ZİKİR METİNLERİNDE HÛ’YA DAİR BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 1, 223 - 241, 19.07.2023

Abdulkadir Kızıltaş

Öz

Aslen Arapça sülasi mastar olan zikir kelimesi, günümüzde anmak, söylemek, hatırlamak, yaratanı tespih etmek gibi anlamlara gelebilecek şekilde kullanılmaktadır. Zikir kavramının sadece Kuran-ı Kerim’de onlarca farklı manada, yüzlerce kere geçtiği düşünülürse, günümüz kullanımının değer sahası açısından oldukça dar olduğu görülecektir. Dolayısıyla başta Kuran-ı Kerim olmak üzere oldukça zengin birçok kaynaktan beslenen klasik Türk şiirini de bu yaklaşımdan yola çıkarak anlam bilimsel olarak incelemekte fayda görmekteyiz. Bu yaklaşımın edebi/dini türlerin gelişim ve teşekkül çizgisini takip etmede ve bu türlerin tespiti noktasında faydalı olacağını ummaktayız. Hû zikrinin neredeyse tarikatların ve tasavvuf düşüncesinin teşekkül ettiği ilk zamanlardan beri sufilerce benimsendiği ve oldukça önemsendiği bilinmektedir. Çalışmamızda, “Hû şiirleri” özelinde, dini ve kültürel yakarış ifadesi olan zikrin edebi metinler üzerindeki akislerini takip ederek bu zikir/yakarış ifadesi etrafında gelişen edebi söz varlığı incelenmeye çalışılacaktır. Bu bağlamda Mustafa Tatçı ve Cemal Kurnaz tarafından hazırlanan Türk Edebiyatında Hû Şiirleri isimli antoloji, benzer temalı şiirlere panoramik bir bakış açısıyla bakmamızı, doğal olarak bu şiirlerin gelişim çizgisini ve zamanla oluşan müştereklerini görmemizi kolaylaştırmıştır.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk Şiiri, Zikir, Hu, Tasavvuf, Kuran-ı Kerim.

Kaynakça

• Aksu, Akıbet (2019), Asr-ı Saâdette Zikir Anlayışı, Fatih Vakıf Üniversitesi, Temel İslami Bilimler Programı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Ateş, Süleyman (2005), İslâm Tasavvufu, İstanbul, Yeni Ufuklar Neşriyat.
• Ceylan, Ömür (2000), Tasavvufî Şiir Şerhleri, İstanbul, Kitaevi Yayınları.
• Çoban, İsmail (1998), Kur’an ve Hadis’e Göre Zikir Kavramı, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Konya.
• Eraydın, Selçuk (2008), Tasavvuf ve Tarikatlar, İstanbul, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Gölpınarlı, Abdülbaki (2012), Tasavvuf, İstanbul, Milenyum Yayınları.
• İz, Mahir (1981), Tasavvuf, İstanbul, MED Yayınları.
• İzutsu, Toshihiko (2005), İbn Arabî’nin Fusûs’undaki Anahtar Kavramlar, (Ahmed Yüksel Özemre, Çev.) İstanbul, Kaknüs Yayınları.
• Kayıklık, Hasan (2011), Tasavvuf Psikolojisi, Ankara, Akçağ Yayınları.
• Kızıltaş, A (2020), “Klasik Türk Şiirinde Müstakil Bir Edebi Tür Olarak Tehlil”, Littera Turca Journal of Turhish Language and Literatüre, S. 6(4), s. 958-987.
• Kurnaz, Cemal (1996), Hayâlî Bey Divânı’nın Tahlîli, İstanbul, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Kurnaz, Cemal (1997), Türküden Gazele Halk ve Divan Şiirinin Müşterekleri Üzerine Bir Deneme, Ankara, Akçağ Yayınları.
• Mermer, A. ve Neslihan K. K. (2011), Eski Türk Türk Edebiyatı Terimler Sözlüğü, Ankara, Akçağ Yayınları.
• Öngören, Reşat (2013), “Zikir”, DİA, https://islamansiklopedisi.org.tr/zikir#1, Erişim Tarihi: 09.07.2023.
• Polat, İdris (2019), Sûfî Gelenekte Zikir Uygulamaları ve Halleri, Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Adana.
• Schimmel, A. (2004), İslam’ın Mistik Boyutları, (Ergun Kocabıyık, Çev.) İstanbul, Kabalcı Yayınevi.
• Tatçı, M. ve Cemal K. (2005), Türk Edebiyatında Hû Şiirleri, İstanbul, Keşkül Yayınları.
• Tosun, Necdet (2013), “Yesevviye”, DİA, https://islamansiklopedisi.org.tr/yeseviyye, Erişim Tarihi: 06.07.2023.
• Türer, Osman (1995), Ana Hatlarıyla Tasavvuf Tarihi, İstanbul, Seha Neşriyat.
• Türer, Osman (1999), “Hû”, DİA, İstanbul, TDV Yayınları.
• Uludağ, Süleyman (2012), Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul, Kabalcı Yayınları.
• Uludağ, Süleyman (1997), “Halka”, DİA, https://islamansiklopedisi.org.tr/halka, Erişim Tarihi: 06.07.2023.
• Uzun, Şerife (2013), 16. Yüzyıl Klasik Türk Edebiyatında Tevhid, Ankara, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Üstüner, Kaplan (2007), Divan Şiirinde Tasavvuf, Ankara, Birleşik Dağıtım Kitabevi.
• Varıcı, Adem (2000), Kur’an’da Zikir Kavramı, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Ankara.