Etnik Kümelenmelerin Tarihsel Dönüşümünün Sosyal Sermayeye ve Mekânsal Üretime Yansıması: Yahudi ve Rum Mahalleleri Örneği

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: Özel Sayı, 160 - 180, 30.04.2022

Can Baldan Ece Karaca Yasemin Akcakaya

https://doi.org/10.30785/mbud.1022803

Öz

Kamusal alan tartışmalarında bölgesel bağlamın etkisi literatürde geniş yer bulmaktadır. Çalışmalar; grupların birbirleriyle olan etkileşimlerinin, mekânla kurdukları bağın, etnik ve kültürel desenin, politik kararların mekân üretimi üzerinde etkili olduğunu vurgulamaktadır. Tarihsel akışta etnik kümelenmelerin gözlemlendiği, bu desenin zamanla değiştiği kent parçaları toplumların mekân üretim potansiyelleri ve yerel halkın kentte kendine has görünürlüğünün izlerini sürmek açısından fırsatlar sunar. Çalışmada Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerinde Yahudi ve Rum etnik kümelenmelerinin kentle kurduğu ilişkiler ağının izlerini sürmek amaçlanmıştır. Belirlenen amaçla Ankara, İzmir ve İstanbul’da seçilen Rum ve Yahudi mahallelerindeki etnik kümelenmelerin kentsel kimlik ve hafıza üzerindeki etkileri ve yansımaları irdelenmiştir. Etnik ve mezheplere göre ayrılmış toplumdan Cumhuriyetle birlikte ulus devlete geçiş, yangınlar ve göç dalgalarının önemli olduğu ve bu dönemlerin kentsel kimliğe yansımalarının olduğu tespit edilmiştir. Çalışmanın sonucunda incelenen bölgelerin her dönemin kendine has izlerini taşıdığı, etnik yığılmaların içe kapanma eğiliminin olduğu, sosyal ağların ortaya çıkmasında inanç benzerliklerinin de etkisinin olduğu anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kamusal alan, Yahudi ve Rum mahalleleri, göç, dönüşüm

Teşekkür

Bu çalışma, 27-29 Ekim 2021 Isparta-Türkiye 1. Uluslararası Mimarlık Bilimleri ve Uygulamaları Sempozyumu (1st International Architectural Sciences and Applications Symposium” (IArcSAS-2021)’unda sunulmuş ve özet kitapçığında basılmıştır. Makalede ulusal ve uluslararası araştırma ve yayın etiğine uyulmuştur. Çalışmada etik kurul izni gerekmemiştir.

The Effect of Historical Transformation of Ethnic Clusters on Social Capital and Spatial Production: The Case of Jewish and Greek Neighborhoods

Öz

The effect of the regional context in public space debates has wide coverage in the literature. Studies emphasize that the interaction of groups with each other, the bond they establish with the space, ethnic and cultural patterns, and political decisions are effective in the production of space. Urban parts, where ethnic clusters are observed in the historical flow and this pattern changes over time, offer opportunities to trace the spatial production potentials of societies and the unique visibility of local people in the city. The study, it is aimed to trace the network of relations established by Jewish and Greek ethnic clusters with the city in the Ottoman and Republican periods. Greek and Jewish neighborhoods in Ankara, Izmir, and Istanbul on urban identity and memory were examined. It has been determined that the transition from the ethnic and sectarian society to the nation-state with the republic, fires, and migration waves are important and that these periods have reflections on the urban identity. As a result of the study, it has been understood that the regions examined have their traces of each period, that ethnic agglomerations tend to be introverted, and that similarity of beliefs affects the emergence of social networks.

