) Homosexual: Oppression and Liberation, Sydney: Angus and Robertson.
• Arrighi, G., T. K. Hopkins ve I. Wallerstein (2004 [1989]) Sistem Karşıtı Hareketler, çev. C. Kanat, B. Somay ve S. Sökmen, İstanbul: Metis Yayınları.
• Azizerli, E. (2013) Pink Certificate, BBC belgeseli [çevrimiçi], http://www.bbc.co.uk/programmes/p00q864h [Erişim tarihi: 28.12.2013].
• Baba, H. B. (2011) “The Construction of Heteropatriarchal Family and Dissident Sexualities in Turkey”, Fe Dergi, 3(1): 56-64.
• Barrett, D. C. ve L. M. Pollack (2005) “Whose Gay Community? Social Class, Sexual Self-Expression, and Gay Community Involvement”, The Sociological Quarterly, 46: 437-456.
• Bereket, T. ve B. D. Dam (2006) “The Emergence of Gay Identities in Contemporary Turkey”, Sexualities, 9: 131–151.
• Bertram, B. (1995) “New Reflections on the ‘Revolutionary’ Politics of Ernesto Laclau and Chantal Mouffe,” Boundary 2, 22(3): 81-110.
• Bildirici, F. (2010) “Eşcinsellik hastalık, tedavi edilmeli”, Hürriyet Pazar [çevrimiçi], 7 Mart, http://www. hurriyet.com.tr/pazar/14031207.asp [Erişim tarihi: 10.01.2014].
• Boratav, K. (2013) “Olgunlaşmış Bir Sınıfsal Başkaldırı”, Sendika.org [çevrimiçi], http://www.sendika.org/2013/06/her-yer-taksim-her-yer-direnis-bu-isci-sinifinin-tarihsel-ozlemi-olansinirsiz-dolaysiz-demokrasi-cagrisidir-korkut-boratav/ [Erişim tarihi: 04.01.2014].
• Bourdieu, P. (1998) “L’homme décide, la femme s’efface”, Catherine Portevin ile söyleşi, Télérama, 2532, 22 Temmuz.
• Bowman, K. H. (2004) “Attitudes about Homosexuality and Gay Marriage: AEI Studies in Public Opinion”, American Enterprise Institute [çevrimiçi], http://www.aei.org/publications/pubID.14882.filter./pub_ detail.asp.
• Buechler, M. S. (1995) “New Social Movement Theories”, Sociological Quarterly, 36: 441-464.
• Carter, D. (2004) Stonewall: The Riots That Sparked the Gay Revolution, New York: St. Martin’s Press.
• Castells, M. (2005 [1996]) Enformasyon Çağı: Ekonomi, Toplum ve Kültür, Cilt I, Ağ Toplumunun Yükselişi, çev. E. Kılıç (çev.), İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Clark, N. T. ve M. S. Lipset (2010) “Toplumsal Sınıflar Ölüyor mu?”, A. Giddens (der.), Sosyoloji Başlangıç Okumaları içinde, çev. G. Aksoy, Ankara: Say Yayınları.
• Coşkun, K. M. (2006) “Süreklilik ve Kopuş Teorileri Bağlamında Türkiye’de Eski ve Yeni Toplumsal Hareketler”, SBF Dergisi, 61(1): 67-102.
• Connell, R. W. (1998 [1987]) Toplumsal Cinsiyet ve İktidar, çev. C. Soydemir, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Concil of Europe (2011) Discrimination on grounds of sexual orientation and gender identity in Europe, Strasbourg: Council of Europe Publishing.
• D’Emilio J. ve A. Berubeb (1984) “The Military and Lesbians During The McCarthy Years”, Journal of Women in Culture and Society, 9(4): 759-775.
• Engindeniz-Şahan, İ. (2012) L’émergence d’un espace public LGBT en Turquie : une analyse de la revue Kaos GL, Yayımlanmamış Doktora Tezi, L’Université de Grenoble, http://www.academia.edu/2323052/
• Lemergence_dun_espace_public_LGBT_en_Turquie_une_analyse_de_la_revue_Kaos_GL [Erişim tarihi: 02.01.2014].
• Ertürk, A. E. (2010) “Kamusal Alanda ‘Sapkın İlişki’ Norm Dışı”, Akşam [çevrimiçi], 18 Mart, http://aksam. medyator.com/2010/03/18/haber/guncel/10671/kamusal_alanda__sapkin_iliski__norm_disi.html [Erişim tarihi: 2 Nisan 2010].
