Afet Sonrası Deprem Güvenli Yöresel Mimari Oluşum İlkelerinin Tanımlanmasında Etkin Bir Araç Olarak Köy Tasarım Rehberleri

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: Special Issue, 417 - 449, 26.12.2023

Sevda Duygu Kolbay

https://doi.org/10.30785/mbud.1333373

Öz

Deprem gibi yıkıcı etkileri fazla olan afetler, neden olduğu tahribatlarla az zamanda çok sayıda yapı üretim gereksinimi ortaya çıkarmaktadır. Yapılı çevrenin yeniden kuruluşunda öncelikli beklenti yapıların deprem etkilerine karşı dayanımını artırarak risk yönetiminin sağlanmasıdır. Ancak, salt bu amaçla geliştirilen üst ölçekli planlama kararları kırsal yerleşmelerde özgün yöresel mimari karakterin kaybolmasına sebep olabilmektedir. Bir çözüm yolu olarak, çalışma kapsamında, yerin potansiyellerini okuma odağında gelişecek deprem güvenli yapılaşma modeli köy tasarım rehberleri üzerinden ele alınmıştır. İçerik yaklaşımı, ilk olarak afet öncesi süreçte yöresel mimari kimlik verilerinin ve deprem dayanımında etkili yerel tasarım değerlerinin envanter düzeninde belgelenmesinin yolunu içerir. Bir sonraki aşama, afet sonrası dönemde ortaya çıkan hasar göstergelerinin toplanmasıyla, yerleşme ve yapıların deprem davranışının ve iyileştirme gerektiren konuların tespit edilmesine dayalıdır. Tüm bu içeriğin mevzuat ile paralel gelişiminin deprem güvenli kırsal yapı üretim sürecinde rehberlerin tasarım politikasına dönüşmesini sağlayacağı öngörülmektedir. Böylece, yöresel mimari kimlik değerlerini referans alarak ekonomik, ekolojik ve kültürel açıdan deprem dirençli kırsal planlama mümkün olabilir.

Anahtar Kelimeler

Deprem güvenli kırsal yapılaşma, yöresel mimari kimlik, köy tasarım rehberleri

Teşekkür

Makalede ulusal ve uluslararası araştırma ve yayın etiğine uyulmuştur. Çalışmada etik kurul izni gerekmemiştir.

Village Design Guidelines as a Tool for Defining Post-Disaster Earthquake Resistant Local Architectural Organization Policies

Öz

Due to the destruction of disasters re-establishment of the settlement required to be constructed in a limited time. In the restructuring process of built environment, the primary expectation is to provide risk management against earthquake effects. However, planning decisions developed solely for this purpose may cause the loss of the local characteristics of rural settlements within the borders of the same province vary due to natural and social factors. As a solution, in the scope of the study the earthquake-safe construction model that will develop on reading the potentials of the place is discussed through village design guides. The content approach consists of pre-disaster documenting the local architectural identity data and local earthquake resistant design values determined by inventory analysis. The next step is based on the collection of damage indicators in the post-disaster period to determine the issues requiring improvement. It is envisaged that the parallel development of this content with the legislation will ensure that the guidelines become a design policy in the process of earthquake safe rural construction. Thus, rural planning that is economically, ecologically, and culturally earthquake-resilient can be possible with reference to local architectural identity values.

Anahtar Kelimeler

Earthquake resistant rural construction, local architectural identity, village design guidelines

