Kentsel Tasarımı Destekleyen Yeni Araçlar-Yaşam Kalitesi: Aksaray Geleneksel Kent Merkezi Örneği

Year 2025, Volume: 10 Issue: 1, 329 - 353, 28.07.2025

Büşra Nur Oktay , Neşe Yılmaz Bakır

https://doi.org/10.30785/mbud.1673766

Abstract

Geleneksel kent merkezlerindeki kentsel yaşam kalitesinin, değerlendirilmesi ve yerleşime özgü ölçütlerin belirlenerek, gözlenmesi önemlidir. Bu nedenle araştırma kapsamında Aksaray'ın geleneksel kent merkezi çalışma alanı olarak belirlenmiştir. Alan demografik yapısı ve ekonomik değerler açısından merkezi iş alanı (MİA) niteliğine sahip Aksaray Kalesi’nin de içinde olduğu kültürel mirasın da yoğunlaştığı bir merkez niteliğindedir. Araştırma kapsamında öncelikle literatür araştırması ve anket çalışmaları yapılmış olup, paralel olarak çalışma alanında mekânsal analizler gerçekleştirilmiştir. Gerçekleştirilen literatür araştırmasında 2003 yılından günümüze kadar yapılan çalışmalarda yararlanılan yöntemler değerelendirilmiş, kullanılacak yaşam kalitesi ölçütleri aidiyet, kimlik, okunabilirlik, güvenlik, yürünebilirlik, sürdürülebilirlik, erişilebilirlik, işlevsellik kavramları ve bu kavramların içerdiği bileşenler esas alınarak belirlenmiştir. Yapılan anket ve analiz sonucunda 8 yaşam kalitesi parametresinden 5 bileşenin kullanıcılar tarafından yeterli bulunduğu, 3 bileşenin ise yetersiz bulunduğu görülmüştür.

Keywords

Kentsel yaşam kalitesi ve parametreleri , kent planlama , kentsel göstergeler , Aksaray

Urban Design Innovations for Quality of Life: Aksaray Traditional City Center Case

Abstract

The quality of urban life especially in traditional city centers is important to assess it in terms of location and observe the criteria that are used to express it. For this reason, Aksaray's traditional city center has been determined as the study area within the scope of the research. Within the scope of the research, literature on quality of life and its criteria were examined and the methods utilized in the studies from 2003 to the present were revealed . In this context, the quality of life criteria to be used in the study were determined based on the concepts of belonging, identity, readability, security, walkability, sustainability, accessibility, functionality, and the components these concepts contain. As a result of the survey and analysis, it was found that 5 components out of 8 quality of life parameters were found sufficient by the users, while 3 components were found insufficient.

Keywords

Quality of urban life and parameters , urban design , urban indicators , Aksaray

Ethical Statement

The article complies with national and international research and publication ethics. Ethics Committee approval in the study was taken from the Ethics Committee of the University of Erciyes, with the decision dated 13/06/2023 and numbered 2023/4’.

Thanks

We would like to thank the Proofreading & Editing Office of the Dean for Research at Erciyes University for the copyediting and proofreading service for this manuscript.

