Depremde Tasarım Faktörünün Rolü ve Yerel Malzemelerle Yapısal Yenileme: İran-Bam Kentindeki Büyük Depremde Kültürel Mekânların Kırılganlığı

Year 2023, , 471 - 486, 26.12.2023

Zeynep Yazıcıoğlu Halu , Sana Bozorgi , Parisa Alahverdi

https://doi.org/10.30785/mbud.1335734

Abstract

Günümüzde, doğal, biyolojik, teknolojik ve sosyal afetler, toplumların normal yaşam düzenini bozan ve onun uyum sağlama kapasitesini aşarak yardıma gereksinim duyuran olaylardır. Toprak/hava/su kirliliği, salgın hastalıklar, nükleer/radyolojik/kimyasal kazalar, savaş, terör saldırıları ve göç gibi afetlerin bir kısmı direk insan kaynaklıdır. Bu değerlendirmeyle deprem gibi doğal afetlerde, depremlerin ani ve beklenmeyen bir zamanda olmaları sebebiyle, insan faktörü az etkili görülmektedir. Ancak gerekli mühendislik ve mimarlık hizmeti almış yapılar depremlerle uyumlu davranış sergileyebilmektedir. Bu makalede depremde insan kaynaklı faktörlerin sebep olduğu yıkım, İran’ın Bam kenti bağlamında ele alınmıştır. UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde yer alan Bam, önemli tarihi ve kültürel mekânlarıyla İran'ın öne çıkan şehirlerindendir. 2003 yılında meydana gelen 6.6 büyüklüğündeki deprem, kentteki dini ve tarihi yapıları yıkıcı bir şekilde etkilemiştir. Bu makalede kentin önemli yapıları arasındaki Arg-ı Bam(Bam Kalesi), Ulu Camii ve Hanasayi Fabrikası'nın insan kaynaklı tasarım faktörlerinden nasıl etkilendiği ve deprem dirençli hale getirilmeleri süreci, yapım tekniği ve kerpiç malzeme bağlamında açıklanmıştır.

Keywords

Depremde insan kaynaklı faktörler, yenileme, kerpiç, Bam depremi, Arg-ı Bam

Thanks

Makalede ulusal ve uluslararası araştırma ve yayın etiğine uyulmuştur. Çalışmada etik kurul izni gerekmemiştir.

The Impact of Design Factors and Structural Renovation Using Local Materials: The Vulnerability of Bam's Cultural Spaces in the Great Earthquake

Abstract

Natural, biological, technological, and social disasters disrupt societies' everyday lives today. Some disasters, such as pollution, epidemics, nuclear/radiological/chemical accidents, terrorist attacks, and migration, are directly human-induced. The human factor seems less effective in natural disasters like earthquakes since they are sudden and unexpected. However, structures that receive engineering and architectural design can exhibit behavior compatible with earthquakes. This article focuses on the destruction caused by man-made factors during the 2003 earthquake in Bam, Iran. In the UNESCO World Heritage List, Bam is one of the prominent cities of Iran with its historical and cultural sites. The 6.6 magnitude earthquake had a devastating effect on the religious and historical structures in the city. This article explains the earthquake-resistant construction techniques and adobe materials used for essential structures in the city, such as Arg-ı Bam (Bam Castle), Ulu Mosque, and Hanasayi Factory.