Kaynakça

• Akın, G. ve Akın, N. (2002). Birecik Suruç kırsal kültür envanteri. Tüba-Tüksek 1/1 Birecik Suruç Türkiye Kültür Envanteri (Ed. Başgelen, N.) içinde (s.12-35). TÜBA, İstanbul.
• Aksoy, D. ve Ahunbay, Z. (2005). Geleneksel ahşap iskeletli Türk konutunun deprem davranışları. İTÜ Dergisi, 4, 47-58.
• Arıoğlu, E. ve Anadol, K. (1974). Türkiye’de kırsal konutlarda son yıllardaki tahripkâr depremlere mukabelesi (1969-1972). Deprem Araştırma Bülteni, 2, 16-27.
• Arıoğlu, E. ve Anadol, K. (1978). Response of rural dwellings to recent destructive earthquakes in Turkey (1967- 1977) and design criteria of earthquake resistant rural dwellings. International Journal for Housing Science and its Applications, 237-258.
• Arun, G. (2005). Yığma kagir yapı davranışı. YDGA 2005-Yığma Yapıların Deprem Güvenliğinin Arttırılması Çalıştayı, 17 Şubat, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara, s. 76-89.
• Arya, A. S. (2003). Guidelines for earthquake resistant design, construction and retrofitting of buildings in Afghanistan. (Ed. R. Shaw, K. Okazaki). UNCRD Hyogo Office, 153p, Kobe.
• Aslan, Ö. (2009). Kırsal yerleşme planlamasında yeni bir model önerisi: Köy tasarım rehberleri. Bakanlıklar arası Harita İşlerini Koordinasyon ve Planlama Kurulu (BHİKPK) I. Sempozyumu, 23-25 Şubat, Ankara.
• Balamir, M. (2018). Afetler, risk yönetimi ve sakınım planlaması. TMMOB Şehir Plancıları Odası, 326s, Ankara.
• Batırbaygil, H., Arun, G. ve Altınoluk, Ü. (2000). Deprem mimarlığı: Mimari çözümler ve uygulamalar. Tasarım Yayın Grubu, 208s, İstanbul.
• Bayraktar, A., Coşkun, N. ve Yalçın. A. (2007). Damages of masonry buildings during the July 2, 2004 Doğubayazıt (Ağrı) Earthquake in Turkey. Engineering Failing Analysis, 14, 147-157.
• Bayülke, N. (2001). Ahşap yapılar ve deprem. Türkiye Mühendislik Haberleri, 414-2001/4, 14-20.
• Blondet, M., Villa Garcia, G.M., Brzev, S. ve Rubifios, A. (2011). Earthquake-resistant construction of adobe buildings: a tutorial. Earthquake Engineering Research Institute (EERI), 37p, Oakland.
• Bothara, S. ve Brzev, A. (2012). Tutorial: improving the seismic performance of stone masonry buildings. Earthquake Engineering Research Institute (EERI), 78p, Oakland.
• Bulduk, Ü. (2000). Bozdoğan Yörükleri yaylak ve kışlak sahaları. Anadolu ve Rumeli’de Yörükler ve Türkmenler Sempozyumu, 13- 14 Mayıs, Türkiye.
• Çırak, İ. F. (2011). Yığma yapılarda oluşan hasarlar, nedenleri ve öneriler. SDU International Technologic Science, 2, 55-60.
• Çorapçıoğlu, K., Aysel, N., Görgülü, C., Kolbay, D., Seçkin, P. ve Ünsal, E. (2008a). Yöresel mimari kimlik. Kırsal Alanda Yöresel Mimari Özelliklerin Belirlenmesi, Rehber Kitap ve Tip Projelerin Oluşturulması Projesi. T.C. Bayındırlık ve İskân Bakanlığı TAU Müdürlüğü, 181s, Ankara.
• Çorapçıoğlu, K., Aysel, N., Görgülü, C., Kolbay, D., Seçkin, P. ve Ünsal, E. (2008b). Rehber Kitap. Kırsal Alanda Yöresel Mimari Özelliklerin Belirlenmesi, Rehber Kitap ve Tip Projelerin Oluşturulması Projesi. T.C. Bayındırlık ve İskân Bakanlığı TAU Müdürlüğü, 60s, Ankara.
