SULTAN II. ABDÜLHAMİD DÖNEMİNDE MÂBEYN-İ HÜMÂYÛN’UN BAŞLICA FONKSİYONLARI

Yıl 2017, Cilt: 1 Sayı: 1, 52 - 74, 16.11.2017

Sedat Kanat

Öz

Sultan II. Abdülhamid Osmanlı
tahtını çok zor şartlar altında devraldı. 19. yüzyılın sonlarına doğru dünyanın
değişim hızının oluşturduğu sirkülasyon, imparatorluğun kaçamayacağı bir
devinim derecesine ulaşmıştı. Özellikle Tanzimat Fermanı’yla başlayan ve bir
türlü istenen sonuçları vermeyen reform atılımları, yüzyılın sonlarında, II.
Abdülhamid’e, devletin devamı için ne yapması gerektiği konusunda belirgin bir
resim sunmuştu. Yeni Sultan böylece işe, bir Saray yapılanması olan Mâbeyn-i
Hümayun’dan başladı. Çünkü oluşturacağı yeni yönetim anlayışına dâir kafasında
oluşan perspektife hizmet edebilecek kurum hemen yanı başında konumlanmalıydı.
Mâbeyn, eğitimden dış politikaya kadar geniş bir spektrumda kendini gösterdi.
Hiyerarşik yapısı Sultan tarafından belirlenen teşkilat, hal’ edilinceye kadar
padişahın bir nevî özel danışmanlık kurumu ve sekreteryası vazifesini gördü.
Tahttan indirilmesiyle birlikte de tüm güç ve nüfuzu tarihe karıştı.