References

• Akpınar, O., & Pektaş, E. K. (2019). Yavaş şehirler (cittaslow) ve kentsel yaşam kalitesi üzerindeki etkileri: Seferihisar halkinin algısı üzerine bir araştırma. Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 21(1), 31-46. Access Address (13.12.2023): https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/746867
• Aksaray Revizyon İmar Planı Raporu, (2012). Aksaray: Aksaray Revision Zoning Plan Explanation Report, Aksaray Municipality Archive.
• Allen, N. M. (2016). Quality Of Urban Life and İntensification: Understanding Housing Choices, Trade-Offs and The Role of Urban Amenities, The University of Auckland, Doctoral Dissertation. New Zealand. s.223. Access Address (12.07.2023): https://researchspace.auckland.ac.nz
• Altunbaş, U. (2006). Kent Merkezlerinde Yayalaştırmanın İşlevsel Değişim Üzerine Etkileri: İstiklal Caddesi Örneği. İstanbul Teknik Üniversitesi. Fen Bilimleri Enstitüsü.Yüksek Lisans Tezi. İstanbul. s.93. Access Address (12.07.2023): https://polen.itu.edu.tr:8443/server/api/core/bitstreams/9c528172-56c3-4cff-8a6c-5e6c5ed5e52d/content
• Altunışık, R., Coşkun, R., Bayraktaroğlu, S. & Yıldırım, E. (2010). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri SPPS Uygulamalı. (5. Baskı). Adapazarı: Sakarya Yayıncılık.
• Arıbaş, K. (2008). Aksaray Kentinin Mekânsal Değişim ve Dönüşüm Süreçleri.TÜCAUM V. Coğrafya Sempozyumu, 16-17 Ekim, Ankara: 251-261. Access Address (12.11.2024): https://tucaum.ankara.edu.tr/wp- content/uploads/sites/280/2015/08/semp5_25.pdf
• Balçık, S., İnceoğlu, M. (2022). Kentsel mekân kalitesinin Antalya Cumhuriyet Meydanı kapsamında değerlendirilmesi. Mimarlık ve Yaşam, 7(2), 669-683. DOI: 10.26835/my.1103137, Access Address (07.04.2025): https://dergipark.org.tr/en/pub/my/issue/72227/1103137
• Barreira, A. P., Agapito, D., Panagopoulos, T., & Guimarães, M. H. (2017). Exploring residential satisfaction in shrinking cities: A decision-tree approach. Urban Research & Practice, 10(2), 156-177. DOI: 10.1080/17535069.2016.1179784, Access Address (08.05.2024): https://www.tandfonline.com/doi/epdf/10.1080/17535069.2016.1179784
• Carmona, M. (2019). Place value: Place quality and its impact on health, social, economic and environmental outcomes. Journal Of Urban Design, 24(1): 1-48. DOI: 10.1080/13574809.2018.1472523, Access Address (10.05.2023): https://www.tandfonline.com/doi/epdf/10.1080/13574809.2018.1472523
• Carmona, M. (2010). Contemporary public space, part two: Classification.Journal of Urban Design, 15(2) DOI: 10.1080/13574801003638111, Access Address (10.05.2023): https://www.tandfonline.com/doi/epdf/10.1080/13574801003638111
• Cömertler, S., & Cömertler, N. (2021). Akıllı kentlerde çevresel, sosyal ve ekonomik sürdürülebilirlik, Kopenhag örneği. Journal of Architectural Sciences and Applications, 6(1), 317-333.DOI: doi.org/10.30785/mbud.780116, Access Address (10.02.2024): https://dergipark.org.tr/en/pub/mbud/article/780116
• Çekmecelioğlu, E., Erdönmez, M. E. (2018). Kamusal alan toplum ilişkisinde mekânsal kalite; Eminönü Tahtakale örneği. Kent Akademisi, 11(4): 486-507.e-ISSN: 2146-9229, Access Address (11.07. 2023): https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/623084
• Çermikli, B. (2016). Tarihi Kent Merkezlerinde Mekan Kalitesinin Okunabilirliği Üzerine Araştırmalar. İstanbul Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi) Access Address (10.05.2023): https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Das, D. (2008). Urban quality of life: A case study of Guwahati. Social indicators research, 88, 297-310.DOI: 10.1007/s11205-007-9191-6, Access Address (06.06.2024): https://link.springer.com/article/10.1007/s11205-007-9191- 6
• Doğanay, S. (2017). Çevre Politikalarının Uygulanmasında Yerel Yönetimlerin Rolü: Aksaray Belediyesi Örneği (Master's thesis, Aksaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü). Access Address (06.07.2024): https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Dülger Türkoğlu, H., Bölen, F., Baran, P. K., & Marans, R. W. (2009). İstanbul'da yaşam kalitesinin ölçülmesi. İTÜ Dergisi/ a, Mimarlık, Planlama, Tasarım 7(2). e-ISSN: 1307-1645, Access Address (06.06.2024): http://160.75.25.161/index.php/itudergisi_a/article/viewFile/176/165
