ACELE KAMULAŞTIRMANIN MÜLKİYET HAKKI BAKIMINDAN YOL AÇTIĞI MESELELER: ANAYASA MAHKEMESİ’NİN “ALİ EKBER AKYOL VE DİĞERLERİ” İLE “ALİ HIDIR AKYOL VE DİĞERLERİ” KARARLARININ ANALİZİ

Yıl 2018, Sayı: 11, 513 - 583, 21.06.2018

Yunus Emre Yılmazoğlu Özgür Duman

https://doi.org/10.18771/mdergi.437308

Öz

Kamulaştırma mülkten yoksun kalma sonucunu doğurduğundan
mülkiyet hakkına en ağır müdahalelerden biridir. Acele kamulaştırma usulünde
ise idareye, taşınmaza normal usulden daha kolay bir şekilde el konulmasına yol
açan önemli araçlar sağlanmıştır. Bu durum mülkiyet hakkının korunmasında
taşınmaz sahiplerine daha fazla güvence sağlanmasını gerekli kılmaktadır.
Anayasa Mahkemesi acele kamulaştırma usulünde mülkiyet hakkının korunması ile
ilgili olarak yakın tarihte iki bireysel başvuruyu karara bağlamıştır. Her iki
karar da mülkiyet hakkına yönelik bireysel başvuruların incelenmesi bağlamında
çeşitli tartışmaları gündeme getirebilecek niteliktedir. Çalışmada bu
kararların mülkiyet hakkı bağlamında analizi yapılacaktır.

Makalede öncelikle Türk hukukunda kamulaştırma usulüne
ilişkin düzenlemelerin tarihi ele alınacaktır. Kamulaştırma usulünde kamu
yararı kavramı ve idare hukuku bağlamında olağan kamulaştırma ve acele
kamulaştırma usulleri bir sonraki kısımda irdelenecektir. Anayasa Mahkemesi’nin
kararları konu olaylardan bahsedildikten sonra, Mahkeme'nin değerlendirmeleri
mülkiyet hakkının korunması ile ilgili ilkeler bağlamında incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

