OSMANLI DEVLETİ’NDE AVARIZ VERGİSİ: XVIII. YÜZYILIN İKİNCİ ÇEYREĞİNDE KASTAMONU ÖRNEĞİ

Yıl 2019, Cilt: 3 Sayı: 2, 25 - 48, 15.12.2019

Ömer Döşemetaş

Öz

Osmanlı Devleti, kurmuş olduğu idarî düzen ve adil sistem sayesinde yüzyıllarca hüküm sürmüş ve çok geniş bir alana hükmetmiş bir imparatorluktur. Bu imparatorluğu ayakta tutan unsurların başında güçlü bir ekonomiye sahip olması gelmektedir. Bu güçlü ekonominin temeli de devletin halkına sağladığı imkânlar karşısında onlardan, devletin işleyişine katkı olarak talep ettiği vergilerdi. Değişik isimler altında tahsil edilen bu vergilerden birisi de olağanüstü hallerde halktan toplanan avarız vergisiydi. Bu çalışmada, Kastamonu bölgesinin XVIII. yüzyılın ilk yarısında devlete vermekle yükümlü olduğu avarız vergisi hakkında bilgi verilecektir. Çalışmanın temelini şer’iyye sicilleri oluşturmaktadır. Bu kaynağa ek olarak Osmanlı Arşivi’nde yer alan muhtelif fonlarda ki belgelerden de istifade edilmiştir

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Vergi, Avarız, Kastamonu, Şer’iyye Sicilleri