• Efe Yavaşcan, E., Urak, Z. G. (2019). Geleneksel Niğde Evlerinde enerji etkin yapı tasarımının incelenmesi", İdil Sanat ve Dil Dergisi, Vol. 8, No. 56, pp. 503-513. DOI: 10.7816/idil-08-56-08, Access Address (06.06.2024):http://earsiv.cankaya.edu.tr:8080/bitstream/handle/20.500.12416/4727/Urak%2c%20Zehra%20Gediz.p df?sequence=1&isAllowed=y
• Ekici, Y. E., Çelik, H. Z. (2022).. Yaşam Kalitesi yaklaşımlarının çevre, kent ve planlama ekseninde değerlendirilmesi. Eksen Dokuz Eylül Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Dergisi, 3(2): 19-37.DOI: 10.58317/eksen.1117389, Access Address (06.08.2024): https://dergipark.org.tr/en/pub/eksen/issue/71440/1117389
• El Din, H. S., Shalaby, A., Farouh, H. E., Elariane, S. A. (2013). Principles of urban quality of life for a neighborhood. HBRC Journal, 9(1): 86-92.DOI: 10.1016/j.hbrcj.2013.02.007, Access Address (06.08.2024): https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1687404813000084
• Elzeni, M. M., Elmokadem, A. A., Badawy, N. M. (2022). Impact of urban morphology on pedestrians: A review of urban approaches. Cities, 129: 103840.DOI: 10.1016/j.cities.2022.103840, Access Address (07.11.2023): https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0264275122002797
• Fırat, A. S. (2006). Sağlıklı Kentler ve Kentsel Sağlık. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 8(2) Access Address (07.11.2024): https://dergipark.org.tr/tr/pub/gaziuiibfd/issue/28335/301154
• Forsyth, A., Southworth, M. (2008). Cities afoot—pedestrians, walkability and urban design, Journal of Urban Design, 13(1): 1-3, DOI: 10.1080/13574800701816896, Access Address (11.07.2024): https://www.scopus.com/record/display.uri?eid=2-s2.0 39049103453&origin=inward&txGid=3cf58481f5433afcde18eb252d9f7e0c
• Frick, D., Hoefert, H. W., Legewie, H., Mackensen, R., & Silbereisen, R. K. (Eds.). (2013). Quality of Urban Life:Social, Psychological, and Physical Conditions. Walter de Gruyter. Access Address (07.12.2024):https://books.google.com.tr/
• Garvin, D.A., 1987. Competing on the Eight Dimensions of Quality. Harvard Business Review, 101-109. Access Address (11.03.2025) https://www.scopus.com/record/display.uri?eid=2-s2.0- 84992252576&origin=inward&txGid=c7e62fee5e075ee64e300beb91389023
• Gür, M., & Dostoğlu, N. (2010). Bursa’daki alt ve orta gelire yönelik TOKİ konutlarında memnuniyet araştırması. Uludağ Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dergisi, 15(2).e- ISSN: 2148-4155, Access Address (11.03.2025): https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/202693
• Gürel Ağir, Ç. (2019). Tarihsel Çevrenin Sunduğu İmgeyi Okuyarak Kentsel Kimlik Arayışına Bir Yaklaşım: Aksaray Örneği (Master's Thesis, KTO Karatay Üniversitesi / Fen Bilimleri Enstitüsü / Mimarlık Ana Bilim Dalı). Access Address (03.03.2024): https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• İnceoğlu, M. (2007). Kentsel Açık Mekânların Kalite Açısından Değerlendirilmesine Yönelik Bir Yaklaşım İstanbul Meydanlarının İncelenmesi. Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul Access Address (03.03.2024): https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Istrate, A. L., Chen, F. (2022). Liveable streets in Shanghai: Definition, characteristics and design. Progress in Planning, 158 (11–2),DOI: 10.1016/j.progress.2021.100544; Access Address (03.03.2024):https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0305900621000015
• Jiang, J., Zhou, T., Han, Y., Ikebe, K. (2022). Urban Heritage conservation and modern urban development from the perspective of the historic urban landscape approach: A case study of Suzhou. Land, 11(8): 1251.DOI: 10.3390/land11081251; Access Address (11.03.2025): https://www.mdpi.com/2073-445X/11/8/1251
• Karakaya, K. M., Aktürk, E. (2018). Kentsel yaşam kalitesi ve yaşanabilirlik analizi : Erzurum örneği Akademik Sosyal Bilimler Dergisi, 110(110):109-137; DOI : 10.29228/ASOS.46074, Access Address (11.03.2025): https://asosjournal.com/index.jsp?mod=makale_tr_ozet&makale_id=46074
• Kırmızı, Ö., Karaman, A. (2021). A participatory planning model in the context of Historic Urban Landscape: The case of Kyrenia’s Historic Port Area. Land use policy, 102, 105130.DOI: 10.1016/j.landusepol.2020.105130, Access Address (11.03.2025): https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0264837720310206