mülkiyet hakkı, kamu yararı, acele kamulaştırma usulü, meşru amaç

Kaynakça

• AKAR, Zeki, Kamulaştırma ve Kamulaştırmasız El Atma Davaları, Cilt 1, Turhan Yayınevi, 2. Baskı, Ankara 2007
• AKILLIOĞLU, Tekin, “Kamu Yararı Kavramı Üzerine Düşünceler”, İdare Hukuku ve İlimleri Dergisi, Cilt 9, Sayı 1-3 (1988), Prof. Dr. Lütfi Duran'a Armağan Özel Sayısı (11-22), s:12, (http://www.journals.istanbul.edu.tr/iuihid/article/view/1023002573/1023002166)
• AKİPEK, Jale G., Türk Eşya Hukuku (Aynî Haklar): Birinci Kitap Zilyetlik ve Tapu Sicili, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 2. Bası, Ankara 1972
• ARCAK, Ali/KİTİŞ, Y. Servet, Açıklamalı İçtihatlı Kamulaştırma Davaları ve Devletleştirme, Seçkin Yayınevi, Ankara 1992, C. II.
• ARSLANOĞLU, Mehmet, “Acele Kamulaştırma”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, C.19, S:3 (203-224), s:207, (http://dergipark.gov.tr/download/issue-file/544)
• BAŞPINAR, Veysel, Mülkiyet Hakkını İhlal Eden Müdahaleler, Yetkin Yayınları, Ankara 2009
• BERKİ, Ali Himmet, Açıklamalı Mecelle (Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye), Hikmet Yayınları, İstanbul 1982
• CANSEL, Erol, Tapu Kütüğüne İtimat Prensibi, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Ankara 1964
• ÇAĞLAYAN, Ramazan, “Kamulaştırma İşleminin İptali ve Mülkiyetin Akıbeti”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, LXIX, S. l -2, s. (453-466), 2011, s:457 (http://www.journals.istanbul.edu.tr/iuhfm/article/view/1023010561)
• DOĞRU, Osman/NALBANT, Atilla, İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi Açıklama ve Önemli Kararlar, Cilt II, Avrupa Konseyi Yayınları, Ankara 2013
• DÖNMEZER, Sulhi, “İstimlâk”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, Cilt 7, S. 1, s. (40-94), 1941
• GEMALMAZ, H. Burak, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde Mülkiyet Hakkı, Beta Yayınları, İstanbul 2009
• GÖVEN, Yusuf, “Kamulaştırma İşlemlerinde “Kamu Yararı””, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı:1, Ocak 1999 (247-262), s:248 (http://dergipark.gov.tr/download/article-file/55094)
• GÖZLER, Kemal, İdare Hukuku, Cilt II, Ekin Kitabevi Yayınları, Bursa 2003
• GÖZLER, Kemal, Türk Anayasaları, Ekin Yayınları, Bursa 1999
• GÖZÜBÜYÜK, A. Şeref/KİLİ, Suna, Türk Anayasa Metinleri 1839-1980, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara 1982
• GÖZÜBÜYÜK, Şeref, “Yeni İstimlak Kanunu”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Cilt 11, S. 4, s. (158-169), 1956
• GÜNDAY, Metin, İdare Hukuku, İmaj Yayınevi, Güncellenmiş ve Gözden Geçirilmiş 10. Baskı, Ankara, 2013
• HARRIS, D.J./O’BOYLE, M./BATES, E.P./BUCKLEY, C.M., Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Hukuku, Oxford University Press-Avrupa Konseyi Yayınları, Türkçe Birinci Baskı, Ankara 2013
• HUME, David, A Treatise Of Human Nature: Being an Attempt to Introduce the Experimental Method of Reasoning Into Moral Subjects, Dover Philosophical Classics, New York 2003
• İLAL, Ersan, “Magna Carta”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 34, S. 1-4, s.(210-242), 1968
• KARAMAN, Buket, “Acele Kamulaştırma”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2015
• KILIÇ, Halil, Son Değişikliklerle Gayrimenkul Davaları Teori, Açıklamalar, Kararlar, Cilt II, Adalet Yayınevi, 5. Baskı, Ankara 2013
• KIZIL (Erkelli), Neşe, “Kamulaştırma Fenomeni”, İdare Hukuku ve İlimleri Dergisi, Cilt 9, Sayı 1-3 (1988), Prof. Dr. Lütfi Duran'a Armağan Özel Sayısı (209-216), s:210, (http://www.journals.istanbul.edu.tr/iuihid/article/view/1023002599/1023002190)
