İlkokul Türkçe Ders Kitaplarının Değer Eğitimi Yaklaşımlarına Göre İncelenmesi

Yıl 2025, Cilt: 13 Sayı: 2, 794 - 817, 24.12.2025

Ebuzer Duyu , Muammer Bahşi

https://doi.org/10.52826/mcbuefd.1656452

Öz

Bu çalışmada ilkokul Türkçe ders kitaplarındaki metin ve etkinliklerinde hangi değer eğitimi yaklaşımlarının kullanıldığını belirlemek amaçlanmıştır. Çalışmanın deseni olarak çalışmanın amacına hizmet etmesi açısından nitel araştırma yöntemleri desenlerinden olan doküman incelemesi seçilmiştir. Çalışma kapsamında Millî Eğitim Bakanlığı tarafından ilkokullara dağıtılan ve 2023-2024 eğitim öğretim yılında aktif bir şekilde kullanılan dört sınıf düzeyinden birer ders kitabı veriler için kaynak oluşturmuştur. Elde edilen veriler betimsel analize tabi tutulmuş, bu doğrultuda ulaşılan bulgular sınıf düzeylerine ve temalara göre analiz edilerek sunulmuştur. Çalışmanın veri analizinden hareketle; ilkokul Türkçe ders kitaplarındaki metinlerde her sınıf düzeyinde tüm kök değerlerin yer almadığı, sevgi değerinin tüm sınıf düzeylerinde sıklıkla vurgulandığı, hikâye edici metinlerde değerlerin daha sık yer aldığı, zorunlu temalarda değerlerin bulunma sıklığının daha fazla olduğu, ders kitaplarındaki metinlerin ve etkinliklerin büyük çoğunlukla değer telkini yaklaşımına göre hazırlandığı bulgularına ulaşılmıştır. Elde edilen bu sonuçlar ders kitaplarındaki metin ve etkinliklerin çoğunlukla davranışçı yaklaşım özelliği gösteren değer eğitimi yaklaşımlarına göre hazırlandığını göstermektedir. Öğrencilerin yaparak-yaşayarak, sorgulayarak ve analitik düşünerek değerleri kazanmalarının daha kalıcı olacağı düşünülmekte ve ders kitaplarındaki metin ve etkinliklerin bu noktaları göz önünde bulundurarak hazırlanmaları önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

İlkokul , Türkçe ders kitapları , Değer , Değerler eğitimi , Değer eğitimi yaklaşımları

Investigation of Primary School Turkish Textbooks from the Perspective of Value Education Approaches

Öz

This study aims to determine which value education approaches are employed in the texts and activities found in primary school Turkish textbooks. To serve this purpose, document analysis—one of the qualitative research methods—was chosen as the research design. The data source consisted of one textbook from each of the four grade levels, which were distributed free of charge by the Ministry of National Education and actively used during the 2023–2024 academic year. The collected data were analyzed using descriptive analysis, and the findings were examined according to grade levels and themes. The analysis revealed that not all root values are included across all grade levels, the value of love is frequently emphasized in every grade, values are more commonly found in narrative texts, the frequency of values is higher in compulsory themes, and most of the texts and activities are prepared in accordance with the value inculcation approach. These findings indicate that the texts and activities in the textbooks predominantly reflect behaviorist-oriented value education approaches. It is believed that students acquire values more permanently through active experience, inquiry, and analytical thinking; therefore, it is recommended that the texts and activities in textbooks be designed with these elements in mind.

Anahtar Kelimeler

Primary school , Turkish textbooks , Value , Value education , Value education approaches