Kaynakça

• KAYNAKÇA
• Osmanlı Arşiv Vesikâları
• KŞS. (Kastamonu Şer’iyye Sicilleri) nr, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 33, 34, 35, 36, 38, 39, 40, 43, 106, 110, 210 BOA. A. DVNS. AHK. A. d. (Bâb-ı Âsafî, Divan-ı Hümâyun Anadolu Ahkâm Defterleri) nr, 4, 10, 14, BOA. AE. SAMD. III. (Ali Emiri Fonu Sultan III. Ahmed), nr, 158, 15504. BOA. AE. SMHD. I. (Ali Emiri Fonu Sultan I. Mahmud) nr, 153, 255, 1147, 20821, BOA. C. BH, (Cevdet Tasnifi Bahriye) nr, 257, 11873. BOA. MAD. d. (Maliyeden Müdevver Defterler) nr, 00723, 3045, 3205, 3481, 3153,
• Araştırma ve Kaynak Eserler ABDULKADİROĞLU, Abdulkerim (1989), “Bursalı Beliğ’in Eserlerinde Kastamonu ve Kastamonulu Zevat”, Türk Tarihinde ve Kültüründe Kastamonu Tebliğler 19-21 Ekim 1988 Kastamonu, Ayyıldız Matbaası, Ankara, 65-70.
• ACAR, Hüsnü (1995), Tarihte Kastamonu, Mavi Ofset ve Tipo Matbaacılık, Ankara
• AÇIKGÖZ, Ömer (2013), Osmanlı Modernleşmesi İktisadi-Siyasi Dinamikler ve Kırılmalar, Elips Kitap, Ankara
• ALP, Erdoğan (1995), Candaroğulları Beyliği ve Kastamonu, Bilge Kastamonu Gazetesi Basın Yayın, İstanbul
• ALTUNDAĞ, Şinasi (1947), “Osmanlı İmparatorluğunun Vergi Sistemi Hakkında Kısa Bir Araştırma”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 5(2), Ankara, 187-197.
• BARKAN, Ömer Lütfi (1979), “Avarız”, İA, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, II, 13-19.
• BAYSUN, M. Cavid (1977), “Cem”, İA, MEB Basımevi, İstanbul, III, 69-81.
• Bruce, Mc Gowan (1981), “Osmanlı Avârız-Nüzul Teşekkülü (1600-1830)”, VIII. Türk Tarih Kongresi Ankara 11-15 Ekim 1976, Türk Tarih Kurumu Basımevi, C. II, Ankara, s. 1327-1331.
• CEVGER, Gürkan (2016), 18. Yüzyılda Amid (Diyarbekir) Kazâsı, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Erzurum
• ÇADIRCI, Musa (2013), Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara
• ÇINAR, Hüseyin (2000), XVIII. Yüzyılın İlk Yarısında Ayıntab Şehri’nin Sosyal ve Ekonomik Durumu, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul
• DARKOT, Besim (1977), “Kastamonu”, İA, MEB Basımevi, İstanbul, VI, 399-403.
• ERGENÇ, Özer (2013), Şehir, Toplum, Devlet Osmanlı Tarihi Yazıları, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul
• GÖKOĞLU, Ahmet (1952), Paphlagonia Gayri Menkul Eski Eserleri ve Arkeolojisi, Doğrusöz Matbaası, Kastamonu
• GÖKSU, Erkan (2018), “Moğolların Anadolu Politikası ve Kastamonu”, Anadolu’nun Fethi’nden Millî Mücadele’ye Kastamonu Uluslararası Sempozyum Bildirileri 12-13 Nisan 2018 Kastamonu, ed. Metin Eriş, Seçil Ofset, Kastamonu, 85-97.
• GÖYÜNÇ, Nejat (1979), “Hane Deyimi Hakkında”, Tarih Dergisi, 32, İstanbul, s. 331-348.
• GÜNEŞ, Hüseyin (2014), Lale Devrinde Amasya, Amasya Beledîyesi Kültür Yayınları, Amasya İBN BİBİ EL- HÜSEYİN B. MUHAMMED B. ALİ EL-CA’FERİ ER-RUGADİ (2014), El- Evâmirü’l-Al’â’iyye Fi’l-Umûri’l-Alâ’iyye Selçuknâme, çev. Mürsel Öztürk, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara
• İNALCIK, Halil (1995), “Eyalet”, DİA, TDV Yayınları, Ankara, XI, 548-550.
• ----------- (2009), Osmanlı İmparatorluğu Toplum ve Ekonomi, Eren Yayıncılık İstanbul
• İPŞİRLİ, Mehmet (1991), “Avarız Vakfı”, DİA, TDV Yayınları, Ankara, IV, 109
• Kastamonu 1973 İl Yıllığı (1973), Yarı Açık Cezaevi Matbaası, Ankara
• Kastamonu İl Yıllığı 1967 (1968), Ulusal Basımevi Ankara
• Katip Çelebi (2013), Cihannüma I-II, Ed. Said Öztürk, Mahya Yayıncılık, İstanbul
• KAZICI, Ziya (2005), Osmanlı’da Vergi Sistemi, Bilge Yayınları, İstanbul
• KILIÇ, Orhan (1997), 18. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı Devleti‟nin İdari Taksimatı - Eyalet ve Sancak Tevcihatı, Ceren Matbaacılık, Elazığ
• KOCA, Salim (2013), Anadolu Türk Beylikleri Tarihi, Berikan Yayınevi, Ankara