• D’Ayala, D. ve Speranza, E. (2002). An Integrated Procedure for the Assessment of Seismic Vulnerability of Historic Buildings. 12th European Conference on Earthquake Engineering, 9-13 September, London, p.561-572.
• Dikmen, N. (2008). Sustainable development in disaster affected rural areas: The case of dinar villages. World Academy of Science, Engineering and Technology International Journal of Humanities and Social Sciences, 2(7), 740-743.
• Dupont, M. ve Moles, O. (2006). Technical guide for master trainers: Earthquake resistant buildings using local materials in Kafal Ghar (Kashmir, Pakistan). CRAterre, p.131, Grenoble.
• Duran, S., Civelek Ç. F. ve Aktuğlu, Y. M. (2016). Kerpiç binalarda çatı ve cephe malzemeleri; Akşehir, Erdoğdu ve Menderes örnekleri. 8. Ulusal Çatı &Cephe Sempozyumu. 2– 3 Haziran, İstanbul.
• Eminağaoğlu Z. ve Çevik S. (2007). Kırsal yerleşmelere ilişkin tasarım politikaları ve araçlar. Gazi Üniversitesi Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi Dergisi, 22, 157-162.
• Erkan, A. (2010). Afet yönetiminde risk azaltma ve Türkiye’de yaşanan sorunlar. DPT Sosyal Sektörler ve Koordinasyon Genel Müdürlüğü, 182s, Ankara.
• Garnier, P. ve Moles, O. (2012). Natural hazards, disasters and local development. Cultures constructives et developpement durable. CRAterre Editions, 59p, France.
• Goda, K., Kiyota, T., Pokhrel, R.M., Chiaro, G., Katagiri, T., Shanna K. ve Wilkinson, S. (2015). The 2015 Gorkha Nepal earthquake: Insights from earthquake damage survey, Front. Built Environment, 1,1-15.
• Gülkan, P., Özcebe, G., Sucuoğlu, H., Bakır, S., Çetin, Ö., Tankut, T., … Akyüz, U. (2002). 3 Şubat 2002 Sultandağı ve Çay depremleri mühendislik raporu. TMH-Türkiye Mühendislik Haberleri, 416, 7-21.
• Güvenç, B. (1991). İnsan ve kültür. Remzi Kitabevi, 536s, İstanbul.
• ICOMOS. (2002). Johannesburg uluslararası toplantısı, 2002. Erişim adresi (01.01.2016): http://www.icomos.org.tr/haber.php?no=81.
• Kafesçioğlu, R. ve Gürdal, E. (1985). Çağdaş yapı malzemesi-Alker (Alçılı Kerpiç). İTÜ, 300s, İstanbul.
• Kaminski, S., Lawrence, A. ve Trujillo, D. (2016). Design guide for engineered Bahareque housing. INBAR, 84p, China.
• Karaşin, A. ve Karaesmen, E. (2005). 1 Mayıs Bingöl Depreminde Meydana Gelen Yığma Yapı Hasarları. YDGA 2005-Yığma Yapıların Deprem Güvenliğinin Arttırılması Çalıştayı, 17 Şubat, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara, s.90-107.
• Kolbay, D. (2019). İstanbul’daki Tarihi Yığma Yapılarda Yeraltı Suyu Denetim Etkinliğinin Değerlendirilmesi (Doktora Tezi), YTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Erişim Adresi (20.08.2023): http://dspace.yildiz.edu.tr/xmlui/handle/1/13215
• Kumar, K. (2012). Vernacular architecture and it’s relevance for post-disaster housing rehabilitation:the case of Marasshtra, India. Journal of Civil, Structural, Environmental, Water Resources and Infrastructure Engreering Research, 2, 16-32.
• Kumsar, H., Aydan, Ö., Tano, H., Çelik, S. ve Kaya, M. (2006). Temmuz 2003 Buldan (Denizli) depremlerinin mühendislik incelemesi. 2006 Buldan Sempozyumu, 23-24 Kasım, Pamukkale Üniversitesi, Denizli, s.93-110.
• Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü/MTA. (2023). 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş Depremleri ve 20 Şubat 2023 Defne (Hatay) Depremi Sonucu Gelişen Sıvılaşma Yapıları Saha Gözlemleri ve Değerlendirmeler. Erişim adresi (01.03.2023): https://www.mta.gov.tr/v3.0/sayfalar/bilgi-merkezi/deprem/pdf/sivilasma-yapilari- sahagozlemleri.pdf
• Malalgoda, C., Amaratunga, D. ve Haigh, R., (2014). Challenges in creating a disaster resilient built environment. Procedia Economics and Finance, 18, 736 – 744.
• Mazlum, D., Eres, Z., Barlık, T. ve Türk, Ş. (2004). Orhangazi (Bursa) Karsak Köyü kırsal mimarlık envanteri. TÜBA Kültür Envanteri Dergisi, 3, 229-257.
• Mendes, M. F., Hosta J. ve Gall, O. L. (2015). Technical guide for master trainers: Earthquake resistant buildings using local materials in Dolakha, Ramechhap and Sindhuli. CRAterre, 116p, Nepal.
• Ortega, J., Vasconcelos, G., Rodrigues, H., Correia, M. ve Lourenço, P. B. (2017). Traditional earthquake resistant techniques for vernacular architecture and local seismic cultures: A literature review. Journal of Cultural Heritage, 27, 181-196.
• Öğdül, H., Yücel, S., Ünsal, B., Aksümer, G. (2018). Kırsal mekânda yeni düzenleme araçları; Köy tasarım şeması, köy tasarım rehberi ve eylem projeleri. Planlama, 1, 52-72.
• Özgünler, M. (2017). Kırsal Sürdürülebilirlik Bağlamında Geleneksel Köy Evlerinde Kullanılan Toprak Esaslı Yapı Malzemelerinin İncelenmesi. Mimarlık Bilimleri ve Uygulamaları Dergisi, 2, 33-41.
• Parsa, A. R. (2015). Deprem yüklerine uygun Doğu Anadolu köy evleri. Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 123s, İstanbul.
• Parsa, A. R. ve Kuruşçu, A. O. (2019). Şubat 2017 Ayvacık Depreminin Yukarıköy evlerinde oluşturduğu hasarlar. Megaron, 4, 331-344.
• Şimşek Ç. (2005). Kırsaldaki yığma yapılar ve deprem güvenliklerinin sağlanmasındaki sosyal ve kurumsal etmenler. YDGA-Yığma Yapıların Deprem Güvenliğinin Arttırılması Çalıştayı, 17 Şubat 2005, ODTÜ, Ankara.
• T. C. Cumhurbaşkanlığı Resmî Gazete. (2023). Türkiye’deki afetler sonrasında mevzuatın gelişimi. Erişim adresi (01.03.2023): https://resmigazete.gov.tr/
• T. C. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı Mekânsal Planlama Genel Müdürlüğü. (2011). Kırsal Alanda Yöresel Doku ve Mimari Özelliklerin Belirlenmesi Projesi. Erişim adresi (01.01.2011): https://mpgm.csb.gov.tr/kirsal- alanda-yoresel-doku-ve-mimari-ozelliklerin-belirlenmesi-projesi-i-89064
• T. C. İçişleri Bakanlığı Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı/AFAD. (2023a). İRAP İl Afet Risk Azaltma Planı Hazırlama Kılavuzu. Erişim adresi (07.03.2023): https://www.afad.gov.tr/kurumlar/afad.gov.tr/Mevzuat/Kilavuzlar/IRAP-KILAVUZ_tum_v7.pdf
• T. C. İçişleri Bakanlığı Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı/AFAD. (2022). Türkiye Deprem Tehlike Haritası. Erişim adresi (01.01.2022): https://www.afad.gov.tr/turkiye-deprem-tehlike-haritasi
• T. C. İçişleri Bakanlığı Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı/AFAD. (2023b). Hasar Tespit Genelgesi. Erişim adresi (02.07.2023): https://www.afad.gov.tr/kurumlar/afad.gov.tr/Genelge/Hasar_Tespit_Genelgesi_ve_Ekleri.pdf