• Escoffier, J. (1998) American Homo: Community And Pervisty, Berkeley: University of California Press.
• Esmer, Y. (2009) Radikalizm, Aşırılık ve Toplumsal Değerler Bir Saha Araştırmasının Bulguları, İstanbul: Uğur Yayınları.
• Esmer, Y. (2012) Değişimin Kültürel Sınırları Türkiye Değerler Atlası, İstanbul: Bahçeşehir Üniversitesi Yayınları.
• European Commission (2009) Discrimination in the EU in 2009, Special Eurobarometer 317, http:// ec.europa.eu/public_opinion/archives/ebs/ebs_317_en.pdf [Erişim tarihi: 15 Ekim 2013].
• European Social Survey, (2005) Exploring Public Attitudes, Informing Public Policy. Selected Findings from the First Three Rounds [çevrimiçi], http://www.europeansocialsurvey.org/docs/findings/ESS1-3_ findings_booklet.pdf [Erişim tarihi: 14 Ekim 2013].
• Foucault, M. (2003 [1976, 1984]) Cinselliğin Tarihi, çev. H. U. Tanrıöver, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Frankel, B. (1991 [1987]) Sanayi Sonrası Ütopyalar, çev. K. Durand, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Fulcher, J. ve J. Scott (2011) Sociology, 4. Baskı, Oxford: Oxford University Press.
• Giddens, A. (1999 [1981]) İleri Toplumların Sınıf Yapısı, çev. Ö. Baldık, İstanbul: Birey Yayıncılık.
• Gouldner, A. (1978a) “New Class Project, 1”, Theory and Society, 6(2): 153-203.
• Gouldner, A. (1978b) “New Class Project, 11”, Theory and Society, 6(3): 343-389.
• Güner, U., P. Kalkan, Y. Öz, E. C. Özsoy ve F. Söyle (2011) Türkiye’de Cinsel Yönelim ve Cinsel Ayrımcılığın İzlenmesi Raporu 1Ocak-30 Haziran 2010, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Gürsu, E. ve S. Elitemiz (2012) 80’lerde Lubunya Olmak, İzmir: Siyah Pembe Üçgen. Hardt, M. ve A. Negri (2004 [2000]) Çokluk: İmparatorluk Çağında Savaş ve Demokrasi, çev. B. Yıldırım, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Hocaoğlu, M. (2002) “Eşcinsel Değilim, Sadece Eşcinsellerle Yatıyorum”, V. Ersan (der.) Eşcinsel Erkekler – 25 Tanıklık içinde, İstanbul: Metis, 147-149.
• Hür, A. (2013) “Elinde Tesbih, Evinde Oğlan, Dudağında Dua...” Radikal, 10 Kasım.
• Inglehart, R. ve C. S. Flanagan (1987) “Value Change in Industrial Societies”, American Political Science Review, 81(4): 1289-1319.
• Inglehart, R. (1990) “Values, Ideology, and Cognitive Mobilization in New Social Movements”, R.J. Dalton ve M. Kuechler (der.), Challenging the Political Order: New Social and Political Movements in Western Democracies içinde, New York: Oxford University Press, 43-66.
• Jenkins, J. C. ve M. Wallace (1996) “The Generalized Action Potential of Social Movements”, Sociological Forum, 11(2): 183-207.
• Johnson, K. D. (2004) The Lavender Scare: The Cold War Persecution of Gays and Lesbians in the Federal Government, Chicago: University of Chicago Press.
• Kaiser, C. (1998) The Gay Metropolis: The Landmark History of Gay Life in America Since World War II, San Diego: Harcourt Brace & Company.
• KAOS GL (2013) “2013’te Dünyada 238, Türkiye’de 5 Trans Öldürüldü!” [çevrimiçi], http://www.kaosgl. com/sayfa.php?id=15196 [Erişim tarihi: 07.01.2013].
• Katz, J. (1976) Gay American History: Lesbians and Gay Men in the U.S.A, Thomas Y. Cromwell Company.
• LAMBDA İSTANBUL (2008) İt İti Isırmaz!- İstanbul’da Yaşayan Trans Kadınların Sorunları [çevrimiçi], http://www.lambdaistanbul.org/s/wp-content/uploads/2012/03/Trans_Anket_ Kitabı_Grafikli.pdf
• Lash, S. ve J. Urry (1987) The End of Organized Capitalism, Wisconsin: The University of Wisconsin Press. L’Encyclopédie du XXé Siècle (1993) Cilt: Les années soixante, Paris: France Loisir, 102.