Keywords

Man-made factors, restoration solutions, adobe, Bam, Arg-ı Bam

References

• Abdi, K. (2001). Nationalism, politics, and the development of archaeology in Iran, American Journal of Archaeology AJA, 105(1):51-76. Erişim Adresi (08.06.2023): https://doi.org/10.2307/507326
• Ahmadi, N. (2008). Summary of the archaeological studies and activities in the Bam project. Annual report of
• Arg-e Bam research foundation. Tehran: Resaneh Pardaz-Paygah-e Pazhooheshi-e Bam, 53- 63.
• Aveta, A., Marino, G, B., Rouh, J. (2017). Tangible/Intangible: Destruction and Reconstruction of the Iranian Site of Arg-E Bam (Bam Citadel). World Heritage and Disaster Knowledge, Culture and Representation. Naples.
• Bam3DCG. (2016). Virtual 3D Reconstruction of Bam Citadel. Retrieved from http://dsr.nii.ac.jp/Bam3DCG
• Einifar, A. ve Eshreti, P. (2017). Kültürel manzarada "kültür ve doğa arasındaki ilişkiye" bütüncül bir yaklaşım (vaka çalışması: Bam). Güzel Sanatlar Dergisi -Mimarlık ve Şehircilik, 22 (4), 81-92.
• Fallahi, A. ve Aslani F. (2013). 2003 Bam depremi sonrası Bazar mahallesinin toplumsal hafıza yaklaşımıyla yeniden inşası, Güzel Sanatlar Dergisi-Mimarlık ve Şehircilik, 20 (4), 45-58.
• Fallahi, A. (2007). Lessons learned from the housing reconstruction following the Bam Earthquake in Iran. The Australian Journal of Emergency Management, 22(1), 26-33.
• Hasani, A. (2020). Kirman eyaletindeki Hanasayi Bam Fabrikasına bir bakış. El Sanatlarını Geliştirme Fonu, El Dokuması Halı ve Canlandırma, Tarihi ve Kültürel Mekanların İşletilmesi Dergisi. Kültürel Miras, El Sanatları ve Turizm Bakanlığı, 10, 8-11.
• Hoseynpour, M. (2015). Bam depreminin riskini ve 2003 depreminden sonra şehrin yeniden inşa sürecini araştırmak (Yüksek lisans tezi). Sistan ve Belucistan Üniversitesi, İran.
• Kannari, I., Karimi, A., Poureydivand, N. (2020). 2003 depreminden sonra Arg-ı Bam Camii'nin cephesinin yeni özellikleri. İran Mimarlık Çalışmaları, 16, 30-33.
• Langenbach, R. (2011). Soil dynamics and the earthquake destruction of the earthen architecture of the Arg-E Bam. Jsee, Iranian Journal of Seismology and Earthquake Engineering: Bam Earthquake Issue.
• Manafpour, A. R. (2004): 26 Aralık 2003 İran Bam depremi. Saha İnceleme Raporu. Halcrow-EEFIT Raporu: 59.
• Manafpour, A. R. (2008). Bam Earthquake, Iran: Lessons On the Seismic Behaviour of Building Structures. The 14th World Conference on Earthquake Engineering, October 12-17, 2008, Beijing, China.
• Mokhtari, E., Nejati, M. ve Said, S. (2008). The Restoration of Bam Citadel, Iran-new approaches: Lehm 2008, the 5th International Conference on Building with Earth. Weimar: Dachverband Lehm e.V., 163-169.
• Mokhtari, E. ve Shad, S. (2008). Rapor, Comprehensive State of Conservation Report for the World Heritage property of Bam and its Cultural Landscape, RPBCH, İran.
• Nejati, M. (2008), Rapor, Technical and Engineering Activities in RPBCH, International Scientific Committee for Analysis and Restoration of the Structural Heritage, ICOMOS Charter, İran.
• Parsizadeh, F. Ibrion, M. Mokhtari, M. Lein, H. ve Nadim, F. (2015). Bam 2003 earthquake disaster: On the earthquake risk perception, resilience and earthquake culture-Cultural landscape of Qanats, gardens of Khorma trees and Arg-e Bam. International Journal of Disaster Risk Reduction, 14 (4), 457-469.
• Rouhi, J. (2017). Conservation and Restoration of Adobe Architectural Heritage of Bam Citadel (Iran), Affected by the 26 December 2003 Bam Earthquake: Problems and Issues, Università Degli Studi Di Napoli Federico IiDiarc - Dipartimento Di Architettura.
• Sistanehei, F., Rezapour, R., Mahmoudi, A., Tafreshi, M., Ahmadvand, H., Zahabi, M. (2006). Kaza ve öngörülemeyen olaylarda hemşehrilik (4-7). Tehran: Arvij.
• Taheri, S. J., Naserieh, S., Ghafoorian-Nasab, A. H. (2004). The 2003 Bam, Iran, Earthquake: An Interpretation of the Strong Motion Records. SSA 2004 At Southern California Earthquake Center, California, USA Volume: SRL, 75 (2), 219.
• Torabizadeh, M., Saffari, H. (2018). Bam’daki çelik karkas yapıların hasarlarının araştırılması ve depremde hasar gören yapıların güçlendirme yöntemlerinin sınıflandırılması. 14. İran İnşaat Mühendisliği Konferansı, 14-15.
• UNESCO World Heritage Center. (2004). Bam and its Cultural Landscape. Erişim Adresi (08.06.2023): whc.unesco.org/uploads/nominations/1208bis.pdf
• Zangabadi, A., Varesi, H., Derakhshan, H. (2010). Şehrin depremlere karşı savunmasızlığı faktörlerinin analizi ve değerlendirilmesi - vaka örneği: Tahran'ın 4. Bölgesi. Bilimsel Araştırma Üç Aylık Yardım ve Kurtarma, 3, 8-10.