SAYGI KAVRAMININ GÜLŞEHRÎ’NİN MANTIKU’T-TAYR MESNEVİSİNDEKİ TEZAHÜRÜ

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 1, 1 - 23, 19.07.2023

Eda Tuncer

Öz

Genellikle kişiler arası ilişkilerde kullanılan saygı; “değeri, üstünlüğü, yaşlılığı, yararlılığı, kutsallığı” itibarıyla birine veya bir şeye karşı titiz ve ölçülü davranmaya neden olan sevgi ile başkalarını rahatsız edecek davranışlardan çekinme duygusu kapsamında karşımıza çıkmaktadır. İnsanın değerler dünyasında kendine çizeceği sınırlar ile nasıl bir hayat biçimini tercih ettiği, kişinin ahlaki değerlerinin kaliteli bir yaşam biçiminde etkili olup olmadığı, saygı kavramının sadece insanlar arası ilişkilerde mi tezâhür ettiği şeklindeki sorular, bireyin kendi dışında başka insanlar veya varlıklar arasında yaşadığı olguyu da göz önünde bulundurarak çalışmamızda yanıtlanacak türden sorular olmuştur.

Mutasavvıf ve mütefekkir bir şair olan Gülşehrî’nin Mantıku’t-tayr mesnevisi, Türk edebiyatının eğitim değerleri açısından en önemli eserlerinden biri olması yönüyle dikkate değer görülmüştür. Bu değerlerden sadece bir tanesi -belki de en geniş kapsamlısı- saygı kavramı üzerinde teşekkül etmiştir. Bilindiği üzere Gülşehrî, eserinde insanın mizacını, kuşlar üzerinden vermeye çalışmıştır. İnsanın mizacının oluşmasında olumlu ya da olumsuz rol oynayan etmenlerin olduğu âşikârdır. Bu olumlu etmenlerin başında, çalışmamıza da konu olan saygı kavramı öne çıkmıştır. Saygı kavramı, Mantıku’t-tayr mesnevisinin penceresinden bakmaya çalıştığımız kadarıyla “on bir” başlık altında sıralanmıştır. Bu başlıklar çerçevesinde ise sonuç bölümünde saygı kavramının mesnevideki görünümlerine dair bir değerlendirme yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Gülşehrî, Mantıku’t-tayr, mesnevi, davranış, saygı.

