ANAYASAYA UYGUNLUK DENETİMİNİN AMACI KAPSAMINDA, ANAYASA MAHKEMESİNİN İPTAL KARARLARININ GERİYE YÜRÜMEZLİĞİ İLKESİNİN, ANAYASA YARGISINDA “YÜRÜRLÜĞÜ DURDURMA” VE “YOKLUK” KAVRAMLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2015, Sayı: 6, 395 - 429, 15.01.2016

Dr. Fatih Özkul

Öz

Anayasa Mahkemesi hem siyaset sahnesinde hem de kamuoyunda, en çok tartışılan ve gündemi meşgul eden kurumlarımızdan birisidir. Özellikle hükümetlerin politikalarını etkileyen bazı somut davalarla ilgili kararlarında, Yüksek Mahkeme sert eleştirilere maruz kalabilmektedir. 1982 Anayasasının 11. maddesinde Anayasa hükümlerinin yasama, yürütme ve yargı organlarını, idare makamlarını, diğer kişi ve kuruluşları bağladığı, ayrıca kanunların Anayasaya aykırı olamayacakları düzenlenmiştir. Anayasanın bağlayıcılığı ve üstünlüğü ilkeleri, etkili bir Anayasaya uygunluk denetimi, özellikle anayasa yargısı olmadan gerçekleştirilemez. II. Dünya Savaşından sonra önem kazanan anayasa yargısı, temel hak ve hürriyetleri koruyucu, kuvvetler ayrılığı çerçevesinde yasama organını denetleyici, siyasal iktidarı frenleyici, hepsinden önemlisi hukuk devletini gerçekleştirmeye yönelik bir fonksiyona sahip olmuştur. Ancak, anayasa mahkemelerinin kararlarının etkililiği sağlanmadan, yukarıda sayılan ilke ve amaçlar hayata geçirilemeyecektir. 1982 Anayasasının 153. maddesinde düzenlenen Anayasa Mahkemesinin iptal kararlarının geriye yürümezliği ilkesi, anayasa yargısının kabul ediliş amacına, felsefesine aykırı hukuki sonuçların ortaya çıkmasına sebep olabilmektedir. Kararların etkiliği ve anayasa yargısının temel işlevini gerçekleştirebilmek için, Anayasa Mahkemesinin içtihat yoluyla vermiş olduğu yürürlüğü durdurma kararı yerindedir; aynı doğrultuda somut davalarda yokluk kararı da verebilmelidir

Anahtar Kelimeler

Anayasanın üstünlüğü ve bağlayıcılığı, anayasaya uygunluk denetimi, anayasa yargısının amacı, Anayasa Mahkemesinin iptal kararlarının geriye yürümezliği ilkesi, anayasa yargısında yürürlüğü durdurma ve yokluk kavramları

Evaluation on the Principle of Unretroactivity of Annulment Decisions of the Constitutional Court, Concepts of “Stay of Execution” and “Absolute Nullity Decisions” in Constitutional Jurisdiction, Under the Purpose of Constitutionality Control

Öz

Constitutional Court has been one of our most discussed institutions both in public and political scene. Especially in some decisions concerning concrete cases that affects the policies of the government, Supreme Court can be criticized hardly. In the article 11 of the 1982 Constitution, it is stated that the provinces of the Constitution binds legislative, executive and judicial organs, administrative authorities, other individuals and organizations and also laws cannot be unconstitutional. The principle of the supremacy and binding of the Constitution cannot be possible without an effective control of constitutionality and constitutional jurisdiction. The constitutional judiciary which rises up after the World War II, has now function of protecting the fundemental rights and freedoms, controlling the legislative body within the framework of the seperation of powers, restraining the political power and above all to achieve the rule of law. Howewer, without ensuring the effectiveness of decisions of the Constitutional Court, the principles and aims mentioned above cannot be implemented. The principle of the unretroactivity of the annulment decisions of the Constitutional Court which is put in order in Article 153 of the 1982 Constitution can emerge unlegal consequences, contrary to the philosophy and purpose of the acceptence of constitutional jurisdiction. In order to perform the basic function of the effectiveness of the constitutional judgement, the decision of stay of execution which is taken jurisprudencly by the Constitutional Court is correct, in the same line absolute nullity decision can be taken.