• T. C. Kuzey Anadolu Kalkınma Ajansı/KUZKA. (2016). Kastamonu/Küre Ersizlerdere Köy Tasarım Rehberi. Erişim adresi (05.02.2016): https://www.kuzka.gov.tr/paylasim/yayinlar/rapor_analiz/2015-RP-2-1- 92_koy_tasarim_rehberi_(ersizlerdere)_II.pdf
• Thompson, D., Augarde, A. ve Osorio, J. (2022). A review of current construction guidelines to inform the design of rammed earth houses in seismically active zones. Journal of Building Engineering, 54, 1-15.
• TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası. (2021). Ed. Aydın, C., Kılıç, M., Bayrak, B. ve Çelebi, O. Erzurum Köprüköy Depremi Yapısal Teknik Raporu. 19-22 Kasım 2021, Erzurum.
• TMMOB Şehir Plancıları Odası. (2023). Geçici Barınma Alanları Rehberi. Erişim adresi (01.03.2023): https://www.spo.org.tr/detay.php?sube=0&tip=2&kod=12183
• TMMOB. (2020). 23 Şubat 2020 Başkale Depremi Teknik İnceleme Raporu. Erişim adresi (22.04.2023): http://www.tmmob.org.tr/icerik/tmmob-van-ikk-baskale-deprem-inceleme-raporunu-yayimladi
• TMMOB. (2023). 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş Depremleri Raporu. Erişim adresi (20.08.2023): https://www.tmmob.org.tr/sites/default/files/tmmob_deprem_raporu_son_4agustos-part-2-2.pdf
• UNDRR. (2023). United Nations Office for Disaster Risk Reduction. Erişim adresi (20.08.2023): https://www.undrr.org/
• Urban.koop. (2023). Deprem Sonrası Geçici Barınma Yerleşimlerine Yönelik Tasarım Rehberi. Erişim adresi (12.05.2023): https://indd.adobe.com/view/c374537d-e279-44a7-909e-896771087158
• Vatan Kaptan, M. (2010). Anıtsal Yığma Binalarda Risk Düzeyinin Tespitine İlişkin Bir Öndeğerlendirme Yöntemi (Doktora Tezi), YTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Erişim Adresi (20.08.2023): http://dspace.yildiz.edu.tr/xmlui/handle/1/2008
• Vatan Kaptan, M. (2019). Miras Alanlarında Risklerin Yönetimi: Afet Öncesi- Sırası- Sonrası Yapısal Durum Tespiti. Kültür Varlıklarına Yönelik Afet Risklerinin Yönetimi içinde (s.71-93). İstanbul Tarihi Alanları Alan Başkanlığı, İstanbul.
• Wang, J. ve Yan, Y. (2023). Post-Earthquake Housing Recovery with Traditional Construction: A Preliminary Review. Progress in Disaster Science, 18 (100283), 1-17.
• World Housing Encyclopedia/WHE. (2023a). A Resource on construction in Earthquake Regions- All Records in the Database. Erişim adresi (01.03.2023): http://db.world-housing.net/list/
• World Housing Encyclopedia/WHE. (2023b). Betonarme kagir yapılarda depreme dayanıklı ev yapım kılavuzu: Türkiye için uyarlanmış versiyon. Erişim adresi (01.03.2023): https://www.world-housing.net/wp- content/uploads/2018/11/1806-CM-masons-guide_turk_SMALL.pdf
• Yavuz, A. (2001). Geleneksel Kâgir Yapılarda Depreme Karşı Geliştirilen Önlemler. TAÇ Vakfı’nın 25. Yılı Anı Kitabı: Türkiye’deki Risk Altındaki Doğal ve Kültürel Miras içinde (s.363-377). TAÇ Vakfı Yayınları, İstanbul.
• YYÜ. (2012). Ed. Tunçtürk, Y., Özvan, A. ve Tapan, M. 23 Ekim ve 9 Kasım 2011 Van Depremleri Raporu. Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Van.