• Koçak Güngör, M., & Terzi, F. (2024). Residential satisfaction and quality of urban life: examining diverse housing environments. Archnet-IJAR: International Journal of Architectural Research, 18(1), 58-80.e-ISSN: 2631-6862, Access Address (11.03.2025): https://www.emerald.com/insight/content/doi/10.1108/arch-01-2022-0014/full/html
• Kozak, M. (2014). Bilimsel Araştırma: Tasarım, Yazım ve Yayım Teknikleri. Ankara: Detay Yayıncılık.
• Şahin Körmeçli, P., & Uslu, A. (2021). Erişilebilirlik ve sosyal etkileşim ilişkisinin kamusal alanlarda değerlendirilmesi: Çukurambar Mahallesi örneği. Journal of Architectural Sciences and Applications, 6(2), 414-427.DOI: doi.org/10.30785/mbud.934288 Access Address (11.03.2025): https://dergipark.org.tr/en/pub/mbud/issue/66280/934288
• Li, X., & Tilt, B. (2019). Public engagements with smog in urban China: Knowledge, trust, and action. Environmental Science & Policy, 92, 220-227.DOI: 10.1016/j.envsci.2018.12.008, Access Address (03.05.2024): https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1462901118306488
• Lotfi, S., Koohsari, M. J. (2009). Analyzing accessibility dimension of urban quality of life: Where urban designers face duality between subjective and objective reading of place. Social Indicators Research, 94, 417–435, DOI: 10.1007/s11205-009-9438-5, Access Address (03.05.2024): https://link.springer.com/article/10.1007/s11205-009- 9438-5
• Marans, R. W. (2015). Quality of urban life & environmental sustainability studies: Future linkage opportunities. Habitat International, 45, 47-52.DOI: 10.1016/j.habitatint.2014.06.019, Access Address (11.03.2025): https://www.sciencedirect.com/science/article
• Marans, R. W., & Stimson, R. J. (Eds.). (2011). Investigating quality of urban life: Theory, methods, and empirical research (Vol. 45). Springer Science & Business Media. Access Address (11.03.2025): https://books.google.com.tr/books
• Mazumdar, S. (2007). Kentsel yaşam kalitesi ve yer duygusu. Mimarlık Dergisi, 335: 32-36. Access Address (11.03.2025): http://www.mimarlikdergisi.com/index.cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=53&RecID=1330
• Mccrea, R., Shyy, T. K., Stimson, R. (2006). What is the strength of the link between objective and subjective indicators of urban quality of life?. Applied Research İn Quality of Life, 1,:79-96.DOI: 10.1007/s11482-006-9002-2, Access Address (03.05.2024): https://link.springer.com/article/10.1007/s11482-006-9002-2
• Mobaraki, A., Oktay Vehbi, B. (2022). A conceptual model for assessing the relationship between urban morphology and sustainable urban form. Sustainability, 14(5) :2884.DOI: 10.3390/su14052884, Access Address (03.05.2024): https://www.mdpi.com/2071-1050/14/5/2884
• Oktay, B. (2024). Aksaray Kenti Geleneksel Kent Merkezinde Yaşam Kalitesi Araştırması. Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Kayseri , Access Address (03.05.2025): https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Pacione, M. (2003). Urban environmental quality and human wellbeing, a social geographical perspective, Landscape and Urban Planning. 65(1-2):19-30, DOI: 10.1016/S0169-2046(02)00234-7, Access Address (03.05.2025): https://www.sciencedirect.com/science/article
• Praliya, S., Garg, P. (2019). Public space quality evaluation: Prerequisite for public space management. The Journal Of Public Space, 4(1): 93-126.DOI: 10.32891/jps.v4i1.667, Access Address (07.11.2024): https://www.journalpublicspace.org/index.php/jps/article/view/667
• Rezvani, M. R., Mansourian, H., Sattari, M. H. (2013). Evaluating quality of life in urban areas (Case study: Noorabad City, Iran). Social İndicators Research, 112: 203-220.DOI: 10.1007/s11205-012-0048-2, Access Address (07.11.2024): https://link.springer.com/article/10.1007/s11205-012-0048-2#citeas
• Rinner, C. (2007). A geographic visualization approach to multi‐criteria evaluation of urban quality of life. International Journal Of Geographical Information Science, 21(8): 907-919. DOI: 10.1080/13658810701349060, Access Address (07.11.2024): https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/13658810701349060