Kaynakça

• AĞIRMAN, Mustafa (2019), “Cihad Dersleri-Âlimlere Saygı”, https://ilkadimdergisi.net/arsiv/yazi/cihad-dersleri-alimlere-saygi-2745, (Erişim Tarihi: 04.01.2022).
• AKALIN, Ş. Halûk vd. (2005), Türkçe Sözlük. Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• AKKOYUN, Füsun (1993), “Saygı Kavramına Transaksiyonel Analiz (TA) Açısından Bakış”. Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 1(4): 16-22.
• ARSLAN, Ali (2015), “Hz. Peygamber (sav)'in Spora Getirdiği Anlayış Çerçevesinde Hayvanları Hedef Yapma Yasağı”. International Journal of Science Culture and Sport, July, Special Issue 3, s. 442-451.
• AYVERDİ, İlhan (2005), Misalli Büyük Türkçe Sözlük. 2. Cilt, İstanbul, Kubbealtı Yayınları.
• BARDAKOĞLU, Ali (1998), “Hediye”. TDV İslam Ansiklopedisi, 17(1): 151-155, https://islamansiklopedisi.org.tr/hediye (Erişim Tarihi: 12.01.2022).
• CÜCELOĞLU, Doğan (2008), “Saygı Nedir”. http://www.dogancuceloglu.net/yazilar/398/saygi-nedir/ (Erişim Tarihi: 18.01.2022).
• ÇAĞRICI, Mustafa (1993), “Câh”. TDV İslam Ansiklopedisi, 7(1): 14-15 https://islamansiklopedisi.org.tr/cah (Erişim Tarihi: 11.01.2022).
• ÇAĞRICI, Mustafa (2019), “Saygı”. TDV İslam Ansiklopedisi, 36(1): 211-212, https://islamansiklopedisi.org.tr/saygi (Erişim Tarihi: 14.01.2022).
• DEMEZ, Gönül (2011), “Armağanın Değişen Sosyo-Kültürel Anlamları: Tüketim Toplumu Bağlamında Bir Hediyeleşme Örneği Olarak Çiçek Gönderme”, Mediterranean Journal of Humanities, 1(2): 87-103.
• DEVELLİOĞLU, Ferit (2010), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara, Aydın Kitabevi, 26.b.
• GÜNGÖR, Erol (2000), Ahlak Psikolojisi ve Sosyal Ahlak. İstanbul, Ötüken Yayınları.
• “İslam ve İhsan”, https://www.islamveihsan.com/guzel-ahlak-ile-ilgili-ayet-ve-hadisler.html, (Erişim Tarihi: 07.01.2022).
• “İslam ve İhsan”, https://www.islamveihsan.com/islamda-saygi-ve-hurmet-adabi.html, (Erişim Tarihi: 25.02.2022).
• “Kur’ân & Meâlî (Türkçe Meâl ve Tefsir)”. https://www.kuranvemeali.com/saygi-ile-ilgili-ayetler, (Erişim Tarihi: 12.01.2022). “Kur’ân Fihristi”, http://kuranfihristi.net/fihrist/saygi, (Erişim Tarihi: 10.01.2022).
• “Yaşam ve Maneviyat”, http://www.sevivon.com/index.php?option=com_content&view=article&id=676:bil%20ge-kisiye-saygi-gosterin&catid=91&Itemid=135, (Erişim Tarihi:10.03.2022).
• “Hadislerle İslâm”, https://hadislerleislam.diyanet.gov.tr, (Erişim Tarihi: 01.02.2022).
• Hakikat Takvimi (25 Temmuz 2019), “Yaşlılara Hürmet Etmek”. https://www.hakikat.com/takvim-yapragi/yaslilara-hurmet-etmek, (Erişim Tarihi: 05.01.2022).
• KARAKÖSE, Ş. Günaydın (2021), “Bilgelik paradoksu: Bilgelik kavramını nasıl tanımlamalıyız?”. https://www.uplifers.com/bilgelik-paradoksu-bilgelik-kavramini-nasil-tanimlamaliyiz/ (Erişim Tarihi: 04.01.2022)
• KARAKUŞ, F. Zehra (2019), İletişim Psikolojisi Açısından Selam, Yüksek Lisans Tezi: Ankara, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi.
• KAURİSMAKİ, Aki (Erişim Tarihi: 11.01.2022). “Ahlak”, Vikisöz, https://tr.wikiquote.org.
• METİN, Himmet (1995), “Güzel Ahlâk ve Haya”, Diyanet Aylık Dergi, https://dergi.diyanet.gov.tr/makaledetay.php?ID=23383&SRC= (Erişim Tarihi: 04.01.2022).
• NARLI, Nilüfer ve Narı, Yaşar (1999), "Türkiye'de Hemşeri Derneklerinin Siyasete Katılması ve Demokratikleşme Sürecine Etkileri: Bursa Örneği”. Yeni Türkiye, Eylül/Ekim, 1(29): 176-184.
• ÖĞÜT, Salim (2007), “Ölü”. TDV İslam Ansiklopedisi, 34(1): 31-32, 2007. https://islamansiklopedisi.org.tr/olu (Erişim Tarihi: 10.01.2022).
• ÖNAL, Sevda (2008), “Edebi Metinlere Yansıyan Yönüyle Osmanlı Toplumunda Hediyeleşme”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(1): 103-113.
• ÖZARSLAN, Selim (2007), “Kur’an’da Hz. Peygamber’e Yönelik Saygı İfadeleri”. Diyanet İlmi Dergi, 43(3): 125-144.
• ÖZAYDIN, Abdülkerim (2012), “Unvan”, TDV İslam Ansiklopedisi, 42(1): 163-166, https://islamansiklopedisi.org.tr/unvan#1 (Erişim Tarihi: 08.01.2022).
• ÖZDEMİR, Gülay (2006), Kant Ahlakında Saygı Kavramı, Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• PİEPER, Annemarie (1999), Etiğe Giriş, (Çev. Ataman, V., Sezer, G.). İstanbul, Ayrıntı Yayınları.
• ŞAHİN, Hakan (2017), “Kur’an’da İnsan Hak ve Özgürlükleri”. TESAM Akademi Dergisi, 4(1): 193-213.
• ŞENTÜRK, Habil (2008), “Sosyal İlişkilerde Saygı Kavramı: Psikoloji ve Din Açısından Bir Bakış”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 20(1): 217-228.
• TOMAK, Ali ve GÜNEY, Engin (2014), “Kültürel Bir Değer Olarak Hediye Geleneği ve Ekslibris”, Uluslararası Ekslibris Dergisi, 1(2): 25-33.
• TUNCER, Eda (2021), Gülşehrî’nin Mantıku’t-Tayr’ı (İnceleme-Metin-Bağlamlı Dizin ve İşlevsel Sözlük), Doktora Tezi, Eskişehir, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ULUDAĞ, Süleyman (1995), Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul, Marifet Yayınları.
• ULUDAĞ, Süleyman (2010), “Takvâ”, TDV İslam Ansiklopedisi 39(1): 484-486, https://islamansiklopedisi.org.tr/takva, (Erişim Tarihi: 11.01.2022).
• VURUŞKAN, Hüseyin (2020), “Hadislerle Vakar Kavramı”. Diyanet İlmî Dergi, 56(3): 841-882.
• YAVUZ, Kemal (2007), Gülşehri'nin Mantıku't-Tayr'ı (Gülşen-nâme)-Metin ve Günümüz Türkçesine Aktarma- Cilt I-II, Kırşehir Valiliği Kültür Yayınları, No:12.