1807 YILINDA NAPOLYON BONAPART’IN FRANSA-OSMANLI- İRAN ÜÇLÜ İTTİFAK PLANLARI VE SONUÇLARI

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 1, 1 - 24, 29.07.2021

Sıtkı Uluerler

Öz

Osmanlı Devleti, 1806-1807 yıllarında tarihinin en sıkıntılı dönemlerinden birini geçiriyordu. Bu devirde III. Selim’in, devlete yeni bir düzen vermek için başlatmış olduğu Nizam-ı Cedid yenilikleri aksamaya başlamıştı. Bunu fırsat olarak gören yenilik karşıtı muhalifler, padişahı tahttan indirmenin hesaplarını yapıyorlardı. Öte yandan 1806 yılında başlamış olan Osmanlı-Rus savaşı vardı ve cephedeki durum Osmanlı’nın aleyhineydi. Bu savaşın çıkmasında da Fransa’nın tahrikleri etkili olmuştu. O sıralar Osmanlı üzerinde Fransa İmparatoru Napolyon Bonapart’ın hatırı sayılır bir etkisi vardı. Avrupa içerisinde de bu dönemde devam eden Koalisyon Savaşları vardı ve Fransa tek başına, karşısındaki koalisyon güçlerine karşı savaşıyordu. Napolyon, bu savaşlarda kazandığı başarılarla ününü ve gücünü arttırmıştı. Avusturya, Prusya ve Rusya Napolyon karşısında mağlup olmuşlardı. Napolyon’un asıl hedefi ise İngiltere’yi yenmekti. Zira Avrupa’da ve dünyadaki en etkili güç İngiltere’ydi. Napolyon’a göre, İngiltere’yi yenebilmesi için bir başka güç olan Rusya’yı yanına çekmeliydi. İşte Napolyon bu hedefine ulaşmak için planlar yapmıştı.
Bu planlara göre, öncelikle görünürdeki düşman olan Rusya’ya karşı, Fransa-Osmanlı-İran üçlü ittifakı kurulacaktı. O devirde Osmanlı ve İran için en büyük tehdit Rusya olduğundan, bu iki devlet hiç itiraz etmeden ittifaka dahil olacaklardı. Sonrasında da Avrupa’da cereyan eden savaşlar çerçevesinde Napolyon, Rusya’yı ağır bir yenilgiye uğratacaktı. Yenilmiş Rusya ve başındaki Çar I. Aleksandr, antlaşma yapmak için masaya oturacaktı. İşte o sırada Napolyon, gerçek amacını Rus Çarına açıklayacaktı. Napolyon, Rusya’yı istediği çizgiye çekmek için Osmanlı ve İran’ı feda edecekti. Napolyon, I. Aleksandr’ı ikna etmek için bunlarla da yetinmeyip, Osmanlı topraklarının paylaşılması konusunda teklifler ileri sürecekti. I. Aleksandr’ın en büyük zafiyeti buydu. Gerçekten de Napolyon’un bu planı tuttu ve ilk etapta Fransa-Osmanlı-İran üçlü ittifakı için elçiler görevlendirilip, müzakereler yapıldı. 1807 yılı bahar aylarında çok yoğun bir diplomasi yürütüldü. Bu arada Napolyon’un beklediği fırsat doğdu ve Rusya’yı, Haziran 1807’de Friedland’da ağır bir yenilgiye uğrattı. Bu galibiyet sonrasında da Napolyon ile I. Aleksandr, antlaşma yapmak için Tilsit’te bir araya geldiler. Temmuz 1807’de imzalanan Tilsit Antlaşması’nda, Napolyon gerçek yüzünü ortaya koydu. Osmanlı ve İran, hiç ummadıkları bir durumla karşılaşmışlardı. Napolyon esas gayesi olan Rusya ittifakı uğruna, Osmanlı ve İran’ı bir koz olarak kullanmıştı. Sonuç itibariyle 1807 yılında yaşanan bu hadiseler ve diplomatik temaslar, uluslararası ilişkilerde çıkara dayalı güçlü devletlerin hesaplarının hangi boyutlarda olduğunu göstermişti.