Anahtar Kelimeler

Supremacy and binding of the constitution, control of constitutionality, the purpose of constitutional jurisdiction, the principle of unretroactivity of annulment decisions of the Constitutional Court, concepts of stay of execution and absolute nullity decisions in constitutional jurisdiction

Kaynakça

• ALİEFENDİOĞLU Yılmaz, “Yönetsel ve Anayasal Yargıda ‘Yokluk’ ”,
• Amme İdaresi Dergisi, Cilt:28, Sayı:2, Haziran 1995.
• ALİEFENDİOĞLU Yılmaz, Anayasa Yargısı ve Türk Anayasa Mahkemesi,
• Yetkin Yayınları, Ankara, 1996.
• ALİEFENDİOĞLU Yılmaz, Anayasa Yargısı, Yetkin Yayınları, Ankara,
• -
• ALİEFENDİOĞLU Yılmaz, “Anayasa Mahkemesi Kararları Işığında
• “Yokluk” Ya Da “Yok İşlem”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Sayı:81,
• -
• ALİEFENDİOĞLU Yılmaz, Anayasa Mahkemesi’nce Verilen İptal
• Kararlarının Zaman İçinde Etkisi, www.todaie.ed.tr/resimler/ekler/bac687969a1cddd.
• ed. (erişim tarihi 24.12.2014)
• ATAR Yavuz, Türk Anayasa Hukuku, Mimoza Yayınları, Konya, 2014.
• AZRAK Ülkü, “Anayasa Mahkemesi İptal Kararlarının Geriye Yürümezliği”,
• www.anayasa.gov.tr/files/pdf/anayasa yargisi/anyarg1/azrak.
• pdf., (erişim tarihi 18.05.2014)
• BİLGEN Pertev, “Kanunların Uygulanmasının Anayasa Mahkemesi
• Tarafından Durdurulması”, Anayasa Mahkemesinin 33. Kuruluş Yıldönümü
• Nedeniyle Sempozyumda Sunulan Bildiriler, Ankara, 1995.
• BOYACIOĞLU A.H., “Anayasa Mahkemesi Kararlarının Bağlayıcılığı
• ve Yürürlüğe Girişi”, Bahri Savcı’ya Armağan, Ankara, 1988.
• CAN Osman, “Anayasa Yargısında Yokluk”, Prof. Dr. Ergun Özbudun’a
• Armağan, Cilt: II, Anayasa Hukuku, Yetkin Yayınları, Ankara, 2008.
• CANSEL Erol, Anayasa Mahkemesinin Verdiği İptal Kararlarından
• Doğan Kimi Sorunlar, www.anayasa.göv.tr/files/pdf/anayasa...yargisi.../
• cansel.pdf, (erişim tarihi 18.06.2013)
• ÇAĞLAYAN Ramazan, İdari Yargı Kararlarının Sonuçları ve Uygulanması,
• Asil Yayınevi, Ankara, 2004.
• ÇAĞLAYAN Ramazan, İdari Yargılama Hukuku, Seçkin Yayınevi,
• Ankara, 2015.
• DOĞAN İlyas, Alman ve Türk Anayasa Yargısında Yürürlüğü Durdurma,
• İstanbul Büyükşehir Belediyesi Hukuk Müşavirliği Yayını No:5,
• İstanbul, 1997.
• EREM Faruk, “Ceza Hukuku Yönünden Anayasaya Aykırılık İddiası”,
• Adalet Dergisi, Yıl:53, Sayı:5-6, 1962. ERGÜL Ozan, Türk Anayasa Mahkemesi ve Demokrasi, Adalet Yayınevi,
• Ankara, 2007.
• ERKUT Celal, “İdare Hukukunda Yokluk Teorisi”, İdare Hukuku
• İlimler Dergisi, Sayı:1- 3, Yıl:1988.
• FAVOREAU Louis, “Constitutional Rewiew in Europe”, Constitutionalism
• and Rights, The Influence of the United States Constitution
• Abroad, (ed: Louis Henkin / Albert Rosenthal), Columbia University
• Press, New York, 1990
