Dragos Hamamı: Mimari ve Teknolojik Bir Değerlendirme

Yıl 2024, Cilt: 18 Sayı: 2, 27 - 51, 30.11.2024

Fulya Seviç

Öz

Bu makale, İstanbul’un Kartal ilçesindeki Dragos Hamamı’nın mimari ve teknolojik özelliklerini ayrıntılı bir şekilde incelemektedir. Kilise, konut ve hamamdan oluşan bir yapı kompleksinin parçası olan Dragos Hamamı basit sıra tipi planın gelişmiş bir örneği olarak karşımıza çıkmaktadır. İstanbul’da ortaya çıkarılmış hamam yapıları arasında en iyi korunmuş örneklerden biri olan Dragos Hamamı, özellikle hypocaust sistemiyle dikkat çekmektedir. Dönemin gelişmiş teknoloji kullanımını yansıtan bu sistem, hamamlardaki su yönetimi ve ısıtma teknolojileri hakkında önemli bilgiler sunmaktadır.

Makalenin amacı, Dragos Hamamı’nın mimari özelliklerini ortaya koymak, ısıtma sisteminde kullanılan teknolojiyi incelemek ve yapı evrelerini tespit ederek tarihlendirme önerileri sunmaktır. Bu kapsamda, yapının plan özellikleri ve malzeme tekniği incelenmiş, iki inşa evresi tespit edilmiştir. Çevresindeki yapılarla ilişkisi değerlendirilmiş ve İstanbul ile Anadolu’daki benzer örneklerle karşılaştırma yapılmıştır. Bu çalışmanın sonucunda, elde edilen veriler kazı buluntuları ile birlikte değerlendirilmiş ve Dragos Hamamı'nın ilk inşa evresi MS 6. yüzyıla tarihlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Dragos, Kartalimen, Bizans, Hamam, Sıra tipi

Dragos Bath: An Architectural and Technological Evaluation

Öz

This article examines in detail the architectural and technological features of the Dragos Bath in the Kartal district of Istanbul. Part of a building complex consisting of a church, a residence, and a bath, the Dragos Bath stands out as an advanced example of a simple row-type plan. One of the best-preserved examples of bath structures unearthed in Istanbul, the Dragos Bath draws attention especially with its hypocaust system. Reflecting the advanced use of technology of the period, this system provides important information about water management and heating technologies in baths.

The aim of the article is to reveal the architectural features of the Dragos Bath, examine the technology used in the heating system, and provide dating suggestions by identifying the construction phases. In this context, the plan features and material technique of the structure were examined, two construction phases were identified. Its relationship with the surrounding structures was evaluated, and comparisons were made with similar examples in Istanbul and Anatolia. As a result of this study, the data obtained were evaluated together with the excavation findings and the first construction phase of the Dragos Bath was dated to the 6th century AD.

Anahtar Kelimeler

Dragos, Kartalimen, Byzatine, Bath, Row type

Kaynakça

• Antik Kaynaklar
• Nic. Patr. CP. Nicephori Patriarchae Constantinopolitani Breviarium Historicum Nicephoros Patriarch of Constantinopole, Short History Çev. Cyril Mango, Washington, 1990.
• Prok. Prokopius De AedificiisBuildings Çev. Henry Bronson Dewing. Londra, 1961.
• Theo. Om. Theophanes Omologetes Chronographia The Chronicle of Theophanes Confessor, Byzantine and Near Eastern History AD 284-813 Çev. Cyril Mango ve Roger Scott, Oxford, 1997.
• Modern Kaynaklar
• Asal 2021 Asal, R., Polat, M. A., Yıldırım, H., Tokgöz, Y. “Haydarpaşa Gar Sahası Kazıları”, İstanbul Arkeoloji Müzeleri Yıllığı 18, 2021, 395-423.
• Baş 2017 Baş, Y. “İstanbul Yapılarında Karamürsel Od Taşının Kullanımına Dair Bazı Tespitler”, Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7/14, 2017, 45-56.
• Belke 2020 Belke, K. Bithynien und Hellespont, Tabula Imperii Byzantini 13, Wien, 2020, 648.
• Berger 2012 Berger, A. “Bizans Çağında Hamamlar”, Ed. Ergin, N., Anadolu Medeniyetlerinde Hamam Kültürü, Koç Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2012, 67-83.
• Çevik 2014 Çevik, N. ve Bulut, S. “Andriake Doğu Hamamı: Bölgenin Hamam Mimarlığına Işık Tutan Yeni Bir Örnek”, Adalya XVII, 2014, 221-263.
• Haldon 2007 Haldon, J. Bizans Tarih Atlası, Çev. A. Özdamar, İstanbul, 2007.
• Janin 1950 Janin, R. Constantinople Byzantine, Développement Urbain et Répertoire Topographique, Paris, 1950.
• Kızıltan 2011 Kızıltan, Z. ve Saner, T. İstanbul’da Arkeoloji: İstanbul Arkeoloji Müzeleri Arşiv Belgeleri, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2011.
• Koçyiğit 2006 Koçyiğit, O. “Terracotta Spacers from the Bathhouse at Amorium”, Anatolian Studies, 56, 2006, 113-25.
• Koçyiğit 2019 Koçyiğit, O. “İmparator Iustinianus’un İmar Programı Kapsamında Anadolu’da Hamamlar ve Su Yapıları”, Akdeniz Sanat 13, 2019, 627-638.
• Koçyiğit 2022 Koçyiğit, O. “Bizans Dönemi Anadolu'sunda Basit Sıra Tipi Hamamlar” Ed. Durak K., Necipoğlu, N. ve Uyar T., Türkiye'de Bizans Çalışmaları-Yeni Araştırmalar Farklı Eğilimler, İstanbul, 2022, 181-196.
• Koçyiğit 2023 Koçyiğit, O. Bizans Anadolusu’nda Hamamlar ve Yıkanma Alışkanlıkları, Ankara, 2023, 211-216.
• Maréchal 2017 Maréchal S. “A note on the drainage of pools in Roman baths”, BABesch 92, 2017, 179-186.
• Maréchal 2020 Maréchal, S. Public baths and bathing habits in late Antiquity: A study of the evidence from Italy, North Africa and Palestine A.D. 285-700 (Late Antique Archaeology, Supplementary Series, 6), Leiden, 2020.
• Ogan 1942 Ogan, A. ve Mansel, A. M. “Region-Küçükçekmece Hafriyatı 1940-1941 Çalışmalarına Dair İlk Rapor”, Belleten, VI/ 21-22, 1942, 1-36.
• Pasinli 1978 Pasinli, A ve Soyhan, C. “Cevizli (Dragos) Kazısı”, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Belleteni, 62/341, 1978, 30-33.
• Pasinli 2001 Pasinli, A. 2001. “‘Pittakia’ ve ‘Magnum Palatium-Büyük Saray’ Bölgesinde 1999 Yılı Çalışmaları (Eski Sultanahmet Cezaevi Bahçesi)”, 11. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu, 2001, 41-46.
• Ricci 2022 Ernest Mamboury, the Late Antique Residential Complex at Rhegion (Küçükçekmece, Istanbul) and its Architecture, Ed. Uytterhoeven, I. ve Ricci, A., The Palimpsest of the House: Re-assessing Roman, Late Antique, Byzantine, and Early Islamic Living Patterns, İstanbul, 2022, 235-263.
• Ring 1996 Ring, J. W. “Windows, Baths, and Solar Energy in the Roman Empire” American Journal of Archaeology 100, 1996, 717-724.
• Seeck 1876 Seeck, O. Notitia Dignitatum. Frankfurt, 1876.
• Sevgili 2010 Sevgili S. ve Süslü, A. H. (Der.), Dragos Kazısı, Tekel Arazisinde Bir Bizans Hamamı, İstanbul, 2010.
• Seviç 2014 Seviç, F. İstanbul, Kartal’da Bizans Dönemi Hamam Yapısı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara, 2014.
• Seviç 2022 Seviç, F. Arykanda Antik Kenti’ndeki Geç Antik Dönem Hamamları, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara, 2022.
• Striker 1997 Striker, C. L., Kuban, D. ve Berger, A. Kalenderhane in Istanbul: the buildings, their history, architecture, and decoration: final reports on the archaeological exploration and restoration at Kalenderhane Camii, 1966- 1978, Verlag Philipp von Zabern, 1997.
• Tezcan 1989 Tezcan, H. Topkapı Sarayı ve Çevresinin Bizans Devri Arkeolojisi, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu, İstanbul, 1989.
• Tunay 1984 Tunay, M. Türkiye’de Bizans Mimarisinde Taş ve Tuğla Duvar Tekniğine Göre Tarihlendirme, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul, 1984.
• Yegül 2006 Yegül, F. Antik Çağ’da Hamamlar ve Yıkanma, Çev. E. Erten, İstanbul, 2006.
• Yegül 2011 Yegül, F. Roma Dünyası’nda Yıkanma, Çev. E. Erten, İstanbul, 2011.