• KURT, Ekrem, Tapu Sicilinin Düzeltilmesi, Kazancı Yayınları, İstanbul 2004
• LOCKE, John, Uygar Yönetim Üzerine İkinci İnceleme Sivil Toplumda Devlet, Çev: Serdar Taşçı- Hale Akman, Metropol Yayınları, İstanbul 2002
• OĞUZMAN, M. Kemal/SELİÇİ, Özer/OKTAY-ÖZDEMİR, Saibe, Eşya Hukuku, Filiz Kitabevi, 19. Baskı
• ÖZÇELİK, Barış Ş., Tapu Siciline Güvenin Korunması, Yetkin Yayınları, Ankara 2016
• SEÇER, Yaren, “Tapu Sicilinin Düzeltilmesi”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2010
• SİRMEN, Lale, Eşya Hukuku, Yetkin Yayınları, Gözden Geçirilmiş 2. Bası, Ankara 2017
• ŞİMŞEK, Suat, “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İçtihatlarında Kamu Yararı Kavramı ve Devletlerin Takdir Hakkı”, Adalet Dergisi, S. 242, s. (177-201), 2012
• ŞİMŞEK, Suat, “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Mülkiyet Hakkıyla İlgili Davaları İnceleme Yöntemi: Üç Kural Analizi”, Sayıştay Dergisi, S.88, s. (27-47), 2013
• ŞİMŞEK, Suat, Türk Hukukunda ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde Mülkiyet Hakkı, Maliye Bakanlığı Yayınları, Ankara 2011
• ÜSTÜNDAĞ, Saim, Tapu Kütüğünün Tashihi Davası, Baha Matbaası, İstanbul 1959
• YAZICIOĞLU, Sami Saygın, “Kamulaştırma Hukuku’nda Acele Kamulaştırma Uygulaması”, Ankara Barosu Dergisi, 2014/3 (387-393), s:392-393 (http://www.ankarabarosu.org.tr/siteler/ankarabarosu/tekmakale/2014-3/14.pdf)
• YILDIRIM, Bekir/BAŞSORGUN, Naci, Açıklamalı-İçtihatlı Eski ve Yeni Kamulaştırma, Kamulaştırmasız El Atma ve İmar Mevzuatından Doğan Bedel Davaları, Yetkin Yayınları, Ankara 2007
• YILMAZ, Zekeriya, Tapu İptali ve Tescil ile Tashih (Düzeltme) Davaları, Seçkin Yayınları, 3. Baskı, Ankara 2013
• YOĞURTÇU, Mehmet, “Kamu Yararı Çerçevesinde Acele Kamulaştırma”, İstanbul Aydın Üniversitesi Anadolu Bil Meslek Yüksekokulu Dergisi, Sayı 42, (2016), (35 - 55), (http://abmyod.aydin.edu.tr/makaleler/sayi_42/kamu-yarari-cercevesinde-acele-kamulastirma.pdf,)
• AYM., 30.01.1969, E.1967/47, K. 1969/9 (R.G.: 24.12.1969, S. 13382)
• AYM., 16.05.1963, E.1963/10, K.1963/61 (R.G.: 16.05.1963, S: 11404)
• AYM., 09.04.2003, E.2002/79, K.2003/29 (R.G.: 25.12.2003, S. 25327)
• AYM., 17.06.1992, E.1992/22, K.1992/40 (R.G.: 09.01.1995, S. 22518)
• Ali Ekber Akyol ve Diğerleri, B. No: 2015/17451, 16.02.2017
• Ali Hıdır Akyol ve Diğerleri [GK], B. No: 2015/17510, 18.10.2017
• Nusrat Külah, B. No: 2013/6151, 21.04.2016
• Recep Tarhan ve Afife Tarhan, B. No: 2014/1546, 02.02.2017
• Torsan Orman San. ve Tic. Ltd. Şti., B. No: 2014/13677, 20.09.2017
• Türkiye İş Bankası A.Ş., B. No: 2014/6192, 12.11.2014
• Mehmet Eray Celepgil ve diğerleri, B. No: 2014/612, 01.02.2017
• Ayşe Zıraman ve Cennet Yeşilyurt, B. No: 2012/403, 26.03.2013
• Celalettin Aşçıoğlu, B. No: 2013/1436, 06.03.2014
• Ford Motor Company, B. No: 2014/17738, 08.11.2017
• Murat Çevik, B. No: 2013/3245, 11.12.2014
• Danıştay Dava Daireleri Kurulu, 14.4.1978, E:1975/383, K:1978/286
• Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu 08.10.2015, E:2015/3551, K: 2015/3374
• Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu 06.07.2017, E:2017/782, K:2017/2772
• Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu, 08.10.2015, E:2015/3518, K:2015/3365
• Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu, 06.04.2012, E:2010/2415, K:2012/281
• Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu, 08.10.2015, E:2015/3518, K:2015/3365
• Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu, 08.10.2015, E:2015/3612, K:2015/3467
• Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu, 15.05.2017, E:2017/912, K:2017/2108
• Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu, 19.04.2012, E:2009/1936, K:2012/200
• Danıştay 6. Daire, 20.01.2015, E:2014/1615(yürütmenin durdurulması kararı)
• Danıştay 6. Daire, 01.11.2017, E:2017/2226(yürütmenin durdurulması kararı)
• Danıştay 6. Daire, 12.09.2017, E:2017/2595(yürütmenin durdurulması kararı)
• Danıştay 6. Daire, 01.11.2017, E:2017/2226(yürütmenin durdurulması kararı)
• Danıştay 6. Daire, 19.03.2014, E:2012/4817(yürütmenin durdurulması kararı)
• Danıştay 6. Daire, 22.09.2017, E:2016/9951, K:2017/6554
• Danıştay 6. Daire, 26.10.2017, E:2016/4456, K:2017/8359
• Danıştay 6. Daire, 11.10.2017, E:2016/12553, K:2017/7389
• Danıştay 6. Daire, 30.06.2015, E: 2014/1615, K: 2015/4669
• Danıştay 6. Daire, 30.01.2007, E:2004/718, K:2007/454
• Danıştay 6. Dairesi, 31.01.2018, E:2017/977, K:2018/780
• Danıştay 6. Dairesi, 05.02.2015, E:2013/7211, K:2015/550
• Danıştay 6. Dairesi, 15.03.2016, E.2014/1745, K.2016/1106
• Yargıtay HGK., 30.04.2008, E:2008/18-336, K:2008/345
• Yargıtay 1. HD., 21.01.2015, E:2014/2006, K:2015/836
• Yargıtay 1. HD., 16.10.2008, E:2008/8164, K:2008/10352
• Yargıtay 1. HD., 09.02.2015, E:2014/3100, K:2015/1709
• Yargıtay 5. HD., 16.10.2017, E:2016/14144, K: 2017/22181
• Yargıtay 5. HD.,16.10.2017, E:2016/14301, K:2017/22180
• Yargıtay 5. HD., 21.04.2015, E:2014/26553, K:2015/8676
• Yargıtay 5. HD., 27.01.2015, E:2014/24169, K:2015/893
• Yargıtay 5. HD., 20.12.2011, E:2011/14354, K:2011/21783
• Yargıtay 5. HD., 14.02.2017, E:2016/3972, K:2017/4829
• Yargıtay 5. HD., 19.12.2017, E:2017/5143, K:2017/29118
• Yargıtay 5. HD., 14.02.2017, E:2016/4485, K:2017/4828
• Yargıtay 15. HD., 10.02.2014, E:2013/17656, K:2014/2619
• Yargıtay 18. HD., 10.11.2016, E:2016/651, K:2016/12099
• Yargıtay 18. HD., 06.02.2012, E:2012/403, K:2012/981
• Yargıtay 18. HD., 23.01.2007, E:2006/6003, K:2007/140
• Yargıtay 18. HD., 07.04.2016, E:2015/20979, K:2016/5874
• James ve diğerleri/Birleşik Krallık [GK], B. No: 8793/79, 21.02.1986
• Beneficio Cappella Paolini/Malta, B. No: 40786/98, 13.07.2004
• Karaman/Türkiye, B. No: 6489/03, 15.01.2008
• Motais de Norbonne/Fransa, B. No: 48161/99, 02.07.2002
• Vistins ve Perepjolkins/Letonya, B. No: 71243/01, 25.10.2012
• OAO NeftyanayaKompaniya Yukos/Rusya, B. No: 14902/04, 20.09.2011
• Shchokin/Ukrayna, B. No: 23759/03, 37943/06, 14.10.2010
• Sporrong ve Lönnroth/İsveç [GK], B. No: 7151/75-7152/75, 23.9.1982
• Iatridis/Yunanistan [BD], B. No: 31107/96, 25.03.1999
• Beyeler/İtalya [BD], B. No: 33202/96, 05.01.2000
• Spaček, s.r.o./Çek Cumhuriyeti, B. No: 26449/95, 09.11.1999
• Hentrich/Fransa, B. No: 13616/88, 22.09.1994
• Gereksar ve diğerleri/Türkiye, B. No: 34764/05, 34786/05, 34800/05 34811/05, 01.02.2011
• Dangeville/Fransa, B. No:36677/97, 16.04.2002
• Allard/İsveç, B. No: 35179/97, 24.09.2003
• Papamichalopoulos ve diğerleri/Yunanistan, B. No: 14556/89, 24.06.1993
• Tkachenko/Rusya, B. No: 28046/05, 20.03.2018
• https://en.potsdam.de/content/historic-mill
• https://www. youtube.com/watch?v=SuyCTgZag5Y, E.T.: 10.12.2017
• https://hudoc.echr.coe.int
• https://kararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/
• http://www.conseil-constitutionnel.fr/conseil-constitutionnel/ root/bank_mm/anglais/cst2.pdf
• http://www.un.org/en/universal-declaration-human-rights/
• http://www.echr.coe.int/LibraryDocs/DG2/HRFILES/DG2-EN-HRFILES-11(1998).pdf
• http://www.echr.coe.int/LibraryDocs/Travaux/ECHRTravaux-P1-1-CDH(76)36-EN1190643.pdf