Anahtar Kelimeler

Public space, Jewish and Greek neighborhoods, immigration, transformation

Kaynakça

• Alesina, A. ve La Ferrara, E. (2005). Ethnic diversity and economic performance. Journal of Economic Literature, 43 (3), 762–800.
• Algan, Y., Hémet, C. ve Laitin, D. D. (2016). The social effects of ethnic diversity at the local level: A natural experiment with exogenous residential allocation. Journal of Political Economy, 124(3), 696–733.
• Assmann, J. ve Czaplicka, J. (1995). Collective memory and cultural ıdentity. New German Critique, 65, 125.
• Auge, M. (1996). Non-places: Introduction to an anthropology of supermodernity. Capital & Class, 20(3), 144–145.
• Bağımsız İletişim Ağı. (2021). Erişim adresi (10.11.2021):https://bianet.org/
• Bahar, B. L. (2003). Efsaneden Tarihe Ankara Yahudileri (Vol. 27). Pan Yayıncılık, İstanbul.
• Boratav, K. (2008). Türkiye İktisat Tarihi 1908-1985. İmge Kitapevi, İstanbul.
• Boschma, R. A. (2005). Proximity and innovation: A critical assessment. Regional Studies.
• Burt, R. S. (2017). Structural Holes versus Network Closure as Social Capital. Içinde Social Capital (ss. 31–56). Routledge.
• Chaix, B., Merlo, J., Evans, D., Leal, C., & Havard, S. (2009). Neighbourhoods in eco-epidemiologic research: delimiting personal exposure areas. A response to Riva, Gauvin, Apparicio and Brodeur. Social Science & Medicine, 69(9), 1306-1310.
• Coleman, J. S. (2009). H. Chapter 2. Knowledge and Social Capital, 17.
• Connerton, P. (1989). How Societies Remember. Cambridge University Press.
• Coser, L. A. (1992). Maurice Halbwachs: On Collective Memory. Içinde Heritage of Sociology.
• Çelik, Z. (2019). 19. Yüzyılda Osmanlı Başkenti Değişen İstanbul. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• De Amicis, E. (1896). Constantinople.
• De Hammer, J. (1830). XXII. Memoir on the Diplomatic Relations between the Courts of Dehli and Constantinople in the Sixteenth and Seventeenth Centuries. Transactions of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland, 2(2), 462-486.
• Facebook. (2021). Erişim Tarihi: 12.12.2021, Erişim adresi: https://www.facebook.com/tatavladankurtulusa
• Google Earth. (2021). Erişim Tarihi: 12.10.2021, https://earth.google.com
• Gök, N. (2009). 19. yüzyıl ortalarında Ankara Yahudilerinin sosyal-iktisadi durumu. Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi OTAM, (26), 117-140.
• Hanlon, N. (2009). Social Capital. 10, 165–170.
• Hammer-Purgstall, J. V. (1822). Constantinopolis und der Bosporos. Reprint of.
• Hanlon, G. (2009). In Praise of Refeudalization: Princes and Feudataries in North-Central Italy from the Sixteenth to the Eighteenth Century. In Sociability and Its Discontents: Civil Society, Social Capital, and Their Alternatives in Late Medieval and Early Modern Europe (213-225).
• Hosanli, D. A. ve Altinöz, A. G. B. (2016). Ankara İsti̇klaL Yahudi̇ mahallesi̇: Tari̇hi̇, dokusu ve konutları. TÜBA-KED Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi, (14), 71
• Hristodulu, M. (2013). Tatavla Tarihi. İstos Yayınları, İstanbul.
• Irmak, H. (2018). Tatavla’dan Kurtuluş’a. Aras Yayınları, İstanbul.
• İlter, F. (1996). Ankara’nın eski kent dokusunda Yahudi Mahallesi ve Sinagog. Belleten-Türk Tarih Kurumu, 60(229), 719-743
• İzmir Jewish Heritage Project. (2021). Erişim adresi (12.12.2021):http://www.izmirjh.com/ana-sayfa/birinci-yahudi-mahallesi/havra-sokagi/
• Karavia, I. N. (1933). Allote Ke Tora, İstanbul.
• Kemeraltı Çarşısı Web Sitesi. (2021). Erişim adresi (12.12.2021):http://e-kemeralti.com/havra-sokagi-bir-cazibe-merkeziydi/
• Kesler, C. ve Bloemraad, I. (2010). Does immigration erode social capital? the conditional effects of immigration-generated diversity on trust, membership, and participation across 19 countries, 1981-2000. Canadian Journal of Political Science, 43(2), 319–347.
• Lin, N. (2002). Social capital: A theory of social structure and action (Vol. 19). Cambridge University press.
• Marion, C. F. (2019). 1890’larda İstanbul. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Marion-Crawford, F. (1890). 1890’larda İstanbul. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 3, 49.
• Ostrom, E. (1990). Governing the commons: the evolution of institutions for collective action.
• Pervititch Haritası. (1929).
• Putnam, R. D. (1993). What makes democracy work?. National Civic Review, 82(2), 101-107.
• Shaw, S. J. (1970). The central legislative councils in the nineteenth century ottoman reform movement before 1876. International Journal of Middle East Studies, 1(1), 51–84.
• Spataris, H. (2011). Biz İstanbullular Böyleyiz. Kitap Yayınevi, İstanbul.
• Sosyal Hizmetler Uzmanı. (2021). Yahudilerin Yok Olan Tarihsel Mirası: Kortejo Evleri. Erişim Tarihi: 11.11.2021, https://www.sosyalhizmetuzmani.org/kortejaevleri.htm
• Şenocak, B. (2003). Levant'ın Yıldızı İzmir: Levantenler, Rumlar, Ermeniler ve Yahudiler (Vol. 1). Şenocak Kültür Yayınları, İzmir.
• Şenyurt, O. (2012). Osmanlı Rum Cemaatinin Osmanlı Mimarisindeki Temsiliyeti. Doğu Kitapevi, İstanbul.
• Türker, O. (2009). Osmanlı İstanbul’undan Bir Köşe Tatavla. Sel Yayıncılık, İstanbul.
• Türkiye İstatistik Kurumu, (TÜİK). (2021). Türkiye’de Kentsel ve Kırsal Nüfus Verileri. Erişim Adresi (12.12.2021):http://tuik.gov.tr/
• Yalçın, V. Yahudilerin Yok Olan Tarihsel Mirası: Kortejo Evleri. Erişim Adresi (09.10.2021): https://www.sosyalhizmetuzmani.org/kortejaevleri.htm
• Zeren, M. T. (2019). İzmir’de Seferad Mimarisi̇ ve Sinagoglari. Yalın Yayıncılık, İstanbul.