METİNLERARASILIK BAĞLAMINDA MEVLÂNÂ’NIN MESNEVÎ’Sİ İLE BEYDEBÂ’NIN KELİLE VE DİMNE’Sİ

Yıl 2021, Sayı: 11, 135 - 151, 30.03.2021

Neslihan Dokumacı

https://doi.org/10.32579/mecmua.895171

Öz

Klasik kültürümüz iç içe girmiş bileşenlerin bize ait özü mahiyetindedir. Bu kültürün bileşenleri bir taraftan inanç ve buna bağlı olarak din ve tasavvuf, diğer taraftan sosyal hayattır. Dinin ve tasavvufun inanç ve sosyal hayatlarına belirlediği toplumlar, yaşamlarında lüzumu ve doğruluğu nispetinde kültür hayatına değerler almıştır. Bu değerler sadece bir muhteva etkilemesi değil, aynı zamanda bir davranış ve üslup etkilemesidir. Bu anlamda Doğu kültürlerinde klasik kültür bağlamında birbirine tevarüs eden, etkileyen metinlerarasılık ilişkisi oldukça yaygındır. Kendisini daha çok tahkiye metoduyla ve sembolik bir dille ifade eden bu üslup birçok esere ilham kaynağı olmuştur.
Arap, Fars ve Türk edebiyatlarında çeviri, adaptasyon, etkilenme bakımlarından bu tür bir yaygın etkiye sahip eserlerden biri Beydebâ’nın Kelile ve Dimne adlı metnidir. İki bin yıl evvel Beydebâ isimli bir Hint bilgesi tarafından Debşelim adlı Hint kralına Sanskritçe olarak sunulan eserdir. Sanskritçedeki adı “Karataka ve Damanaka” dır. Bunlar kitapta geçen iki çakalın adıdır. Bugün elimizde bulunan Kelile ve Dimne, İbnü’l Mukaffa tarafından Berzeveyh’den çevirilen ve bazı değişiklikler yapılan eserdir.
Türk ve Fars kültürü içinde önemli bir yere sahip olan Mevlânâ’nın Mesnevȋ-i Şerȋf’i kaynakları itibariyle zengin bir eserdir. Bu kaynaklardan biri de Kelile ve Dimne’dir. Mesnevȋ-i Şerȋf’te Kelile ve Dimne’den doğrudan anlatı yapılmış üç hikâye vardır. Bu çalışmada Mevlânâ’nın Mesnevȋ’sinin Kelile ve Dimne ile olan metinlerarsılık ilişkisi ele alınacaktır. Ayrıca, Mesnevȋ şerhlerinde Kelile ve Dimne’nin geçtiği hikâyelere şarihlerin yaptığı şerhler değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Metinlerarasılık,, Klasik Hikâye,, Mesnevȋ,, Kelile ve Dimne,, Şerh.

Destekleyen Kurum

Adıyaman Üniversitesi

Teşekkür

Dergide emeği geçen herkese çok teşekkür ederim. Saygılarımla...

Kaynakça

• Alpay, Selahaddin, (1973). Kelile ve Dinme, Bedir Yayın Evi, İstanbul.
• Aytaç, Gürsel, (2001). Karşılaştırmalı Edebiyat Bilimi, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Gölpınarlı, Abdülbâki, (1992). Mevlȃnȃ Celâleddîn-i Rûmî; Dîvân-ı Kebîr, (I-VII); (1989). Mesnevî ve Şerhi, (I-II-III-IV), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• İzbudak, Veled, (1991). Mesnevî, (I-VI), M.E.B. Yayınları, İstanbul.
• Karaismailoğlu, Adnan, (2004). Mesnevî Hikâyeleri, (III), Akçağ Yayınları, Ankara; (1986). Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî, (I-II), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Konuk, Ahmed Avni, (2007). Mesnevî-i Şerîf Şerhi, (I-IV-VI-VIII), Kitabevi Yayınları, İstanbul.
• Mengi, Mine (2005). Dîvân Şiirinde Metinlerarası İlişkiler, Şinasi Tekin’in Anısına “Uygurlardan Osmanlıya”, Simurg Yayınları, İstanbul.
• Tuğluk, İbrahim Halil (2009). Mesnevîlerde Şairlerle İlgili Bazı Tespitler, Turkish Studies, 4(7), Doi: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.921; (2020). Hızırzâde Mehmed Fevzî Efendi Bahâristân Tercümesi, Efe Akademi Yayınevi, İstanbul.