Kaynakça

• Acemoğlu, A. (2022). Ömer Seyfettin öykülerinde değerler eğitimi [Doktora Tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Akbaş, O. (2004). Türk millî eğitim sisteminin duyuşsal amaçlarının ilköğretim 2. Kademedeki gerçekleşme derecesinin değerlendirilmesi [Doktora Tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Aktepe, V. (2016). Değerler eğitimi yaklaşımları ve etkinlik örnekleri. The Journal of Academic Social Science Studies, 1(42), 361-361. https://doi.org/10.9761/JASSS2941
• Alıcı, F. (2019). İlkokul 2.sınıf Türkçe ders kitabı metinlerinin değerler eğitimi açısından incelenmesi [Yüksek Lisans Tezi]. Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• Arslan, A., & Turan, F. (2024). 8. Sınıf Türkçe ders kitabının kök değerler açısından incelenmesi. Eğitim ve İnsani Bilimler Dergisi: Teori ve Uygulama, 15(29), 105-130. https://doi.org/10.58689/eibd.1429452
• Aslan, F., & Osmanoğlu, C. (2022). 2010 ve 2018 ortaöğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi öğretim programlarının değerler eğitimi yaklaşımları açısından incelenmesi. Erciyes Akademi, 36(3), 1085-1111. https://doi.org/10.48070/erciyesakademi.1132288
• Ataşçi, A. (2019). Türkçe 4. sınıf ders kitabı. Koza Yayınları.
• Aydın, H., & Yaşar, O. (2020). 2005 ve 2017 coğrafya dersi öğretim programlarına göre yazılmış coğrafya ders kitaplarının değerler eğitimi yaklaşımları açısından karşılaştırılması. International Journal of Social Humanities Sciences Research (JSHSR), 7(60), 2826-2842. https://doi.org/10.26450/jshsr.2099
• Baki, Y. (2019). Ortaokul Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin değer aktarımı açısından incelenmesi. Değerler Eğitimi Dergisi, 17(37), 109-146. https://doi.org/10.34234/ded.460042
• Bayrak, B. (2021). Sosyal Bilgiler ders kitaplarındaki soruların öğrenme alanlarında yer alan değerler açısından incelenmesi. Turkish Studies- Educational Sciences, 16(1), 119-138. https://doi.org/10.47423/TurkishStudies.47397
• Beşler, D., & Demir, F. M. (2023). Türkçe 1. sınıf ders kitabı. İlke Yayınları.
• Bowen, G. (2009). Document analysis as a qualitative research method. Qualitative Research Journal, 9, 27-40. https://doi.org/10.3316/QRJ0902027
• Bozgün, K., & Akdağ, A. (2022). İlkokul 4. sınıf Türkçe ders kitabındaki değerlerin incelenmesi examination of values in the primary school 4th grade Turkish textbook. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi (REFAD), 2(1), 47-59.
• Beşer Yıldırım, K. (2022). 6.sınıf Türkçe ders kitaplarına yer alan metinlerin kök değerler açısından incelenmesi ve öğretmen görüşlerinin alınması [Yüksek Lisans Tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Corbin, J., & Strauss, A. (2008). Basics of qualitative research: Techniques and procedures for developing grounded theory (3rd ed.). Sage Publications. https://doi.org/10.4135/9781452230153
• Coşkun Keskin, S., & Akyıldız, M. (2021). Barış Manço şarkılarında yer alan değerler. Değerler Eğitimi Dergisi, 19(42), 153-186. https://doi.org/10.34234/ded.936570
• Çandır, M. (2023). Manevi değerlerimizin Aşık Veysel’in şiirlerine yansıması. HİKMET-Akademik Edebiyat Dergisi (Journal Of Academic Literature), Âşık Veysel Hatırasına Gelenek ve Edebiyat Özel Sayısı, Ekim 2023, s. 252-275. https://doi.org/10.28981/hikmet.1303068
• Çetin, S. A. (2022). 7. sınıf Türkçe ders kitaplarında ortak temalardaki metinlerin Türkçe dersi öğretim programındaki değerler eğitimi kapsamında incelenmesi. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 26(2), 491-504.
• Çiçek, S., & Asar, A. (2022). Yapılandırmacı yaklaşım öncesi ve sonrası: Ortaokul Türkçe ders kitaplarında kök değerler. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi (Ö11), 312-322. https://doi.org/10.29000/rumelide.1146606
• Çopur, E., & Üredi, L. (2020). İlkokul Türkçe ders kitaplarındaki öyküleyici metinlerin değer analizi yaklaşımına göre değerlendirilmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 55, 145-167. https://doi.org/10.21764/maeuefd.575035
• Dhall, T. C. (2007). Role of family environment and value educcation for student development. Içinde P. Kapur (Ed.), Value Education: Based On All The Religions Of The World (In Two Volumes). Gyan Publishing House.
• Dinçer, S. (2018). Content analysis in scientific research: meta-analysis, meta-synthesis, and descriptive content analysis. Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 7(1), 176-190. https://doi.org/10.14686/buefad.363159