• Royuela, V., Moreno, R., Vaya, E. (2010). Influence of quality of life on urban growth: A case study of Barcelona, Spain. Regional Studies, 44(5), 551-567.DOI: 10.1080/00343400802662682, Access Address (07.11.2024): https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/00343400802662682
• Sarı, V. İ., & Kındap, A. (2018). Türkiye’de kentsel yaşam kalitesi göstergelerinin analizi. Sayıştay Dergisi, (108), 39-72.
• Schmidt, S., Németh, J. (2010). Space, place and the city: Emerging research on public space design and planning. Journal of Urban Design, 154: 453-457, DOI: 10.1080/13574809.2010.502331, Access Address (03.04.2025): https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/13574809.2010.502331
• Sirisrisak (2009). Conservation of Bangkok old town. Habitat International, 33(4), 405-411.DOI: 10.1016/j.habitatint.2008.12.002, Access Address (03.07.2023): https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0197397508000957
• Şahin, B.E. (2006). Meydanların kentsel yaşama katkısı üzerine bir inceleme: Bursa örneği, Uludağ Üniversitesi,Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi , Bursa, s.296, Access Address (03.04.2025): https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Taşçıoğlu, S. (2022). Kilis kentsel sit alanında geleneksel konut kullanıcılarının tercih ve önceliklerinin belirlenmesi. Bitlis Eren Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 11(1): 377-389. DOI: 10.17798/bitlisfen.1033690, Access Address (03.07.2024): https://dergipark.org.tr/en/pub/bitlisfen/issue/69042/1033690
• TÜİK. (2023). Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları, 2023 Access Address (15.02.2023): https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Adrese-Dayali-Nufus-Kayit-Sistemi-Sonuclari-2023
• Ünlü, T. S. (2017). Kent kimliğinin oluşumunda kentsel bellek ve kentsel mekân ilişkisi: Mersin örneği (The relation between urban memory and urban space on evolution of urban character: Case of Mersin). Planlama, 27(1), DOI: 10.14744/planlama.2017.06078, Access Address (16.03.2023): https://jag.journalagent.com/planlama/pdfs/PLAN- 06078-RESEARCH_ARTICLESELVI_UNLU.pdf
• Aksaray Valiliği, (2023). Aksaray İlinin Konumu, Access Address (16.03.2023): https://aksaray.csb.gov.tr/ilimiz- konumu-i-96425)
• Milliyet Gazetesi, (2016, 28.06). Aksaray’da Ramazan Sokağı Renkli Gösterilere Sahne Oluyor, Access Address (18.01.2024):https://www.milliyet.com.tr/yerel-haberler/aksaray/aksaray-da- ramazan-sokagi-renkli-gosterilere- sahne-oluyor-11447489
• Aksaray Meydanında Kutlama, (2019, 20. 05). haber7.com, Access Address (08.02.2024): https://www.haber7.com/guncel/haber/2862285-aksarayda-da- atabari-oynan
• Van Kamp, I., Leidelmeijer, K., Marsman, G., De Hollander, A. (2003). Urban environmental quality and human well- being: Towards a conceptual framework and demarcation of concepts; A literature study. Landscape and Urban Planning, 65(1-2), 5-18.DOI: /10.1016/S0169-2046(02)00232-3, Access Address (16.03.2023): https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0169204602002323
• Whitehand, Jw, Gu, K., Whitehand, Sm & Zhang, J. (2011). Urban morphology and conservation in China, 28 (2), 171- 185.DOI: 10.1016/j.cities.2010.12.001, Access Address (11.04.2024): https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0264275110001630
• Wu, H., Han, S., Zhang, G., Wu, W., & Tang, N. (2020). Health-related quality of life and determinants in North-China urban community residents. Health and Quality of Life Outcomes, 18, 1-9.DOI: 10.1186/s12955-020-01522-w, Access Address (11.04.2024): https://link.springer.com/article/10.1186/s12955-020-01522-w#citeas
• Yalçın, E. (2021). İzmir Tarihi Kemeraltı Çarşısı Bağlamında Kent Kimliği Olgusu, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kamu Yönetimi Anabilim Dalı, Doktora Tezi,İzmir, s.400, Access Address (03.04.2025): https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp Yenice, M. S. (2015). A method for evaluation of the efficiency of urban green spaces; Aksaray, Turkey. Artium, 3(2).e-ISSN: 2147-6683, Access Address (03.04.2025): http://artium.hku.edu.tr/en/download/article-file/25548