• KOPRAMAN, Kazım Yaşar (1989), “Memlük Kaynaklarına Göre XV. Yüzyılda Kastamonu ve Çevresi”, Türk Tarihinde ve Kültüründe Kastamonu Tebliğler 19-21 Ekim 1988 Kastamonu, Ayyıldız Matbaası, Ankara
• KUZUCU, Serhat (2016), “XVIII. Yüzyılın İlk Yarısında Antep’te Avârız Vergisinin Uygulanışı (Şeri’yye Sicillerine Göre)”, Gaziantep University Journal of Social Sciences, C. 15, sayı, 1, Gaziantep, 101-118.
• KÜÇÜK, Levent (2016), “Osmanlı İmparatorluğunda Mekân Organizasyonunun Gerçekleştirilmesinde Avarız Vergilerinin Rolü”, Karadeniz Uluslar Arası Bilimsel Dergi, C. 32, sayı 32, Ardahan, 194-204.
• ------------- (2007), Osmanlı Vergi Hukukunda Avarız Kavramı ve Avarızın İdaredeki Rolü, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Doktora Tezi), Ankara
• KÜÇÜKSİPAHİOĞLU, Birsel (2018), “İlk Türk Akınları Öncesinde Kastamonu”, Anadolu’nun Fethi’nden Millî Mücadele’ye Kastamonu Uluslararası Sempozyum Bildirileri 12-13 Nisan 2018 Kastamonu, ed. Metin Eriş, Seçil Ofset, Kastamonu, 30-35.
• ÖNDER, Mehmet (2001), “Sultan Cem’in Kastamonu Valiliği ve Şair Ayni’nin Kastamonu Ağıdı”, Birinci Kastamonu Kültür Sempozyumu Bildirileri 21-23 Mayıs 2000, Bizim Büro Basımevi, Kastamonu, 9-12. ÖZ, Mehmet (2010), “Tahrir”, DİA, TDV Yayınları, Ankara, XXXIX, 425-429.
• ÖZEL, Oktay (2000), “Avarız ve Cizye Defterleri” Osmanlı Devleti’nde Bilgi ve İstatistik, Der. Halil İnalcık, Şevket Pamuk, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara, 33-50.
• ÖZKAYA, Yücel (2001), “XVIII. Yüzyılın Ortalarında Kastamonu Sancağı”, Birinci Kastamonu Kültür Sempozyumu Bildirileri 21-23 Mayıs 2000, Bizim Büro Basımevi, Kastamonu, 3-8.
• PAKALIN, Mehmet Zeki (1983), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü I-III, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul
• SALİHOĞLU, Halil (1991), “Avarız”, DİA, TDV Yayınları, Ankara, IV, 108-109.
• SELÇUK, Hava (2008), “Osmanlı Devletinde Merkez-Taşra İlişkisi Bağlamında Avarız, Nüzul ve Sürsat Vergileri (Şeriye Sicillerine Göre XVII. Yüzyılda Kayseri Sancağı)”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 1, sayı 24, Kayseri, 159-202.
• SEVİM, Ali (2014), Anadolu’nun Fethi Selçuklular Dönemi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara
• SÜMER, Faruk (1999), Oğuzlar (Türkmenler) Tarihleri-Boy Teşkilatı Destanları, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul
• ŞAHİN, İlhan (2001), “Kastamonu”, DİA, TDV Yayınları, Ankara, XXIV, 585-588.
• ŞAKİROĞLU, Mahmut H. (1993), “Cem Sultan”, DİA, TDV Yayınları, Ankara, VII, 283-284.
• TABAKOĞLU, Ahmet (2016), Osmanlı Mâlî Tarihi, Dergah Yayınları, İstanbul
• TURAN, Osman (1998), Selçuklular Zamanında Türkiye Siyasi Tarih Alp Arslan’dan Osman Gazi’ye (1071-1328), Boğaziçi Yayınları, İstanbul
• TURAN, Refik (2001), “Kastamonu’nun Türkler Tarafından Fethi ve İskanı”, Birinci Kastamonu Kültür Sempozyumu Bildirileri 21-23 Mayıs 2000, Bizim Büro Basımevi, Kastamonu, 1-2.
• ----------- (1989), “Selçuklular Döneminde Kastamonu”, Türk Tarihinde ve Kültüründe Kastamonu Tebliğler 19-21 Ekim 1988 Kastamonu, Ayyıldız Matbaası, Ankara, 1-6.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı (1975), “Sancağa Çıkarılan Osmanlı Şehzadeleri”, Belleten, TTK Yayınları XXXIX/156, Ankara, 659-696.
• ÜNAL, Mehmet Ali (2011), Osmanlı Tarih Sözlüğü, Paradigma Yayıncılık, İstanbul
• YAMAN, Talat Mümtaz (1935), Kastamonu Tarihi (XV’inci Asrın Sonlarına Kadar), Ahmed İhsan Matbaası, Kastamonu
• YAZICIZÂDE Ali (2009), Tevârîh-i Âl-i Selçuk (Selçuklu Tarihi) haz. Abdullah Bakır, Çamlıca Yayınevi, İstanbul
• Yurt Ansiklopedisi, Türkiye: il il, Dünü, Bugünü, Yarını (1982-83), Anadolu Yayıncılık, İstanbul, VI-VII 4569-4668.
• YÜCEL, Yaşar (1988), Anadolu Beylikleri Hakkında Araştırmalar XIII-XV Yüzyıllarda Kuzey-Batı Anadolu Tarihi Çoban-Oğulları Beyliği, Candar-Oğulları Beyliği I, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara