A Liturgical Examination of Lighting and Lighting Elements in Religious Buildings from the Middle Ages to the Present

Yıl 2024, , 533 - 547, 30.07.2024

Ahmet Afşin Küçük Gonca Büyükmıhçı

https://doi.org/10.30785/mbud.1397928

Öz

There have been different historical processes in the use of lighting. It started with a fire in the Paleolithic Period and continued until the Modern Age with lighting elements such as torches, candles, and kerosene. The differences in this process are related to the change in sociological needs and often stem from the form. Especially in the lighting of religious buildings, sociological needs, symbolic narratives, and liturgy were the main elements of differences until the modern age. This research investigates the various forms that lighting elements have taken throughout history, based on different functions, from the Middle Ages to the present. These forms are examined in terms of their liturgical meanings based on their intended use, as well as their requirement for effective symbolic expression in lighting elements as part of the mission they undertake in religious buildings.

Anahtar Kelimeler

Lighting, liturgy, lighting elements, religious buildings, middle ages lighting.

Ortaçağ'dan Günümüze Dini Yapılarda Aydınlatma ve Aydınlatma Elemanları Üzerine Litürjik Bir İnceleme

Öz

Aydınlatmanın kullanımında farklı tarihsel süreçler yaşanmıştır. Paleolitik Dönem'de ateş ile başlamış olan aydınlatma kullanımı, meşale, mum, gazyağı gibi aydınlatma elemanları ile Modern Çağ'a kadar devam etmiştir. Bu süreçte var olan farklılıklar sosyolojik ihtiyaçların değişimi ile ilgili olup genellikle biçimden kaynaklanmaktadır. Özellikle dini yapıların aydınlatılmasında sosyolojik ihtiyaçlar, sembolik anlatılar ve liturji Modern Çağ’a kadar farklılıkların ana unsurları olmuştur. Bu çalışmada Ortaçağ'dan günümüze kadar olan süreçte işleve bağlı olarak çeşitlilik gösteren aydınlatma elemanlarının dini yapılarda yapının amacına göre üstlendiği misyon ve bu misyonun bir gereği olarak aydınlatma elemanında sembolik anlatımın etkili olabilmesi için aldığı şekiller ve bu şekillerin kullanıma bağlı olarak yüklendiği litürjik anlamlar incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Aydınlatma, liturji, aydınlatma elemanları, dini yapılar, ortaçağ aydınlatması.

Kaynakça

• Acara Eser, M. (2000). Bizans Döneminde Maden Aydınlatma Araçlarının Kullanımı ve Orta Bizans Dönemi Polykandilionları. Ortaçağ’da Anadolu Semineri. Prof. Dr. Aynur Durukan’a Armağan (pp.23-37). Ankara, Türkiye
• Acara, M. (1997). Bizans Maden Sanatında Dini Törenler Sırasında Kullanılan (Liturjik) Eserler. Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmış Doktora Tezi), Ankara.
• Acara, M. (1998). Bizans Ortodoks Kilisesinde Liturji ve Liturjik Eserler. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 15(1).
• Atasağun, G. (2001). Yahudilikte Dini Sembol ve Kavramlar. Journal of Necmettin Erbakan University Faculty of Theology, 11(11).
• Ateş, B. Y. (2021). İstanbul Arkeoloji Müzelerinde Bulunan Bizans Dönemi Liturjik Eserler. Doctoral Dissertation, Anadolu University Institute of Social Sciences, Department of Art History. Eskişehir, Türkiye.
• Bağbaşı, T. (2020). Kayseri Arkeoloji Müzesi ve Kayseri Selçuklu Uygarlığı Müzesi'ndeki Selçuklu Dönemi seramik kandilleri. Mecmua, (10), 416-439.
• Bayraktaroğlu, S. (2021). Tekkelerde Bulunan Keçe Seccadeler. Arış Maganize, (20-21), 115-131.
• Bouras, L. (1982). Byzantine Lighting Devices. Jahrbuch der Österreischischen Byzantinistik. 32/3.
• Boyd, S. A., Mango, M. M., & Vikan, G. (Eds.). (1992). Ecclesiastical Silver Plate in Sixth-century Byzantium: Papers of the Symposium Held May 16-18, 1986, at the Walters Art Gallery, Baltimore, and Dumbarton Oaks, Washington, DC, Organized by Susan A. Boyd, Marlia Mundell Mango, and Gary Vikan. Dumbarton Oaks.
• Cassirer, E. (1979). Symbol, Myth, And Culture: Essays and Lectures of Ernst Cassirer, 1935-1945. New Haven: Yale University Press. Edited by Donald Phillip Verene.
• Crowfoot, G. M. & Harden, D.B. (1931). Early Byzantine and Later Glas Lamps. Journal of Egyptian Archaeology, 17.
• Çakmakçı, Z. (2017). Bizans Dönemi Mekân Aydınlatmasında “İslami Tipte” Cam Kandiller. Anadolu University Journal of Social Sciences, 17(4), 163-180.
• Çatay, İ. (2002). Tarihi Yapıların Aydınlatma Sorunları ve Aydınlatma Sistemlerinin Restorasyon İlkeleri Açısından İncelenmesi. Doctoral Dissertation, Istanbul Technical University. Institute of Science and Technology. İstanbul.
• Çavdar, T. (1996). Türkiye’de Elektrik Enerjisi. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, cilt III. İstanbul: İletişim Yayınları 177, p. 690-698.
• Çokay, S. (1996). Antik Çağda Aydınlanma Araçları ve Perge Pişmiş Toprak Kandilleri. Yüksek Lisans Tezi, Klasik Arkeoloji Bilim Dalı, Istanbul University Institute of Social Sciences. İstanbul.
• Dolmabahçe. (2006). İstanbul’da İlk Modern Aydınlatılan Mekan: Dolmabahçe Sarayı ve Dolmabahçe Gazhanesi (TBMM 150. Yılında Dolmabahçe Sarayı Uluslararası Sempozyumu 2006). Mehmet Mazak in personal website. Access Address (04.08.2022): http://www.mehmetmazak.com/ makale/3/270-istanbulda-ilk-modern- aydinlatilan-mekan-dolmabahce-sarayi-ve-dolmabahce-gazhanesi-tbmm-150-yilinda-dolmabahce- sarayi-uluslararasi-s-empozyumu-2006#.V62IOU0cQdU.
• Dönmez, S. & Uşma, G. (2023). A Comparative Structural System Analysis In The Context Of Physical Environmental Control: The Case Of Traditional Antakya Houses. Journal of Architectural Sciences and Applications, 8 (Special Issue), 525-546.
• Engin, V. & Gülsoy, U. (2016). Osmanlı'dan Cumhuriyet'e İstanbul'da Elektrik. İstanbul: İETT Yayınları
• Erdoğmuş, B. (2008). Tarihi Eserlerde Aydınlatma Tasarımının Kent Kimliğindeki ve Algısındaki Yeri. Doctoral Dissertation, DEÜ Institute of Science and Technology. İzmir.
• Erol, E. C. (2021). Tarikat Eşyalarında Süsleme ve Sembolizm Üzerine Bir Deneme. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, (100), 621-654.
• Ezekiel 47:9. Access Address (11.11.2023): https://www.biblegateway.com/passage/? search=Ezekiel%2047%3A9&version=NIV
• Falconer, R. (2017). Blessed are the Consumerists: The Ideology of Contemporary Mega Church Architecture. Conspectus: The Journal of the South African Theological Seminary, 24(1), 65-103.
• Galavaris, G. (1978). Some Aspects of Symbolic Use of Ligts in the Eastern Church Candles, Lamps, and Ostrich Eggs, Byzantine and Modern Greek Studies, 4.
• Gutwirth, E. (2017). Illuminations I: Lights, Material Culture and the Society of Spectacle in the Late Middle Ages.
• Günaydın, T. İ., Gizem, Ö. & Özdemir, Z. H. (2021). Tarihi Yapılardaki Doğal Aydınlatma Uygulamaları. Euroasia Journal of Mathematics, Engineering, Natural & Medical Sciences, 8(19).
• Hanuka Kuralları ve Yorumlar. (2020). Access Address (04.01.2020): http://www.sevivon.com/index.php? option=com_content&view=article&id=1370:hanuka-alahalari&catid=31&Itemid=213
• Hart, A. (2015). Lighting in Orthodox Churches: Liturgical principles and practical ideas, Orthodox Arts Journal. Access Address (11.11.2023): www.orthodoxartsjournal.org/lighting-in-orthodox-churches-liturgical-principles- and-practical-ideas/ Hartley, Marsden.
• Havagazı. (2020). Access Address (04.01.2020): https://iett.istanbul/icerik/havagazi.
• Jabi, W. & Potamianos, I. (2006). A Parametric Exploration of The Lighting Method of The Hagia Sophia Dome. In Proceedings of the 7th International Conference on Virtual Reality, Archaeology and Intelligent Cultural Heritage.
• Jabi, W., & Potamianos, I. (2007). Geometry, Light, and Cosmology in the Church of Hagia Sophia. International Journal of Architectural Computing, 5(2).
• Joseph Wilson Swan. (2020). Access Address (04.01.2020): https://tr.wikipedia.org/wiki/ Joseph_Wilson_Swan
• Karaman, H., Çağrıcı, M., Dönmez, İ. K., & Gümüş, S. (2007). Kur’an Yolu Türkçe Meal ve Tefsir, C. V, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, ISBN: 975-19-338ı-I (5.cilt).
• Kaya, E. (2024). Erken ve Orta Bizans Dönemi (4 –12. YY.) Anadolu Kiliselerinde Synthronon ve Bölgesel Özellikleri, Journal of Pamukkale University Social Sciences Institute, v. 61, Denizli, p. 107-135.
• Kılıç, S. (2005). Siyah ve beyaz [Sembolizmi]. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (23), 217-222. (Translated and annotated by Guénon R.)
• Koç, A. T. (2020). Maniheist Uygurca Metinlerde Bir Kavramsal Metafor Örneği, Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, Sayı: 2020/15, s. 70-81.
• Kuban, D., & Toprak, Z. (1994). Aydınlatma. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, cilt 1. İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını, sf. 474-481.
• Küçük, A. A. & Sümengen, Ö. (2022). Evaluation of the Lighting Energy Performance of Educational Buildings with BEP-TR Methodology: The Case of ERU Faculty of Architecture, ICONARP International Journal of Architecture and Planning, 10(2), pp. 482–502. DOI: 10.15320/ICONARP.2022.212.
• Özkaya, M. (1994). Aydınlatma Tekniği. İ.T.Ü. Elektrik-Elektronik Fakültesi Ofset Atölyesi, İstanbul, 3, 80.
• Potamianos, I. (2019). Byzantine Church Space (No. IKEEBOOKCH-2020-372, pp. 100-125). Russian Academy of Arts.
• Shemesh, A. O. (2020). Ostrich Eggs as a Conceptual-Symbolic Accessory in Jewish Synagogues. European Journal of Jewish Studies, 15(1), 60-83.
• Sirel, H. K. (2016). Türümüzün Tasarımı 2 saniye, 2 gün, 2 yıl, 200 yıl, 200.000 yıl. Türkiye Tasarım Kronolojisi. 3. İstanbul Tasarım Bienali: Biz İnsan Mıyız?
• Sirel, Ş. (1997). Aydınlatma Sözlüğü. Yapı Endüstri Merkezi Yayınları. S:18.
• Sönmezer, M. H. (2004). Modernleşme Sürecinde İstanbul Yahudilerinin Hayatında Sinagog ve Dini Bağlılık. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Universitesi, İstanbul.
• Şentürk, A., & Özdilek, Ç. (2007). Antik ve Modern Olimpiyat Oyunlarında Olimpiyat Ateşinin Yakılma Sebepleri ve Bugüne Kadar Düzenlenen Oyunlarda Meşaleyi Taşıma Seremonileri. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. S. 19.
• Talloen, P., Vandam, R., Broisch, M., & Poblome, J. (2017). A Byzantine Church discovered in the village of Ağlasun Burdur: Some more light on Dark Age Pisidia. Adalya, (20), 371-404.
• Talu, A. (2017). Tarihi Binalarda Dış Cephe Aydınlatması. Restorasyon ve Konservasyon Çalışmaları Dergisi. Access Address (11.12.2023): 1: 0-0 http://dergipark.gov.tr/restorasyon/issue/42481/511857
• Tanman, M. B. (2014). Osmanlı Mimarisinde Tarikat Yapıları/Tekkeler. Osmanlı Toplumunda Tasavvuf ve Sufiler. Hazırlayan Ahmet Yaşar Ocak, Ankara: TTK, 363-424.
• Thomas Edison Lightbulb. (2020). Access Address (04.01.2020): http://www.edisonmuckers.org/thomas- edison-lightbulb/
• Thomson, G. (1990). Aiskhylos ve Atina Dramanın Toplumsal Kökenleri Üzerine Bir İnceleme, trans. M. H. Doğan. Payel Yayınevi, İstanbul.
• Weitzmann, K. (Ed.). (1979). Age of Spirituality: Late Antique and Early Christian Art, Third to Seventh Century: Catalogue of the Exhibition at the Metropolitan Museum of Art, November 19, 1977, Through February 12, 1978/edited by Kurt Weitzmann. Metropolitan Museum of Art.