Malazgirt Yöresi Halı-Kilimlerinde Saçaklar

Yıl 2018, Sayı: 9, 45 - 50, 14.12.2018

Şükrü Burhanlı Şerife Atlıhan

Öz

Bir dokumanın yapılabilmesi için atkı ve çözgü ipliklerinin olması gerekir. Dokumada çözgü ipliklerinin gerilmesi ve germe işlemi için de bir düzeneğe ihtiyaç vardır. Bu düzeneğe “tezgah” denir. Dokuma sırasında dokumanın başlangıcında ve bitişinde uçlarda kalan çözgü fazlalıklarına “saçak” denir. Bu saçaklar dokumanın sökülmemesi, uzun ömürlü olması ve dokumanın estetik görünümüne katkı sağlaması için çeşitli tekniklerle bağlanır ya da örülür. Bu bakımından saçaklar dokumaların vazgeçilmez bir parçasıdır. Saçaklar genellikle tek parça olan yaygı örtü ve benzeri tekstillerde görülür. Bu makalede yalnızca halı ve kilimlerde görülen saçaklar üzerinde durulacaktır. Konuya örnek olarak Malazgirt yöresi halı kilimleri ele alınmıştır. Her yörenin kendine has desen, renk, malzeme ve dokuma teknikleri olduğu gibi, saçak
örme teknikleri de vardır. Saçakların görünümüne ve tekniğine verilen önem, dokumanın işlevine, kalitesine, kompozisyonuna göre değişir. Günümüzde makine üretimi halı ve kilimlerin çeşitleri hızla arttığından, el halısı ve kilimler giderek dokunmaz olmaktadır. Doğal olarak saçak örme ve bağlama teknikleri de kaybolacaktır. Bu konunun ele alınması saçakların belgelenmesi açısından önem kazanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Malazgirt, saçak, halı, kilim, atkı, çözgü

Kaynakça

• Akgün, B. –Halı Dokuyucu-. “Halı-Kilimlerde Saçak” konulu kişisel görüşme. Muş: 5 Ağustos 2015.
• Alantar, H. (2006). Bir Kültürün Dokunuşu. İstanbul: Karakter Color Matbaası
• Atlıhan, Ş. –Profesör – “Halı-Kilimlerde Saçak” konulu kişisel görüşme. İstanbul: 10 Ekim 2017.
• Atlıhan, Ş. (2014). “Anadolu ve Azerbaycan Halılarında Benzer Özellikler”. Azerbaycan Xalçaları, Cilt 4, No:13, s.108-143.
• Coğrafya, (2016). T.C. Malazgirt Kaymakamlığı içinde. Erişim adresi: http://www.malazgirt.gov.tr/cografya (Erişim tarihi: 05 Ekim 2017).
• Çetin, Y. (2010). “Ağrı Yöresi Halı Yastıkları”. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi. Sayı:17, s.61-69.
• Dölen, E. (1992). Tekstil Tarihi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Yayınları No: 92/1 Matbaa Eğitimi Bölümü Yayın No: 6.
• Ekmekçi, M., (2014). Muş Halk Kültürü. Muş: Muş Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayını.
• Gönül, M. (1957) “Türk Halı ve Kilimlerinin Teknik Hususiyetleri”. Türk Etnografya Dergisi. Sayı:2, s.69-85.
• Görgünay Kırzıoğlu, N. (2001) Altaylar’dan Tuna Boyuna Türk Dünyasında Ortak Yanışlar (Motifler). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Karahan, R. (2007). Dünden Bugüne Hakkari Kilimleri. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları,.
• Mallett, M. (1998) Woven Structers. Atlanta: Christopher Publication.
• Onuk, T. ve Akpınarlı, H. F. (2003). Şanlıurfa Karakeçili Kilimleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Özkahraman, E. (2010). Hakkari – Van Kilimleri. İstanbul: Hisar Anadolu Destek Derneği Kültür Yayınları No:1.
• Solak, M. –İHİB Denetim Kurulu Yedek Üyesi – “Halı-Kilimlerde Saçak” konulu kişisel görüşme. İstanbul: 23 Mayıs 2017.
• Soysaldı, A. (2009). Düz Dokuma Teknikleri ve Teknik Desen Çizimleri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını: 379.
• Sökmen, S. (2016). Bitlis El Sanatları. Bitlis: Bitlis Eren Üniversitesi Yayın No:7.
• T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı (t.y.). Türk El Dokuması Halılar. Katalog 1-5, Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Döner Sermaye İşletmesi Merkez Müdürlüğü
• Yağan, Ş. Y. (1978). Türk El Dokumacılığı. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları
• Yeşilbaş, E. (2011). “Diyarbakır Karacadağ Kilimlerinin Desen ve Motif Özellikleri”. Arış Halı, Düz Dokuma, Kuşam ve İşleme Sanatları Dergisi. Sayı:6, s.112-117.