İSLÂM HUKUKUNDA BORÇLARIN VE HAKLARIN İSPATINA YÖNELİK TEMÎNÂTLAR

Yıl 2020, Sayı: 9, 126 - 138, 27.03.2020

Recep Özdemir

https://doi.org/10.32579/mecmua.697994

Öz

Hakların sınırlarının belirlenmesi, hakların kazanılmasının ve devredilmesinin genel esaslarının tayin edilmesi hukuk güvenliği açısından önemli olmakla birlikte, adaletin sürekliliği için yeterli değildir. Hukukî kuralların ve bu kurallardan hareketle oluşan hukukî kurumların mükemmel olması, adaletin kesintisiz şekilde toplumda varolmasını tek başına sağlayamamaktadır. Bu yüzden toplumsal düzeni sağlayan hukuk kurallarının bir kısmı hakların belirlenmesi, kazanılması, devredilmesi ve sona ermesine yönelik olurken diğer bir kısmı, belirlenen hakların temînât altına alınmasına yöneliktir. Hatta hukukî işlem gerektiren bütün tasarrufların temelinde, hakların temînât altına alınması düşüncesi vardır. İslam hukuku, haklar ve borçlarla ilgili önemli düzenlemelere yer vermiştir. Borç ilişkilerinden kaynaklanan şartlar temînât gerektirebilir. Bazı durumlarda alacaklıya, alacağına karşılık temînât isteme selâhiyetini doğrudan kanun tanır. Borçlunun edimini kusursuz şekilde yerine getirmede kifâyetsizliğe düşmesi ya da mücbir sebeplerden dolayı yapılan bir sözleşmenin tamamlanmama olasılığı, temînât düşüncesinin temelini oluşturmaktadır. Borçlunun hüsn-ü niyeti, alacağın zimmete taalluku esnasında mevcut olması, gelecekte de var olmasını zorunlu kılmamaktadır. Alacaklı, bir erdem olarak borçlunun hüsn-ü niyetini önemsese dahi alacağın eksiksiz şekilde elde edilmesi, ahlakî olmaktan çok hukukî bir durumdur. Alacaklı, alacağını objektif vasıtalarla garanti etmeyi tercih eder. Bu yüzden hukuk sistemlerinde, alacak haklarını garanti altına alma iradesinden doğan temînât vasıtaları ilke olarak hep varolagelmiştir. Bu düzenlemelerin bir kısmı borç ilişkilerinin şekline yönelik olmasına karşın bir kısmı hakların ve borçların ispatına ve teminatına yöneliktir. İslam hukukunda yer alan teminâtların genel anlamda ayni teminat, şahsi teminat ve ispata yönelik teminatlar olmak üzere üç kısma ayrılır. Bu çalışma ipotek, kitabet, şahitlik ve cezai şart şeklinde sıralanan, borçların ve hakların ispatına yönelik teminat vasıtalarını incelemeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

islam hukuku, , borç, teminat

Kaynakça

• Bâcî, Ebi Velîd Süleymân b. Half b. Said b. Eyyüb (1420). Müntekâ Şerhu Muvattai Mâlik I-IX, Dâru’l Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut. Bayındır, Abdulaziz (2007). Ticaret ve Faiz, Süleymaniye Vakfı Yayınları, İstanbul. Bilgili, Fatih ; Demirkapı, Ertan (2013). Borçlar Hukuku Genel Hükümler Dora Yayınları, Bursa. Dalgın, Nihat (2010). Gündemdeki Tartışmalı Dinî Konular I-II Etüt Yayınları, Samsun. Ebü'r-Reyş, Muhammed İsmail, Beyânu Mezahibi'l-Fukaha fî Akdi'r-Rehn, Matbaatü'l-Emane, Kahire. Feyyûmî, Ahmed b. Muhammed b. Alî (1987). Misbâhu’l-Münîr, Mektebet’ul-Lübnân, Beyrut. Fîrûzâbâdî, Mecuddîn Muhammed b. Ya’kûb (2005). Kâmûsu’l-Muhît, Müessetu’r-Risâle, Beyrut. Umur, Ziya (1999). Roma Hukuku Ders Notları, Beta Yayınları, İstanbul. Zeylaî, Fahreddîn Osmân b. Alî el-Hanefî, Tebyînu’l-Hakâik Şerhi Kenzi’d-Dekâik I-VI, Matbatu’l-Kubrâ el-Emiriyye, Bulak. 1313. Beşer, Faruk (2006). Sosyal Riskler Sigorta ve İslâm, Nun Yay., İstanbul. Hamevî, Üsâme (1997). eş-Şartü’l-Cezâî ve Sultatü’l-Kâdî fi Ta’dilihi Dirâse Mukârene fi’l-Fıkhi’l-İslâmî ve’l-Kânûn, Darü’l-Hayr, Dımeşk. Helîl, Salih b. Osmân b. Abdi’l-Azîz (2001). ed-Duyûn ve Tevsîkuha fî Fıkhı’l-İslâm, Riyad. İbn Abdilberr, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdullah en-Nemerî el-Endülisî (1967). et-Temhîd I-XXVI, Vezâretu Umumi’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslamiyye, Mağrîb. İbn Cuzey, Ebû Kâsım Muhammed b. Ahmed el-Kelbî el-Gırnâtî el-Mâlikî (2009). Kavânînu’l-Fıkhiyye fî Telhîsi Mezhebi’l-Mâlikiyye, Nouakchott. İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd (1352). Muhallâ I-XI, İdâretu’l-Matbaâtu’l-Münîr, Kahire. İbnu’l Kayyim, Ebû Abdillah Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb el-Cevziyye. Turuku’l-Hükmiyye fî Siyâseti Şer’iyye I-II, Dâru’l-İlmi’l Fevâid, Cidde. Kayıhan, Şaban (2012). Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Ankara. Kılıçoğlu, Ahmet M (2009). Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Turhankitabevi, Ankara. Masrî, Refik Yunus (2000). Bey’ul-Urbun ve Ba’du Mesâili’l-Muhtesedeti fihi, Dâru’l-Mektebî, Dımeşk. Neşvî, Nâsır Ahmed İbrahim (2013). et-Teâmül bi’ş-şarti’l-cezâî beyne’ş-şerîa ve’l-Kânûn: Dirâse Mukârene, Mektebetü’l-Vefai’l-Kanuniyye, İskenderiye. Nevevî, Ebu Zekeriyya Muhyiddin b. Şeref (2013). Minhâcu’t-Talibîn. Dımeşk: Dâru’l-Feyhâ. Pekdemir, Şevket (2014). “İslâm Hukuku Açısından Para Borçlarında Cezaî Şart”, İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi, Sayı 23, Konya, s. 129-156. Râzî, Muhammed Fahruddîn (1981). Mefâtîhu’l-Ğayb XXXII. Dâru’l-Fikr, Beyrut. Onur, Mehmet (2018). İslâm Borçlar Hukukunda Risk Teorisi ve Rizikolu Akitler, Astana Yayınları, Ankara. Reisoğlu, Safa (2000). Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Beta Yayınlaı, İstanbul. Harper, Robert Francis (1904). The Code of Hammurabi, The University of Chicago Press, London. San’ânî, Muhammed b. İsmâîl (2011). Subulu’s-Selâm Şerh-u Buluği’l-Merâm Min Cem’i Edilleti’l-Ahkâm I-IV, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut. Taberî, İbn Cerîr (2005). Câmi’u’l-Beyân an Tevîli’l-Âyi’l-Kur’ân I-XVIII, Dâru’l-Fikr, Beyrut. Uçar, Salter (1993). Hukukta Cezai Şart ve Uygulaması, Alfa Yayınları, İstanbul. Yemenî, Muhammed b. Abdülaziz b. Sa’d (2006), eş-Şartü’l-Cezâî ve Eseruhu fi’l-Ukûdi’l-Muâsıra Dirâse Fıkhiyye Mukârene, Riyad: Künûzu İşbiliyâ. Zekiyuddin Şa’bân (2007). İslam Hukuk İlminin Esasları, Trc: İbrahim Kafi Dönmez, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara. Zevkliler, Aydın (2001). Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Turhan Kitabevi, Ankara. Zeydân, Abdulkerim (2012). el-Vecîz fî Usûli’l-Fıkh, Müessetü’r-Risâle, Beyrut. Zuhaylî, Vehbe (1997). el-Fıkhu’l-İslamî ve Edilletuh I-VIII, Daru’l-Fikr, Beyrut. Zuhaylî, Vehbe (2002). Muâmeleti’l-Maliyyeti’l-Muâsıra-Buhûsun ve Fetâva ve Hulûl, Dâru’l-Fikr, Dımeşk. Zurkânî, Muhammed. Şerhu Zurkânî alâ Muvatta’I-IV. Matbaatu Hayriyye, y.y.