• FENDOĞLU Hasan Tahsin, Anayasa Hukuku, Yetkin Yayınları, Ankara,
• -
• FULLER Lon, The Morality of Laws, Yale University Press, New Haven,
• Revised Edition 1969.
• GINSBURG Tom, “Ancillary Powers of Constitutional Courts”, Institutions
• and Public Law: Comperative Perspectives, (Der: Tom Ginsburg-
• Robert A. Kagan), Peter Lang Publishing, New York, 2004.
• GÖLCÜKLÜ Feyyaz, “Ceza Hukuku Açısından 1961 T.C. Anayasası”,
• Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Cilt.XVIII, Sayı:2.
• GÖZÜBÜYÜK A. Şeref, Yönetsel Yargı, Turhan Kitabevi Yayınları,
• Ankara, 2013.
• GÖNENÇ Levent, Prospects for Constitutionalism in Post-Communist
• Countries, Kluwer Law Publications, Martinus Nijhoff, The Hague,
• New York, 2002.
• GÖNENÇ Levent, Yasaların Anayasaya Uygunluğunun Denetimi
• ve Anayasa Yargısı, www.tepav.org.tr/.../1295967249-5-Yasalarin Anayasaya
• Uygunluğunun Denetimi ve Anayasa Yargisi, pdf., (erişim tarihi
• 05.2014)
• GÖREN Zafer, “Türk ve Alman Anayasa Hukukunda Anayasa Yargısının
• Sınırları ve Yürürlüğü Durdurma Kararları”, Anayasa Yargısı 12,
• Anayasa Mahkemesi Yayını, Ankara, 1995.
• GÖREN Zafer, Anayasa Hukukuna Giriş, Dokuz Eylül Üniversitesi
• Yayınları, İzmir, 1999.
• GÖZLER Kemal, Türk Anayasa Hukuku, Ekin Kitabevi Yayınları, Bursa,
• -
• GÖZLER Kemal, Anayasa Değişikliği Gerekli mi?, Ekin Kitabevi Yayınları,
• Bursa 2001.
• GÖZLER Kemal, Türk Anayasa Hukuku, Ekin Kitabevi Yayınları, Bursa, 2011.
• GÖZLER Kemal, Anayasa Hukukunun Genel Teorisi, Ekin Kitabevi
• Yayınları, Ankara 2011.
• GÖZLER Kemal, Anayasa Hukukuna Giriş (Genel Esaslar ve Türk
• Anayasa Hukuku), Ekin Kitabevi Yayınları, Bursa, 2014.
• GÖZÜBÜYÜK Şeref, Anayasa Hukuku, Ankara, 1993.
• GÖZÜBÜYÜK Şeref, Yönetim Hukuku, Turhan Kitabevi, Ankara,
• -
• GÜNDAY Metin, İdare Hukuku Dersleri, İmaj Yayıncılık, Ankara,
• -
• GÜNDAY Metin, İdare Hukuku Dersleri, İmaj Yayınevi, Ankara, 2002
• GÜRAN Sait, “Anayasa Yargısında Yürütmenin Durdurulması”, Anayasa
• Yargısı, Anayasa Mahkemesi Yayını, Ankara, 1986.
• HAMİLTON Walton H., “Constitutionalism”, Encyclopedia of the
• Social Sciences, (Ed. Edwin A. SELIGMAN), D. Van Nostrand Company
• -
• HELVACI Serap/ERLÜLE Fulya, Medeni Hukuk, Legal Yayınevi, Ankara,
• -
• HIRSCHL Ran, Towards Jurustocracy: The Origins and Consequences
• of the New Constitutionalism, Cambridge, Massachusetts and London,
• England: Harward University Press, 2004.
• İZGİ Ömer/GÖREN, Zafer, Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının Yorumu,
• TBMM Basımevi, Ankara, 2002.
• KABOĞLU İbrahim Ö., Anayasa Yargısı (Avrupa Modeli ve Türkiye),
• İmge Kitabevi Yayınları, Ankara, 2007.
• KABOĞLU Ö. İbrahim, Anayasa Hukuku Dersleri, Legal Yayınevi,