• Divrik, R., & Kelcioğlu, E. (2024). Masalların değer aktarımındaki rolü: kız kulesi masalları. Bayterek Uluslararası Akademik Araştırmalar Dergisi, 7(2), 131-147. https://doi.org/10.48174/buaad.1565629
• Dökme, K., & Kızılaslan Tunçer, B. (2021). İlkokul Türkçe ders kitaplarındaki öyküleyici metinlerin değerler yönünden incelenmesi. Socrates Journal of Interdisciplinary Social Researches, 51(235), 2085-2106. https://doi.org/10.51293/socrates.18
• Durukoğlu, S., & Doyumgaç, İ. (2017). Ahmet Muhip Dıranas’ın şiirlerine yansıyan değerler. Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi, 5(11), 163-178. https://doi.org/10.31126/akrajournal.328070
• Düzgün, Ş. A. (2015). Bir arada yaşamanın felsefi temelleri. Kelam Araştırmaları Dergisi, 13(2), 583-592, https://doi.org/10.18317/kader.52046
• Ekşi, H. (2003). Temel insanî değerlerin kazandırılmasında bir yaklaşım: karakter eğitimi programları. Değerler Eğitimi Dergisi, 1(1), 79-96.
• Ergün, O. (2024). İlkokul Türkçe ders kitaplarındaki serbest okuma ve dinleme metinlerinin değerler eğitimi açısından incelenmesi [Yüksek lisans tezi]. Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi.
• Ersoy, F., & Şahin, T. (2012). Sosyal Bilgiler ders kitaplarının değerler eğitimi yaklaşımları açısından incelenmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 12(2), 1535-1558.
• Gökce, D. E. (2021). Hayat Bilgisi ders kitaplarının değer öğretimi yaklaşımları açısından incelenmesi [Yüksek Lisans Tezi]. Kırıkkale Üniversitesi.
• Gündoğan Eski, S., Aktaş, A., & Erkal, M. (2023). Türkçe 2. sınıf ders kitabı. Bilim ve Kültür Yayınları.
• Halstead, J. M., & Taylor, M. J. (Ed.). (1996). Values in education and education in values. London: The Falmer Press.
• Hawkins, K. (2008). Looking forward, looking back: framing the future for teaching for social justice in early childhood education. Australasian Journal of Early Childhood, 39. https://doi.org/10.1177/183693911403900315
• Fidan Karaata, S. (2023). İlkokul Türkçe ders kitaplarının kök değerler açısından incelenmesi [Yüksek lisans tezi]. Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi.
• Karabacak, A. (2023). Türkçe ders kitapları üzerine değerler eğitimi bağlamında karşılaştırmalı bir inceleme [Yüksek lisans tezi]. Zonguldak Bülent Ecevit Üniversitesi.
• Karatay, H. (2007). Dil edinimi ve değer öğretimi sürecinde masalın önemi ve işlevi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 5(3), 463-477.
• Kasapoğlu, H. (2013). Okulda değer eğitimi ve hikâyeler. Millî Eğitim Dergisi, 43(198), 97-109.
• Kaygana, M., Yapıcı, Ş., & Aytan, T. (2013). Türkçe ders kitaplarında değer eğitimi. The Journal of Academic Social Science Studies, 6(7), 657-669. https://doi.org/10.9761/JASSS1619
• Kurtoğlu, F. S. (2017). Âşık Veysel’in şiirlerini değerler eğitimi açısından okumak. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 83, 101-123.
• Masote, S. E. (2016). Teachers’ understanding and implementation of values education in the foundation phase [PHD thesis]. University of Proteria.
• MEB. (2005). 2005 Türkçe dersi öğretim programı. MEB Yayınları.
• MEB. (2009). 2009 Türkçe dersi öğretim programı. MEB Yayınları.
• MEB. (2015). 2015 Türkçe dersi öğretim programı (1-8.sınıflar). MEB Yayınları.
• MEB. (2017). Türkçe dersi 2017 programı. MEB Yayınları.
• MEB. (2018a). Hayat Bilgisi dersi öğretim programı. MEB Yayınları.
• MEB. (2018b). Sosyal Bilgiler öğretim programı. MEB Yayınları.
• MEB. (2019). Türkçe öğretim programı. MEB Yayınları.
• MEB. (2022). Değerler eğitimi. MEB Yayınları.
• MEB. (2024). Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli öğretim programları okuryazarlığı öğretmen kılavuz el kitabı: 3. Modül – Erdem, değer, eylem çerçevesi. MEB Yayınları.
• Miçooğulları, M. (2021). 8. Sınıf Türkçe ders kitabında (2019) yansıtılan kök değerler. Uluslararası Türkçe Öğretimi Araştırmaları Dergisi, 1(2), 1-24. https://doi.org/10.47834/utoad.10
• Morgan, H. (2022). Conducting a qualitative document analysis. The Qualitative Report, 27(1), 64-77. https://doi.org/10.46743/2160-3715/2022.5044
• Ndubuisi, A. H. (2023). Family, value education and ınsecurity in Nigeria. Prestige Journal of Education, 2(6), 2645-3223.
• Ningsih, T., Purnomo, S., Muflihah, M., & Wijayanti, D. (2022). Integration of science and religion in value education. IJORER: International Journal of Recent Educational Research, 3(5), 569-583. https://doi.org/10.46245/ijorer.v3i5.248