• Macionis, J. J. (2012) Sosyoloji, çev. V. Akan, İstanbul: Nobel Yayıncılık. Marsh, A. (1975) “The Silent Revolution, Value Priorities, and the Quality of Life in Britain”, American Political Science Review, 69: 1-30.
• McAdam, D., J. D. McCarty, ve M. N. Zald (1988) “Social Movements,” , Neil Smelser (der.), Handbook of Sociology içinde, Beverly Hills, CA: Sage, 695-737.
• Mieli, M. (1980) Homosexuality and Liberation: Elements of a Gay Critique, London: Gay Men’s Press. Murray, S. O. (2000) Homosexualities, Chicago: University of Chicago Press.
• Offe, C. (1985) “New Social Movements: Challenging the Boundaries of Institutional Politics”, Social Research, 52(4): 817-868.
• Offe, C. (1987) “Challenging the Boundaries of Institutional Politics: Social Movements since the 1960’s”, C.S. Marler (der.), Changing Boundaries of the Political içinde, Cambridge: Cambridge University Press, 63-106.
• Okçuoğlu, B. (2013) “The LGBT Block”, Rethinking Gezi Through Feminist and LGBT Perspectives”, Jadaliyya Reports [çevrimiçi], 11 Kasım, http://www.jadaliyya.com/pages/index/15037/rethinkinggezi-through-feminist-and-lgbt-perspect [Erişim tarihi: 03.01.2014].
• Öz, Y. (2009) ““Ahlaksızlar”ın Mekansal Dışlanması”, KAOS GL [çevrimiçi], 28 Mayıs, http://www.kaosgl. com/sayfa.php?id=2949#_ftn3 [Erişim tarihi: 10.01.2014].
• Özbay, C. (2011) “Neoliberal Erkekliğin Sosyolojisine Doğru: Rent Boylar Örneği”, C. Özbay, A. Terzioglu ve Y. Yasin, Yeşim (der.), Neoliberalizm ve Mahremiyet: Türkiye’de Beden, Sağlık, Cinsellik içinde, İstanbul: Metis, 179-208.
• Öztek, A. (2007) “Türk Sinemasında Eşcinsellik”, Kaos GL, 52. Pakulski, J. (1993) “The Dying of Class or Marxist Class Theory?”, International Sociology, 8(3): 279-292.
• Pakulski, J. (1993). “Mass Social Movements and Social Class”, International Sociology, 8(2): 131-158.
• Parkin, F. (1968) Middle Class Radicalism, New York: Praeger. Perinçek, D. (2000) Eşcinsellik ve Yabancılaşma, İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Rohrschneider, R. (1990) “The Roots of Public Opinion Toward New Social Mavements: An Emprical Test of Competing Explanations”, American Journal of Political Science, 34(1): 1-30.
• Rose, F. (1997) “Toward a Class-Cultural Theory of Social Movements: Reinterpreting New Social Movements”, Sociological Forum, 12(3): 461-494.
• Selek, P. (2001) Maskeler, Süvariler, Gacılar: Ülker Sokak – Bir Alt Kültürün Dışlanma Mekânı, İstanbul: Aykırı.
• Tapınç, H. (1992) “Masculinity, Femininity and Turkish Male Homosexuality”, Ken Plummer (der.) Modern Homosexualities içinde, London: Routledge, 39-49.
• Tar, Y. (2013) Yoldaş Ben İbneyim: Solun LGBT ile İmtihanı, İstanbul: Ceylan Yayınları.
• Tar, Y. (2014) “İbne Gezi Parkı’nda Çarka Çıkan Lubunya Demek”, Levent Pişkin ile Söyleşi, Kaos GL, 11 Ocak.
• TİSK (2012) “2012 TÜİK HIA Verilerinin Degerlendirilmesi”, İsgücü Piyasası Bülteni [çevrimiçi], 19, http:// www.tisk.org.tr/download/shb/3354.pdf [Erişim Tarihi: 03.09.2012].
• Toffler, A. (1981 [1980]) Üçüncü Dalga, çev. A. Seden, İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi.
• Uysal, Ü. E. (2006) “Soylulaştırma Kuramlarının İstanbul’da Uygulanabilirliği: Cihangir Örneği”, Planlama, 6(2): 79.
• Wallerstein, I. ve E. Balibar (1993 [1991]) Irk, Ulus, Sınıf, İstanbul: Metis Yayınları.
• Williams, R. (1989 [1983]) 2000’e Doğru, İstanbul: Ayrıntı Yayınları