• İstanbul, 2005.
• KABOĞLU İbrahim Ömer, Anayasa Hukuku Dersleri (Genel Esaslar),
• Legal Yayınları, Ankara, 2014.
• KANETİ Selim, “Türkiye Cumhuriyeti Anayasasındaki Boşlukların
• Anayasa Mahkemesi Tarafından Doldurulması”, Anayasa Mahkemesinin
• Kuruluş Yıldönümü Nedeniyle Düzenlenen Sempozyumda Sunulan
• Bildiri, Ankara, 1995.
• KARAKOÇ Yusuf, “Türk Hukukunda Vergi Kanunlarının Anayasa’ya
• Uygunluğunun Yargısal Denetimi”, Anayasa Yargısı 13, Anayasa Mahkemesi Yayını, Ankara, 1996.
• KILINÇ Bahadır, Anayasa ve İdare Hukukunda Yürütmenin Durdurulması,
• Adil Yayınevi Ankara, 1998.
• KOCAOĞLU A. Mehmet, Anayasa Hukuku, Yüksek Öğretim Kurulu
• Matbaası, Ankara, 1998.
• KUZU Burhan, 1982 Anayasasının Temel Nitelikleri ve Getirdiği Yenilikler,
• İstanbul, 1990.
• KUZU Burhan, “Anayasa Mahkemesinin İptal Kararlarının Geriye
• Yürümezliği Sorunu”, www.journals.istanbul.edu.tr-iuhf/article/.../
• , (erişim tarihi 22.07.2014)
• LIMBACH Jutta, “The Concept of the Supremacy of the Constitution”,
• The Modern Law Rewiew, Vol. 64, No. 1.
• MEMİŞ Emin, “Anayasa Yargısında Yürürlüğü Durdurma Boşluğu”,
• Hukuk Araştırmaları Dergisi Cilt: 9, Sayı: 1-3, İstanbul, 1995.
• ODYAKMAZ Zehra, “Yürürlüğü Durdurma”, Anayasa Mahkemesinin
• Kuruluş Yıldönümü Nedeniyle Sempozyumda Sunulan Bildiriler,
• Ankara, 1995.
• ÖMEROĞLU Ömer, Türk Anayasa Yargısında Yürütmenin Durdurulması,
• Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 1992.
• ÖZAY İlhan, Günışığında Yönetim, Alfa Yayınları, İstanbul, 1996.
• ÖZBUDUN Ergun, “Yargının Demokratik Sistemlerde Konumu: Demokratik
• Bir Güç mü, Bürokratik Bir Hegemonya mı?”, (ed. Dr. Ozan Ergül),
• Demokrasi ve Yargı, Türkiye Barolar Birliği Yayınları, Ankara, 2005,
• ÖZBUDUN Ergun, Türk Anayasa Hukuku, Yetkin yayınları, Ankara
• -
• ÖZGEN Eralp, “İdari Tasarruflardaki Sakatlıklar”, Ankara Üniversitesi
• Hukuk Fakültesi Dergisi, C. XVII, Sayı:1-4, Ankara, 1960, (s. 225-290).
• ÖZER Attila, Anayasa Hukuk (Genel İlkeler), Turhan Kitabevi, Ankara,
• -
• ÖZKUL Fatih, “Ulusal İrade ve Hukuk Devleti”, Türkiye Barolar Birliği
• Dergisi, 2011/94.
• RODIN Max, “Courts”, Encyclopedia of the Social Sciences, (ed.
• Edwin R. A. Soligmen and Alvin Johnson), Vol.4, New York The Macmillan
• Compony, 1982.
• ROUSSEAU Dominique, The Constitutional Judge: Master or SlaveTo The Constitution, Constitutionalism, Identity, Difference, and Legitimacy,
• (Ed. Michel, ROSENFELD), Duke University Press, Durham and
• London 1994.
• RAZ Joseph, “The Rule of Law and Its Virtue”, The Law Quarterly
• Rewiew, Vol. 93.
• RUHİ Emin, “Türk Anayasa Yargısında Yürürlüğün Durdurulması”,
• Atatürk Üniversitesi Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: V. Sayı:1-4,