• Oeschger, T. P., Makarova, E., & Döring, A. K. (2022). Values in the school curriculum from teacher’s perspective: a mixed-methods study. International Journal of Educational Research Open, 3, 100190. https://doi.org/10.1016/j.ijedro.2022.100190
• Öksüz, H. İ., & Eken, N. T. (2019). İlkokul (1-4) Türkçe ders kitaplarındaki hikâye edici metinlerin Türkçe dersi öğretim programındaki kök değerler bakımından incelenmesi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 7(2), 384-401. https://doi.org/10.16916/aded.543009
• Özer, B., Bozkurt, E., Genç, A., & Barut, Y. (2019). Karakter eğitimi ve değerler eğitimi ile ilgili temel kavramlar. B. Özer (Ed.), Karakter ve değerler eğitimi. Pegem Akademi.
• Öztürk, N. (2017). İlköğretim düzeyindeki kitaplarda yer alan metinlerin değer öğretim yaklaşımlarına göre incelenmesi [Yüksek Lisans Tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Shukla, R. P. (2004). Value education and human rights. New Delhi, Sarup & Sons.
• Sığrı, Ü. (2021). Nitel araştırma yöntemleri. BETA yayıncılık.
• Soylu, N. (2019). İlkokul 1.sınıf türkçe ders kitabı metinlerinin değerler eğitimi açısından incelenmesi [Yüksek Lisans Tezi]. Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• Sur, E. (2024). İlkokul Türkçe ders kitaplarındaki kök değerler. Amasya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 13(2), 74-90.
• Susilo, S. (2020). The role of families in cultivating children’s personality values: an analysis of social psychology education. Journal of Social Studies Education Research, 11(4), 275-303.
• Şahbaz Dağlıoğlu, E. (2019). Türkçe 3. sınıf ders kitabı. Sonuç Yayınları.
• Şahin, N. (2015). İlkokul 4.sınıf Türkçe ders kitabı metinlerinin kültürel değerler açısından incelenmesi [Yüksek Lisans Tezi]. Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• Şakiroğlu, Y. (2020). 6. Sınıf Türkçe ders kitabının değer aktarımı bağlamında incelenmesi. Türkiye Eğitim Dergisi, 5(1), 145-161.
• Şığva, S. N. (2024). İlkokul 3. Ve 4. Sınıf fen bilimleri ders kitaplarının değerler eğitimi açısından incelenmesi [Yüksek lisans tezi]. Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi.
• Taçyıldız, G. (2022). 8.sınıf Türkçe ders kitaplarının değerler eğitimi açısından incelenmesi [Yüksek lisans tezi]. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi.
• Tatlısu, M., & Yorulmaz, B. (2024). İlkokul 3. sınıf Türkçe ders kitabı metinlerinin içeriğinin değerler açısından incelenmesi. Ulusal Eğitim Akademisi Dergisi, 8(1), 54–81. https://doi.org/10.32960/uead.1436708
• TBMM. (1973). Erişim Adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.1739.pdf
• Tezcan, M. (2018). Değerler eğitimi sosyolojik yaklaşım. Anı Yayıncılık. https://www.turcademy.com/tr/kitap/degerler-egitimi-sosyolojik-yaklasim-9786051702513
• Türkben, T. (2019). Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin ilettiği değerler açısından incelenmesi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 7(3), 508-526. https://doi.org/10.16916/aded.541659
• Yazar, İ., & Kaya, E. (2023). İlkokul Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin ve görsellerin değerler eğitimi açısından incelenmesi. International Journal of Language Academy, 52(52), 399–415. https://doi.org/10.29228/ijla.79347
• Yılar, R. (2016). İlettiği değerler açısından ilkokul Türkçe ders kitaplarındaki metinler üzerinde incelemeler. Bayburt Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 11(2), 490-506.
• Yıldırım A., & Şimşek, H. (2021). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri (12. bs). Seçkin yayıncılık.
• Yılmaz, H., & Açar, Y. (2021). Kaynak kişisi Ali Ekber Çiçek olan Erzincan türkülerinin değer vurguları ve değerler eğitimi acısından incelenmesi. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14(2), 316-328. https://doi.org/10.46790/erzisosbil.987270
• Yılmaz, Z. (2023). İlköğretim fen bilimleri ders kitaplarının değerler açısından incelenmesi üzerine bir araştırma [Yüksek Lisans Tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Yiğittir, S., & Kaymakçı, S. (2012). Sosyal Bilgiler dersi öğretim programı uygulama kılavuzu’nda yer alan etkinliklerin değer eğitimi yaklaşımları açısından incelenmesi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi (KEFAD), 13(2), 49-73.
• Yörükoğlu, A. (2010). Çocuk Ruh Sağlığı (30. bs). Özgür Yayınları.