Anahtar Kelimeler

Napolyon Bonapart, Osmanlı, İran, Fransa, Rusya

Kaynakça

• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Cevdet Hariciye: 60/2964
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Hatt-ı Hümayun, 5946
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Hatt-ı Hümayun, 144/6014
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Hatt-ı Hümayun, 145/6096
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Hatt-ı Hümayun, 1361/53574
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Hatt-ı Hümayun, 1205/47278
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Hatt-ı Hümayun, 14149
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Hatt-ı Hümayun, 1367/54126
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Hatt-ı Hümayun, 1367/54140
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Hatt-ı Hümayun, 836/37743
• AKSUN, Ziya Nur (1995), Osmanlı Tarihi, C. III, Ötüken, İstanbul.
• ANDERSON, Matthew Smith (2010), Doğu Sorunu (1774-1923), Çev. İdil Eser, YKY, İstanbul.
• ARMAOĞLU, Fahir (1997), Siyasi Tarih (1789-1914), TTK, Ankara.
• ASIM, Mütercim Ahmed Asım Efendi (2015), Asım Efendi Tarihi, C. I-II, Hazırlayan Ziya Yılmazer, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, İstanbul.
• BAYLY, Christopher Alan, (2018), Modern Dünya’nın Doğuşu, Çev., M. Neva Şellâki, Ayrıntı, 2. Baskı, İstanbul.
• CEVDET, Ahmed Cevdet Paşa (1309), Tarih-i Cevdet, C. VII-VIII, Dersaadet.
• DAVİES, Norman (2011), Avrupa Tarihi, Çeviri Editörü, M. Ali Kılıçbay, İmge, 2. Baskı, İstanbul.
• DRİAULT, Edouard (2013), Napoleon’un Şark Siyaseti, Tercüme, Köprülüzade M. Fuad, TTK, Ankara.
• EREN, Ahmet Cevat (1997), “III. Selim” Maddesi. MEB İslam Ansiklopedisi C. X, Eskişehir.
• ESMER, A. Şükrü (1944), Siyasi Tarih, Maarif Matbaası, İstanbul.
• FERGUSON, Niall (2011), Uygarlık -Batı ve Ötekiler-, çev. Nurettin Elhüseyni, YKY, İstanbul.
• GÜNAY, Bekir (2009), Paris’te Bir Osmanlı, Kitabevi, İstanbul.
• KARAER, Nihat (2011), “Abdürrahim Muhib Efendi’nin Paris Büyükelçiliği (1806-1811) ve Döneminde Osmanlı-Fransız Diplomasi İlişkileri”, OTAM, 30/Güz 2011.
• KARAL, Enver Ziya (1995), Osmanlı Tarihi, C. V, TTK, Ankara.
• KURAT, Akdes Nimet (2011), Türkiye ve Rusya (XVIII. Yüzyıl Sonundan Kurtuluş Savaşına Kadar Türk-Rus İlişkileri 1798-1919), TTK, Ankara.
• PALMER, Alan (1992), Son Üç Yüz Yıl Osmanlı İmparatorluğu, Türkiye İş Bankası Kültür yayınları, İstanbul.
• ROBERTS, J. M. (2015), Avrupa Tarihi, Çev. Fethi Aytuna, İnkılap, İstanbul.
• SERTOĞLU, Midhat (2011), Mufassal Osmanlı Tarihi, C. V, Ankara, TTK
• SHAW, Stanford (2008), Eski ve Yeni Arasında Sultan III. Selim, Çev. Hür Güldü, Kapı Yayınları, İstanbul.
• SOREL, Albert (1955), Avrupa ve Fransız İhtilali, C. VII, Maarif Basımevi, İstanbul.
• SÜSLÜ, Azmi (1983 a), "Osmanlı-Fransız Diplomatik İlişkileri, 1798-1807. [1]" Belleten XLVII, no. (1983): 259-279.
• SÜSLÜ, Azmi (1983 b), "Osmanlı İmparatorluğunu Paylaşma Projeleri, 1807-1812 [1]" Belleten XLVII, no. (1983): 745-774.
• SYKES, Percy M. (1915); A History of Persia, Vol. II., London.
• UÇAROL, Rifat (2008), Siyasi Tarih (1789-2001), Der Yayınları, İstanbul.
• ULUERLER, Sıtkı (2009), XIX. Yüzyılın İlk yarısında Osmanlı-İran Siyasî İlişkileri (1774-1848), Basılmamış Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ULUERLER, Sıtkı (2020), “Fransız İhtilali ile Değişen Avrupa Düzeninde Osmanlı Devleti’nin Uygulamaya Çalıştığı Denge Siyaseti ve Sonuçları (1795-1801)”, Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl, 10, Sayı 20.