ÖZBEK HAN’IN TAHTA ÇIKIŞI, ÖZBEK KİMLİĞİNİN ŞEKİLLENİŞİ VE BAZI ÖZBEK BOYLARI

Yıl 2019, Cilt: 3 Sayı: 2, 49 - 56, 15.12.2019

Kadir Tuğ

Öz

Cuci soyundan gelen Altın Orda tahtına oturan Muhammed Özbek Han (1313-1340) ile birlikte “Özbek” adı ortaya çıkmıştır. Muhammed Özbek’in idaresinde bulunan Deşt-i Kıpçak’ta yaşayan topluluklara Özbek denmeye başlanmıştır. Özbek kimliği ise temelleri Karahanlılar döneminde atılmıştır. Cengiz Han döneminde Celayir, Barlas, Konurat ve Mangıt gibi bazı boyların bu bölgeye gelerek yerleşmeleri kalabalık Türk boyları içinde erimelerine neden olmuştur. XIV-XVI. Yüzyıllar arasında bazı Türk boylarıyla birlikte Moğol boylarının da Deşt-i Kıpçak bölgesinden, Maveraünnehir bölgesine gelmişlerdir. Deşt-i Kıpçaktaki Şeybanilerle Özbek İsmi verilirken, Maveraünnehir bölgesine inmesiyle birlikte “Özbek” adını bu bölgeye taşımışlardır. Maveraünnehirdeki bazı boyları da bünyesine almak suretiyle Özbek kimliğini oluşturmuşlardır. Özbekleri Arlat, Katagan, Kanlı, Kıpçak, Kıtay, Nayman, Konrat, Uysun, Çerkes, Kırgız, Türkmen ve Kazak gibi boylar oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Özbek, Özbek Han, , Cuci Ulusu, Özbek Boyları, Kazak, Kırgız

Kaynakça

• ASILBEKOV, K. H., Kazakstan Tarıhı, Almatı 1996. BARTOLD, V.V., Soçineniya, C.V, Moskova 1968 BARTHOLD, V.V., Orta-Asya Türk Tarihi Hakkında Dersler, Haz. Kazım Yaşar Kopraman-İsmail Aka, T.T.K., Ankara 2006. GÜNDOĞDU, Abdullah, “Şiban Han Sülalesi ve Özbek Ulusunun Teşekkülü”, Türkler, C. VIII, Ankara 2014, ss. 606-616. HACI,Ötemiş, Çengiz-Name, Haz. İlyas Kamalov, T.T.K., Ankara 2009 HAYIT, Baymirza, Türkistan Devletlerinde Milli Mücadeleleri Tarihi, Ankara 1995. İBN BATUTA, İbn Batuta Seyahatnamesi’nden Seçmeler, Çev. İsmet Parmaksızoğlu, İstanbul 1971. KAFALI, Mustafa, Altın Orda hanlığını Kuruluş ve yükseliş Devirleri, İstanbul 1976. KARATAYEV, Olcabay, Kırgız Etnonimder Sözdügü, Bişkek 2003. KILIÇ-SCHUBEL, Nurten, “XVI. Yüzyılda Orta Asya’da Politik Düzen: Maveraünnehir-Özbek Hanlığı(Şibaniler) Meşruiyyet Hakimiyet ve Hukuk”, Türkler, C. VIII, Ankara 2014, ss.624-633. MALİKOV, Azim, “Semerkant Bölgesindeki Özbeklerin Etnik tarihi”, Türkler, VIII, Ankara 2014. Mesudî, “Murûc el-zeheb, nşr. Barbier de Meynard, Paris 1861-1874” (Çev. Ramazan Şeşen), İ.C.G.T.T.Ü, Ankara 1998. KIRIZOĞLU, Fahrettin, Yukarı-Kür ve Çoruk Boyları’nda Kıpçaklar, T.T.K., Ankara 1992. ÖGEL, Bahaeddin, Türk Kültür Tarihine Giriş, C. I, Ankara 1991. RADLOV, V. V., İz Sibiri, Moskova 1989. SULTANOV, T. İ., “Opıt Analiza Traditsionnıh Spiskov 92 (Plemen İlatiya)”, Oçerki İstorii i ernografi, Leningrad 1969. SÜMER, Faruk, Tarihleri-Boy Teşkilatı Destanları Oğuzlar (Türkmenler), İstanbul 1999. TAŞAĞIL, Ahmet, Çin Kaynaklarına Göre Eski Türk Boyları, Ankara 2004. TAŞAĞIL, Ahmet, “Türkistan”, DİA, s. 556. TOGAN, Zeki Vekidi, Bugünkü Türkili(Türkistan) ve Yakın Tarihi, İstanbul 1981. Yıldırım, Kürşat, Çin Kaynaklarında Türkistan Şehirleri, Ötüken Yayınları, İstannbul 2013. ZAITSEV, İlya V., “Sibir Hanlığı”, Çev. Selim Karahasanoğlu, Türkler, C. VIII, Ankara 2014, ss.472-479.