Anahtar Kelimeler

Zor şartlar, değişim hızı, Tanzimat Fermanı, Mâbeyn-i Hümayun, sekreterya

Kaynakça

• BİBLİYOGRAFYA
• Araştırma eserler-tezler
• Akın, R. (2002). Osmanlı İmparatorluğu’nun Dağılma Devri ve Türkçülük Hareketi (1908-1918). İstanbul: Der Yayınları.
• Arıkan, Z. (1999). ‘‘İzmir Kâğıt Fabrikası (1843-1863)’’. Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Problemler, Araştırmalar, Tartışmalar, 24-26 Mayıs 1993-Ankara: Bildiriler içinde (s. 300-314). Ankara: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Arslan, E. Ş. (2005). Bir Arap Aydının Gözüyle Osmanlı Tarihi ve 1. Dünya Savaşı Anıları. İstanbul: Çatı Kitapları.
• Ayyıldız, N. (2008). II. Abdülhamid Dönemi Saray Merâsimleri. İstanbul: Doğu Kütüphanesi Yayınları.
• Bayındır, A. (2007). Ticâret ve Faiz (Elektronik Sürüm-Birinci Baskı). İstanbul: Süleymaniye Vakfı Yayınları.
• Benewick, R.-Green P. (2005). 20. yüzyıl Politik Düşünürleri. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Cem, İ. (2012). Türkiye’de Geri Kalmışlığın Tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Davutoğlu, A. (2014). Stratejik Derinlik (93. Baskı). İstanbul: Küre Yayınları.
• Deringil, S. (2002). İktidarın Sembolleri ve İdeoloji, II. Abdülhamid Dönemi (1876-1909). İstanbul: Doğan Kitap.
• Engin, V. (2007). II. Abdülhamid ve Dış Politika. İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• ----------. (2016). Sultan II. Abdülhamid ve İstanbul’u (3. Baskı). İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• Finkel, C. (2007). Rüyadan İmparatorluğa Osmanlı (1300-1923). Z. Kılıç (Çev.). İstanbul: Timaş Yayınları.
• Georgeon, F. (2006). Sultan Abdülhamid. A. Berktay (Çev.). İstanbul: Homer Kitabevi ve Yayınları.
• Haslib, J. (2001). Bilinmeyen Sultan II. Abdülhamid. İstanbul: IQ Kültür-Sanat Yayıncılık.
• Karakoç, S. (1996). Mehmed Akif (7. Baskı). İstanbul: Diriliş Yayınları.
• Karal, E. Z. (2011). Büyük Osmanlı Tarihi V-IX. Ankara: TTK Basımevi.
• Kocaemi, F. B. (t.y.). Devletin Zirvesinde Üç İsim, Abdurrahman Sâmi Paşa, Abdüllatif Suphi Paşa ve Hamdullah Suphi Tanrıöver. İstanbul: Ekinoks Yayınları.
• Kodaman, B. (1999). Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi. Ankara: TTK Yayınları.
• Lewis, B. (2009). Modern Türkiye’nin Doğuşu. Ankara: Arkadaş Yayınları.
• Mayakon, İ. M. (2010). Yıldız’da Neler Gördüm? İstanbul: Dün Bugün Yarın Yayınları.
• McCullagh, F. (2005). Abdülhamid’in Düşüşü, Osmanlı’nın Son Günleri. N. Önol (Çev.). İstanbul: Epsilon Yayınları.
• Miller, W. (1913). The Ottoman Empire (1801-1913). G. W. Prothero (Ed.). B.A., Litt. D. London: Cambridge Historical Service Cambridge at the University Press.
• Mütercimler, E. (2010). Ertuğrul Faciası, 21. yüzyıla Doğru Türkiye-Japonya İlişkileri. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Nikolaïdès, N. (1907). Majeste Impériale Abdul-Hamid Khan II Sultan, Réformateur et Réorganisateur de L’Empire Ottoman. Bruxelles: 52 Rue de la Montagne, 52, Imprimerie Th. Dewarichet.
