İbn Rüşd’ün Tenzîhî Dil Anlayışı

Yıl 2022, Sayı: 14, 149 - 162, 30.09.2022

Zafer Çaylı

https://doi.org/10.32579/mecmua.1139313

Öz

Kutsal kitaplarda Tanrı’nın varlığı, sıfatları, mebde-mead gibi birtakım metafizik konular hakkında çeşitli bilgiler verilmiştir. Tanrı’nın kendisi ve âlem hakkında verilen bu bilgiler insanı muhatap almasından dolayı insanın zihin ve hayal dünyasına hitap edecek şekilde belli başlı kavramlarla sınırlı bir yapı arz eder. İslam felsefesinde ve din felsefesinde bu kavramların metafiziksel olay ve durumlarıyla, fiziksel olay ve durumlara dâhil olan formlarının sınırlılıklarını ihtiva eden anlamlarda ifade edilmesi, onun muhatapları tarafından nasıl anlaşılması gerektiği problemine sebep olmuştur. Bu tartışmalar genel anlamda mecazî, teşbihî, tenzîhî, temsilî dil gibi temel başlıklar altında incelenmiştir. Bu başlıklardan tenzîhî dil, İslam felsefesinde ve teolojisinde genel itibariyle selbî sıfatlar çerçevesinde ele alınmıştır. Biz de bu çalışmamızda Tanrı hakkında ancak olumsuzlama ifadeleriyle konuşulabileceğini iddia eden tenzîhî dil anlayışını İbn Rüşd’ün çalışmalarında nasıl ele aldığını inceleyeceğiz. İbn Rüşd, Tanrı ile ilgili sıfatların klasik anlamda zâtî, selbî, teşbihî bağlamda ele alınmasından hareketle selbî sıfatlara özel bir önem atfetmektedir. Bu bağlamda Tanrı’dan eksikliklerin izale edilmesi çerçevesinde tenzih dilini savunmaktadır. İbn Rüşd, kelâmcıların ilâhî sıfatlarla ilgili düşüncelerinin anlaşılması zor ve Tanrı’ya dair birtakım yanlış anlamlara gelebilecek düşünceler olması dolayısıyla eleştirir. Düşünürümüzün bu yaklaşımlara yönelttiği eleştirilerin başında onların tasavvurları ya Muʻtezile’de olduğu gibi ta’tile ya da Eşʻarîler’de olduğu gibi teşbihe düşülmesi gelmektedir. İbn Rüşd, insanları teşbih düşüncesinin sebep olabileceği problemlerden koruma amaçlamıştır. O, Tanrı’nın sıfatlarıyla ilgili olarak O’nun her türlü eksiklikten uzak olduğu anlayışını benimser. Böylece düşünürümüz insana ait olan birtakım kavram ve terimleri aradan çıkartarak tenzîhî bir yaklaşım sergilemiştir.

Anahtar Kelimeler

din felsefesi, din dili, tenzîhî dil, sıfatlar, agnostisizm

Kaynakça

• Ayasbeyoğlu, Nevzad. İbn Rüşd’ün Felsefesi. Ankara: TTK Basımevi, 1955.
• Bolay, Süleyman Hayri. Felsefî Doktrinler ve Terimler Sözlüğü. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 1999.
• Bor, İbrahim.İlahî Kelâm’ın İmkân ve Tabiatı. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2011.
• EbûZeyd.Söylem ve Yorum.çev. Muhammed Coşkun.İstanbul: Mana Yayınları, 2015.
• Fîrûzâbâdî.el-Kâmûsü’l-Muhît.çev. Mütercim ÂsımEfendi,İstanbul: Matba’a-i Bahriye, 1305.
• Gazzâlî, Ebu Hâmid.el-İktisadfi’l-İtikad.Beyrut: Darü’l- Kütübi’l- İlmiyye, 1988.
• ……,Kimyâ-yı Saâdet I. çev. Ali Arslan.İstanbul: Yeni Şafak Gazetesi Kültür Armağanı, 2004.
• Gracia, Jorge J. E. “InterpretationandtheLawAverroes’sContributiontotheHermeneutics of SacredTexts”, History of PhilosophyQuarterly, 14/1 (1997), 139-153. Hadot, Pierre, Wittgenstein ve Dilin Sınırları. çev. Murat Erşen, İstanbul: Doğu Batı Yayınları, 2009.
• Hartshorne, Charles. “TheGod of ReligionandTheGod of Philosophy”, RoyalInstitute of PhilosophyLectures, Volume 2 (March 1968), 108-150.
• İbn Rüşd.el-Keşf ‘an Menâhici’l-Edille fî ‘Akâidi’l-Mille. tahk. Muhammed Âbid el-Câbirî, Beyrut: MerkezüDirâsâtu’lVahdeti’l-Arabiyye, 1998.
• ……., el-Keşf ‘an Menâhici’l-Edille fî ‘Akâidi’l-Mille. haz. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergah Yayınları, 2017.
• ...…., Faslu’l-Makâl. haz. Süleyman Uludağ, İstanbul: Dergah Yayınları, İstanbul, 2017.
• ……, Metafizik Şerhi. çev. Muhittin Macit, İstanbul: Litera Yayıncılık, 2017.
• …….,Tehâfüt et Tehâfüt. çev. Kemal Işık, Mehmet Dağ.Samsun: Samsun Ondokuz Mayıs Üniversitesi Basımevi, 1986.
• ……,Tehâfütü’t-Tehâfütil-Felâsife, tahk. Muhammed Âbid el-Câbirî.Beyrut: MerkezüDirasatu’l-Vahdeti’l-Arabiyye, 1998.
• Kılıç, Recep-Reçber, Mehmet Sait (ed.).Din Felsefesi.Ankara: Grafiker Yayınları, 2014.
• Koç, Turan.Din Dili.İstanbul: İz Yayıncılık, 1998.
• Leaman, Oliver.İslâm Felsefesi Giriş.çev. Şamil Öçal-Metin Özdemir. İstanbul: Hece Yayınları, 2014.
• Peterson, Michael.Akıl ve İnanç: Din Felsefesine Giriş. çev. Acar Rahim v.dğr. İstanbul: Küre Yayınları, 2006.
• Peterson, Michael (ed.). Din Felsefesi: Seçme Metinler. çev. R. Acar ve dğr. İstanbul: Küre Yayınları, 2013.
• Sarıoğlu, Hüseyin.İbn Rüşd Felsefesi. İstanbul: Klasik Yayınları, 2003
• Öz, Mustafa. “Dırâr b. Amr”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (Ankara: TDV Yayınları, 1994), 9/274-275.
• Terkan, Fehrullah. Çatışmanın Dinamikleri Klasik Dönem İslâm Felsefesinde Din ve Felsefe Uzlaşmazlığı Üzerine.Ankara: Elis Yayınları, 2019.
• Tülüce, Hüseyin Adem.“Kavram İmge Bağlamında Fârâbî’de Felsefe Din-İlişkisi”.Mecmua Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, sayı:12, 2021, ss: 299-311.
• Yavuz, Ömer Faruk.Kur’an’da Sembolik Dil. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2006.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Te’vîl”, (Ankara: TDV Yayınları, 2012), XLI/ 27-28.
• Yeşilyurt, Temel.Söz’ün Anlamı: Teolojik Dilin Paradoksal Görünümü Üzerine Bir Çözümleme.Ankara: İlâhiyât Yayınları, 2007.