• -
• SAJO Andras, Limiting Government, Central European University
• Press, Budapest 1999.
• SANCAR Mithat, “Yürütmenin Durdurulması Kurumu ve Anayasa
• Yargısı”, Amme İdaresi Dergisi, Cilt:26, Sayı:4, Ankara, 1993.
• SARICA Ragıp, “İdare Hukukunda Yokluk ve Butlan”, Ebül’ula Mardin’e
• Armağan, İstanbul, 1994.
• SARTORI Giovanni, “Constitutionalism: A Preliminary Discussion”,
• American Political Science Rewiew 56, Dec. 1962.
• SIEDENTOP Larry, Democracy in Europea, London Penguin Books
• -
• SOYASLAN Doğan, “Anayasanın Ceza Normları Tarafından Korunması,
• TCK’nun 146. Maddesi”, Anayasa Yargısı, Anayasa Mahkemesi Yayınları
• No:28.
• SOYSAL Mümtaz, 100 Soruda Anayasanın Anlamı, Gerçek Yayınevi,
• İstanbul, 1991.
• STONE Alec, “Where Judicial Politics Are Legislative Politics: The
• French Constitutional Council”, West European Politics, Vol. 15, No. 2,
• -
• STONE SWEET Alec, Governing with Judges: Constitutional Politics
• in Europe, Oxford University Press, 2000.
• ŞAHBAZ İbrahim, “Anayasa Yargısında Yokluk”, Ankara Barosu Dergisi,
• /4.
• TANDOĞAN Sabri, “Objektif ve Subjektif Tasarruflarda Yokluk”, İdare
• Hukuku ve İdari Yargı ile İlgili İncelemeler I, Danıştay Yayını No:21,
• Ankara, 1976.
• TANÖR Bülent/YÜZBAŞIOĞLU Necmi, 1982 Anayasana Göre Türk
• Anayasa Hukuku, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2001.
• TEZİÇ Erdoğan, Anayasa Hukuku, Beta Yayınları, İstanbul, 2001.TEZİÇ Erdoğan, Anayasa Hukuku, Beta Yayınları, İstanbul, 2014.
• TROPER Michel, “The Logic of Justification of Judicial Rewiew”, International
• Journal of Constitutional Law (I.CON), Vol.1, No. 1, 2003.
• TURHAN Mehmet, Anayasal Devlet, Naturel Yayınları, Ankara, 2004.
• ULER Yıldırım, “Anayasa Mahkemesi Kararları Geriye Yürür”, Bahri
• Savcı’ya Armağan, Ankara, 1988.
• ULUŞAHİN Nur, “Yokluk Teorisinin Anayasa Hukukundaki Yeri ve
• Uygulanabilirliği”, Prof. Dr. Ergun Özbudun’a Armağan, Cilt: II, Anayasa
• Hukuku, Yetkin Yayınları, Ankara, 2008.
• ÜNSAL Artun, Siyaset ve Anayasa Mahkemesi, Ankara Üniversitesi
• Siyasal bilgiler Fakültesi Yayınları No. 443, Ankara, 1980.
• YAZICI Serap, “Avrupa Birliği Süreci: Ulus Devletten Ulusüstü Devlete
• Geçişte Hukuk Devletinin Değişen İçeriği”, Ankara Üniversitesi Hukuk
• Fakültesi Dergisi, Cilt:54, Sayı: 4, 2005.
• ZEVKLİLER Aydın, Medeni Hukuk, Savaş Kitabevi Yayınları, Ankara,
• , s. 1992.
• WHEARE K.C., Modern Constitutions, London Oxford University
• Press, 1966.
• Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Önerisi, Türkiye Barolar Birliği Yayınları,
• Ankara, 2001.
• Özbudun Taslağı, md. 118, www.memurlar.net/haber/87511 (erişim
• tarihi 03.9.2014)