• Örikağasızâde H. S. (2007). Sultan Abdülhamid Devri Hâtırâları ve Saray İdaresi. A. A. Yörük (Haz.). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Öztuna, Y. (2016). II. Abdülhamid, Zamanı ve Şahsiyeti. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Quataert, D. (2011). Sanayi Devrimi Çağında Osmanlı İmalat Sektörü. T. Güney (Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• -------------. (1992). Manufacturing and Technology Transfer in the Ottoman Empire (1800-1914). İstanbul: The Isıs Press.
• Soko, Z. Ş. (2010). Sultan Abdülhamid. Y. S. Karakışla (Yay. Haz.). İstanbul: Akıl-Fikir Yayınları.
• Tahsin Paşa. (1990). Sultan Abdülhamid, Tahsin Paşa’nın Yıldız Hâtırâları. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Tepeyran, E. B. H. (1998). Hâtırâlar. F. Ilıkan (Yay. Haz.). İstanbul: Pera Turizm ve Ticaret A. Ş.
• Topçuoğlu, H. (1961). 19. Yüzyıl Sosyologlarında Hukuk Anlayışı. Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları.
• Yasamee, F. A. K. (1996). Ottoman Diplomacy, Abdulhamid II and the Great Powers (1878-1888). İstanbul: The Isis Press.
• Makaleler-mülâkâtlar
• Bayur, H. (1971). ‘‘Yeni Bulunmuş Bazı Belgelerin Işığında Kâmil Paşa’nın Siyasal Durumu’’. Belleten XXXV, (137), Ankara 1971, s. 61-112.
• Batmaz, Ş. (2011). ‘‘II. Abdülhamid Devrinin Bilinmeyen Üç Bahriye Mektebi: Tüccar Kaptan, Torpido ve Elektrik Mektepleri’’. Devr-i Hamid, Sultan II. Abdülhamid I-V. c. V içinde (s. 131-143). Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları.
• Davutoğlu, A. Mülâkatı. (2003). 21. yüzyılda Sultan II. Abdülhamid’e Bakış içinde (s. 39-43). M. Tosun (Haz.). H. Turan (Yay. Dan.). İstanbul: Acar Matbaacılık ve Yayınları.
• Fortna, B. (2008). ‘‘The Reign of Abdülhamid’’. The Cambridge History of Turkey. c. IV içinde (s. 38-61). R. Kasaba (Ed.). Cambridge: Cambridge University Press.
• Özemre, A. Y. Mülâkatı. (2003). 21. yüzyılda Sultan II. Abdülhamid’e Bakış içinde (s. 44-48). M. Tosun (Haz.). H. Turan (Yay. Dan.). İstanbul: Acar Matbaacılık ve Yayınları.
• Temel, M. (2016, Aralık 29). ‘‘Osmanlı Arşivi Belgelerine Göre Osmanlı-Avustralya İlişkileri’’. http://dergipark.gov.tr/download/article-file/235544. Erişim tarihi: 29.12.2016.
• Tibuk, B. Mülâkatı. (2003). 21. yüzyılda Sultan II. Abdülhamid’e Bakış içinde (s. 49-59). (Haz. M. Tosun (Haz.). H. Turan (Yay. Dan.). İstanbul: Acar Matbaacılık ve Yayınları.
• İnternet adresleri
• http://dergipark.gov.tr/download/article-file/235544. Erişim tarihi: 29.12.2016.
• http://www.ekodialog.com/iktisatcilar.2.html. Erişim tarihi: 02.10.2017.
• Arşiv Belgeleri
• BOA. Y.EE. 861 No’lu Umûmî Kayd-ı Mahsus Defteri. 861/43. 24 Haziran 1321/7 Temmuz 1905.
• BOA. Y.EE. 861 No’lu Umûmî Kayd-ı Mahsus Defteri, 861/9. 8 Haziran 1321/21 Haziran 1905.
• BOA. Y.EE. 861 No’lu Umûmî Kayd-ı Mahsus Defteri, 861/15. 12 Haziran 1321/25 Haziran 1905.
• BOA. Y. EE. 861 No’lu Umûmî Kayd-ı Mahsus Defteri, 861/13. 10 Haziran 1321/23 Haziran 1905.
• BOA. Y. EE. 861 No’lu Umûmî Kayd-ı Mahsus Defteri, 861/12. 10 Haziran 1321/23 Haziran 1905.
• BOA. Y. EE. 861 No’lu Umûmî Kayd-ı Mahsus Defteri, 861/66. 4 Temmuz 1321/17 Temmuz 1905. BOA. Y. EE. 861 No’lu Umûmî Kayd-ı Mahsus Defteri, 861/9. 8 Haziran 1321/21 Haziran 1905.
• BOA. Y. EE. 861 No’lu Umûmî Kayd-ı Mahsus Defteri, 861/23. 15 Haziran 1321/28 Haziran 1905.
• BOA. BEO. 1589/119125/4. 19 Eylül 1316/2 Ekim 1900.
• BOA. Y. EE. 149/69/1. 14 Teşrin-i evvel 1315/26 Ekim 1899.
• BOA. Y. EE. 861 No’lu Umûmî Kayd-ı Mahsus Defteri, 861/27. 16 Haziran 1321/29 Haziran 1905.
• BOA. Y. EE. 10/61/1. 30 Mart 1305/11 Nisan 1889.
• BOA. BEO. 3417/256240/1. 8 Eylül 1324/21 Eylül 1908.
• BOA. Y.PRK. BŞK. 52/26/1. 21 Safer 1314 (?)/1 Ağustos 1896.
• BOA. Y.EE. 14/146/2. 25 Eylül 1316/8 Ekim 1900.
• BOA. BEO. 3365/252370/1. 19 Mayıs 1325/1 Haziran 1909.
• BOA. BEO. 3362/252138/2. 10 Temmuz 1324/23 Temmuz 1908.
• BOA. Y. MTV. 111/26/3. 23 Nisan 1310/5 Mayıs 1894.
• BOA. Y. MTV. 111/26/4. 28 Teşrin-i sânî 1310/10 Aralık 1894.
• BOA. Y. EE. 14/96/1. H. 1321/M. 1905.
• BOA. Y. PRK. SGE. 1/94/1. 28 Haziran 1300/10 Temmuz 1894.
• BOA. DH. MKT. 219/73/1. 15 Mart 1310/27 Mart 1894.
• BOA. Y.PRK. BŞK. 51/128/7. 10 Nisan 1313/22 Nisan 1897.
• BOA. Y.PRK. BŞK. 51/128/1. 23 Nisan 1313/5 Mayıs 1897.
• BOA. Y. PRK. BŞK. 2/57/1. 22 Mayıs 1297/3 Haziran 1881.
• BOA. Y.PRK. BŞK. 24/1/1. Tarihsiz.
• BOA. Y.PRK. BŞK. 20/92. 11 Mart 1307/23 Mart 1891.
• BOA. Y.PRK. BŞK. 43/74/1. 17 Teşrin-i evvel 1311/29 Ekim 1895.
• BOA. Y.PRK. BŞK. 34/12. 20 Teşrin-i evvel 1309/1 Kasım 1893.
• BOA. Y.MTV. 41/22/1. 31 Teşrin-i evvel 1305/12 Kasım 1889.
• BOA. Y.PRK. BŞK. 44/84/1. 12 Recep 1313/29 Aralık 1895.
• BOA. Y.PRK. BŞK. 41/77/1. 8 Haziran 1311/20 Haziran 1895.
• BOA. İ.BH. 2/38/1. 9 Ağustos 1313/21 Ağustos 1897.
• BOA. Y.PRK. SRN. 2/10/1. 5 Safer 1303/13 Kasım 1885.
• BOA. Y.PRK. BŞK. 34/86/1. 23 Recep 1311/30 Ocak 1894.
• BOA. Y.MTV. 74/76/1. 24 Kânûn-ı sânî 1308/5 Şubat 1893.
• BOA. Y.PRK. SGE. 2/83/1. Tarihsiz.
• BOA. Y. MTV. 3/97/1. 4 Cemâziyelâhir 1297/14 Mayıs 1880.
• BOA. Y. PRK. A. 6/40/1. 25 Şubat 1306/9 Mart 1891.
• BOA. Y. EE. 10/23/1. 21 Rebiülâhir 1297/2 Nisan 1880.
• BOA. Y. PRK. BŞK. 2/18/1. 25 Cemâziyelevvel 1296/17 Mayıs 1879.
• BOA. Y. PRK. BŞK. 9/21/1. 23 Kânûn-ı evvel 1300/4 Ocak 1885.
• BOA. A. MKT. MHM. 502/68/2. 29 Şubat 1307/12 Mart 1892.
• BOA. Y. PRK. BŞK. 16/77/1. 19 Safer 1307/15 Ekim 1889.
• BOA. Y. PRK. BŞK. 56/1/1. 4 Zilkâde 1315/27 Mart 1898.
• BOA. Y. EE. 8/28. 26 Şevval 1313/10 Nisan 1896.
• BOA. Y. PRK. BŞK. 58/16/1. 20 Recep 1316/4 Aralık 1898.
• BOA. Y. MTV. 45/62/1. 3 Eylül 1306/15 Eylül 1890.
• BOA. BEO. 2927/219519/1. 1 Teşrin-i evvel 1322/14 Ekim 1906.
• BOA. Y.EE.. 14/83/1. 16 Temmuz 1307/28 Temmuz 1891.
• BOA. Y. EE. 82/29/1. 6 Şubat 1880.
• BOA. Y. EE. 149/71/1. 14 Teşrin-i evvel 1315/26 Ekim 1899.
• Salnâmeler
• Musavver Salnâme-i Servet-i Fünûn
• Nevsâl-i Askerî, D03587.